Разьбяныя, ганчарныя, плеценыя, каваныя

вырабы ўражваюць нейкай першабытнай

суровасцк^ прастатой і магутнасцю фор-

маў, па характары вельмі падобных на най-

С.П і с ь м е н н а я. Дыван. 1990-я гады. Аб-

рэзкі тэкстылю, шыццё. Лоеў.

больш старыя вырабы з рускай Поўначы,

Левабярэжнай Украіны, Прыбалтыкі, Скан-

Дынавіі — г.зн. тых тэрыгорый Усходняй і

Паўночнай Еўропы, дзе доўгі час у блізкіх

грамадска-эканамічных умовах паўпатры-

ярхапьнага побыту захоўваліся старажыт-

ныя формы вырабаў і матывы дэкору. У

разьбе па дрэве, вышыўцы, ткацтве, кава-

Льстве, кераміцы і г.д. пераважаюць стара-

Жытныя геаметрычныя матывы, якія маюць

даўняе сімвапічнае паходжанне і адпавяда-

Юць асаблівасцям матэрыялу і тэхналогіі

Вытворчасці. Да старажытных адносяцца

таксама зааморфныя матывы ў драўлянай і

керамічнай пластыцы, у пэўнай ступені — у

Кавальстве. Антрапамарфізм характэрны

для драўлянай скульптуры сакральнага ха-

рактару, глінянай цацкі, сустракаецца ў

вышыўцы, дэкоры двухасноўных дываноў.

Усе гэтыя матывы ў народным мастацтве

Беларусі, як і многіх іншых краін Еўропы,

Моцна стылізаваныя. Гэта ж датычыць і рас-

Ліннай арнаментыкі, якая мае адносна по-

Зняе паходжанне. У роспісах на куфрах і

Дыванах, у шматнітовым ткацтве, аплікацыі

М.Г е н б і цк а я. Хаднікі. 1980-я гады. Аб-

Рэзкі тэкстылю, вязанне кручком. Гарад-

Ная Столінскаіа раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

сапомам па тканіне, вышыўцы крыжыкам ці

Адвольнай гладдзю, характэрных дпя адно-

Сна позняга перыяду — 1-й паповы 20 ст. ці

Нават нашага часу, — разнастайныя раслін-

ныя матывы выяўляюць традыцыйнае імк-

Ненне да абагульнення, стыпізацыі, адпаве-

Днасці асаблівасцям матэрыяпу і тэхналогіі

Вытворчасці.

У дэкоры вырабаў пераважаюць сіме-

трыя, раўнавага, пэўны парадак. Дэкор, як

Правіла, — не самамэта, ён падкрэслівае,

выяўляе форму вырабаў, звычайна падпа-

радкоўваючыся асаблівасцям і структуры

Матэрыялу: геаметрычная разьба па пра-

маспойным дрэве, вышыўка з улікам стру-

ктуры тканіны і інш., — як і ў многіх сусед-

ніх народаў. У многіх выпадках дэкор пад-

Парэдкаваны тэхналагічнасці, як, напрыклад,

У ткацтве, пляценні і асабліва кераміцы,

Якую дэкаравалі не здымаючы з ганчарнага

Круга. Гэтыя якасці збліжаюць яе з керамі-

Кай Літвы, Цэнтрапьнай Расіі, сумежных

Тэрыторый Украіны і Польшчы, але адроз-

ніваюць ад вырабаў паўднёвых народаў

(напрыклад, Закарпацця, Румыніі, Венгрыі і

Хаднікі. 1980-я гады. Бавоўна, абрэзкі тэк-

Стылю, ткацтва. Івацэвіцкі раён.

г.д.), якія вялікую ўвагу надавалі свабо-

днаму роспісу гатовых формаў.

Параўнанне беларускага народнага ма-

стацтва з мастацтвам іншых народаў Еў-

ропы, перш за ўсё славян, выяўляе нямала

Падабенства. Старажытная агульнаславян-

ская аснова прасочваецца ў многіх відах

дрэваапрацоўкі, керамікі, вышыўкі, тка-

цтва, пляцення. Даўні культ каня і птушкі,

выяўлены ў даўбана-разьбяным начынні,

аздабленні віпьчакоў, саламянай і глінянай

пластыцы і інш., вядомыя ў народным ма-

стацтве рускіх, украінцаў, палякаў, слава-

каў, немцаў, народаў Прыбалтыкі і Скан-

Дынавіі. Гэта ж характэрна і для салярнай

Арнаментыкі, вядомай у разьбе па дрэве і

Некаторых іншых відах мастацтва многіх

народаў Еўропы. Беларуская народная ке-

раміка выяўляе амаль поўныя аналогіі з вы-

рабамі Цэнтральнай Расіі, Літвь'і, Латвіі, паў-

ночнай і ўсходняй Украіны, суседніх тэры-

Торый Польшчы, утвараючы вялікі адзіны

арэал у лясной зоне Усходняй Еўропы. Ро-

мбагеаметрычная вышыўка наборам, якая

ў старажытнасці мела агульнаславянскі ха-

З.Зіміна, Т.Зіміна. Дыван. 1995. А6-

Рэзкі тэкстылю, шыццё. Мінск.

Заключэнне

рактар, вядомая таксама ў рускіх, украін-

цаў, палякаў. Беларуская драўляная скуль-

Птура сакральнага характару анапагічна вы-

Рабам Літвы, Польшчы. Гэта ж датычыць і

каваных крыжоў таго ж рэгіёна.

Некаторыя з'явы маюць больш лакальны

характар. Гэта двухасноўныя дываны, ха-

Рактэрныя для беларуска-польскага па-

Гранічча, белагліняная кераміка, вядомая на

Беларуска-Украінскім Папессі, аздобленыя

штампаваным дэкорам куфры паўночнага

Захаду Беларусі і сумежных тэрыторый

Літвы.

Калі адзначаныя відьі народнага мастацт-

Ва ці маюць старажытную агульную асно-

Ву, ці развіваліся адначасова на сумежных

тэрыторыях, то ў некаторых выпадках пры-

кметныя і канкрэтныя ўзаемаўплывы і ўзае-

Мазапазычанні. Напрыклад, традыцыі ру-

скага архітэктурнага дэкору аказалі ўздзе-

янне на развіццё яго ў Беларусі, перш за

ўсё ўсходняй, у сваю чаргу, у наш час бе-

ларускі архітэктурны дэкор з'яўляецца

прыкладам дпя майстроў усходняй Поль-

шчы. У вышыўцы Паазер'я заўважаецца

Набойка. Палатно, адбітак з дошкі 19 cm.

Віцебшчына.

ўплыў традыцый рускай Поўначы. У дэ-

коры палескіх куфраў і ў адвольнай папі-

хромнай гладзі праявіўся, відаць, уплыў

роспісаў і вышыўкі Украіны. Жывапіс на

шкле хутчэй за ўсё пашырыўся з Польшчы,

дзе, у сваю чаргу, адчуў уплыў Славакіі. У

Той жа час, напрыклад, узорыстае ткацтва

Беларусі, вышыўка ручнікоў аказалі яўнае

ўздзеянне на характар тканін усходняй

Польшчы.

Разам з тым асаблівасці культурнага і

Эканамічнага развіцця, этнічныя адметнасці,

Характар традыцый і г.д. не маглі не

выклікаць адрозненні ў характары наро-

днага мастацтва беларусаў, прыкметнае

развіццё адных яго відаў і слабейшае —

іншых, пашыраных у суседніх народаў. Так,

у беларусаў не набыў развіцця роспіс па

Дрэве, метале, пап'е-машэ, як у рускіх (за

выключэннем адносна позніх роспісаў на

Куфрах). Больш сціплая, чым у карпацкім

рэгіёне і на паўднёвым захадзе Еўропы, ра-

зьба па дрэве і мастацкае кавальства, архі- / \ 2 85

тэктурны дэкор — у параўнанні з Павол-

Жам, роспіс па шкле — з Закарпаццем ці

Набойка. Палатно, адбітак з дошкі 19 cm.

Віцебшчына.

Народнае мастацтва Беларусі

Венгрыяй, выцінанкі — з Польшчай. У той

жа час на агульнаеўрапейскім фоне і нават

У межах славянскай супольнасці выгадна

вылучаюцца традыцыйная вышыўка набо-

Рам, ткацтва 20 ст. з яго разнастайнасцю

матываў і багатай каларыстыкай. Унікаль-

ная з'ява ў народным мастацтве Еўропы —

Беларускае саломапляценне — як трады-

цыйныя ўзоры аздаблення інтэр'ераў хра-

маў, так і сучаснае. Яго можна паставіць у

адзін шэраг з такімі яркімі з'явамі ў наро-

Дным мастацтве, як рускі роспіс па дрэве,

Метале, пап'е-машэ, гуцульскія пісанкі,

венгерская вышыўка, польскія выцінанкі.

Народнаму мастацтву Беларусі на ўсіх

этапах яго бытавання ўласцівая традыцый-

насць. Яна прасочваецца ў тэхналогіі, фор-

мах вырабаў, арнаментыцы, каларыстыцы,

што дазваляе адрозніваць сапраўднае на-

роднае мастацтва ад яўнай самадзейнасці,

асабліва ў сучаснай народнай творчасці. Ра-

Звіццё традыцый у народным мастацтве —

вынік калектыўнага вопыту і перадачы яго з

пакапенкя ў пакаленне. Разам з тым трады-

Цыя — не застыпая з'ява, у залежнасці ад

новых умоваў і патрэбаў грамадства адны

Традыцыі могуць адміраць (некаторыя віды

вышыўкі, роспіс куфраў і дываноў, набой-

ка), іншыя — абнаўляцца, развіваць новыя

напрамкі, мяняць характар (драўляная

скульптура, мастацкая апрацоўка металу,

Саломапляценне, выцінанка, ткацтва і інш.).

Сучаснаму народнаму мастацтву Бела-

русі ўласцівая паступовая страта бытавых,

Практычных функцый і адначасова рост дэ-

каратыўнай, мастацкай значнасці вырабаў,

Што, зрэшты, характэрна для народнага

Мастацтва і іншых краін. У сувязі з гэтым

Народнае мастацтва Беларусі, раней ты-

пова сельскае, арыентуецца сёння гапоў-

Ным ЧЬІНЭМ на горад, адкуль, ужо на но-

вым узроўні, зноў можа трапляць у вёску.

Значная частка твораў сучасных народных

майстроў арыентуецца на спажыўца з-за

межаў Беларусі і выкарыстоўваецца як су-

веніры. Галоўным чынам гэта прадукцыя

промыслаў, арганізаваных на дзяржаўным

узроўні. Некаторыя віды па-ранейшаму бы-

Туюць у сялянскім асяроддзі, задавапьня-

Ючы утылітарна-мастацкія патрэбы сель-

Скага насельніцтва.

Розныя формы бытавання сучаснага на-

роднага мастацтва Беларусі, змены ў яго

характары, знікненне адных яго відаў і

Жыццяздольнасць іншых насуперак розным

абставінам суб'ектыўнага і аб'ектыўнага

Парадку даюць падставы даследчыкам на-

Роднага мастацтва выказваць розныя мер-

каванні: пра поўны заняпад народнага ма-

Стацтва пад уплывам навукова-тэхнічнага

Прагрэсу ці, наадварот, пра яго росквіт у

Нашы дні, пра зліццё яго з самадзейнасцю

ў будучым і г.д. Думаецца, што такія паля-

рныя прагнозы беспадстаўныя, тым больш

На значную перспектыву. Несумненна ад-