Новы этап у развіцці «беларускай сапом-

Кі» звязаны з дзейнасцю саломапляцель-

шчыкаў у сістэме Мастацкага фонду, дзе

не стрымліваўся творчы патэнцыял май-

строў. Менавіта ў сістэме Мастацкага фон-

ду творчасць саломапляцельшчыкаў пе-

раўзышла «ўсе магчымыя чаканні»42.

Развіццё саломапляцення ў сістэме Ма-

Стацкага фонду пачалося амапь адначасова

З пашырэннем промыслу на прадпрыемс-

твах мастацкай прамысловасці. Пэўны час

гэтае развіццё ішло паралельна, але неўза-

баве стала ўсё больш размяжоўвацца. Да-

сягнуўшы пэўнага ўзроўню ў мастацкіх

Промыслах, у сістэме Мастацкага фонду

сапомапляценне прадаўжала развівацца і

ўдасканальвацца. З'явіліся новыя майстры з

уласным творчым почыркам. Перш за ўсё

гэта Т.Агафоненка (дачка В.Гаўрылюк) і яе

Вучаніца Л.Главацкая — шырока вядомыя

Сёння майстрыхі мастацкага саломапляцен-

ня, творчасць якіх большасцю сваіх рысаў

вельмі блізкая. Нельга не здзіўляцца фанта-

зіі і майстэрству пляцельшчыц, якія ўзнялі

На такую вышыню традыцыйнае рамяство.

Асноўны жанр Т.Агафоненка і Л.Главац-

Кай, як і іншых сапомапляцельшчыц Маста-

Цкага фонду, — анімалістыка, выраб раз-

настайных фігурак пеўняў, паўлінаў, коней,

аленяў і інш. Такое абмежаванне творчасці

традыцыйнымі ўзорамі дазволіла, з аднаго

Боку, не адрывацца ад народнай асновы

рамяства, не ўхіляцца ў этнаграфізм, з

другога — пастаянна адточваць і ўдаска-

Нальваць пластычныя дасягненні. Іншыя ма-

тэрыялы практычна не выкарыстоўваюцца,

усю сваю ўвагу майстрыхі засяродзіпі на

раскрыцці дэкаратыўных якасцяў саломы,

распрацоўваючы ўсё новыя і новыя прыё-

Мы пляцення і спосабы дэкаравання.

Здавалася б, абмежаваныя пластычныя

Магчымасці празаічнага матэрыяпу не да-

Звапяюць выйсці за рамкі традыцыйных тэ-

хналагічных прыёмаў — круглай і гранёнай

Пляцёнкі, плоскіх і выпуклых рамбічных

Уставак, шахматнага перапляцення саламя-

Ных стужак, перагінання і перавязвання пуч-

коў саломы. Аднак майстрыхі валодаюць

сёння дзесяткамі прыёмаў пляцення і дэка-

равання вырабаў, пастаянна адкрываюць

Усё новыя і новыя магчымасці сапомы. Раз-

настайнасць фактуры дасягаецца супастаў-

леннем тоўстых і тонкіх саломінак, раз-

Мяшчэннем іх пад рознымі вугламі, скруч-

Ваннем, косымі зрэзамі, драбленнем,

перацісканнем, уключэннем капаскоў і ка-

ленцаў і інш. Паверхня вырабаў пераліваец-

Ца, іграе, лашчыць вока колеравай і пласты-

Чнай гармоніяй, выключнай адчувапьнасцю

матэрыялу. Прастатой і логікай формаў,

Традыцыйнасцю і вобразнасцю вызначаюц-

Ца невяпікія фігуркі сувенірнага і мастацкага

Прызначэння. Урачыстасць і манументаль-

Насць уласцівыя буйным творам выстава-

Чнага прызначэння.

Няспынныя пошукі ў галіне формаў і дэ-

Кору дазволілі Т.Агафоненка зрабіць новы

Крок у сапомапляценні. Капі вырабы тра-

дыцыйнага плану не перавышапі пэўных па-

мераў, абмежаваных даўжынёй сапомінак

у межах міжвузелляў, то Т.Агафоненка

Прыдумала спосаб адмовіцца ад гэтага мо-

Дуля. Свае вырабы яна пляце на каркасе з

саломы, надаючы яму пэўную форму бу-

Дучага твора, і затым афармляе яго розны-

Мі пляцёнкамі і фактурамі да неабходнага

аб'ёму. Гэта дазволіпа значна ўзбагаціць

пластыку, пашырыць дыяпазон аб'ёмаў,

дабіцца сапраўднай скульптурнасці. Яе пеў-

ні і паўліны з раскошнымі хвастамі, зграб-

нымі гапоўкамі і незвычайным апярэннем

казачна прыгожыя і заўсёды непаўторныя.

Такой жа разнастайнасцю дэкаратыўна-

тэхнічных прыёмаў вызначаецца і пластыка

Л.Главацкай. Яе любімыя сюжэты — конь і

Алень. Хоць работы дасягаюць часам знач-

ных памераў, аднак канструкцыйная логіка,

Якая дыктуецца пучком саломы, прасочва-

ецца досыць яўна. Фантазія Л.Главацкай

невычарпальная ў вынаходстве ўсё новых і

новых спосабаў дэкаравання паверхні.

Напрыклад, яна стала выкарыстоўваць ву-

Зялкі-каленцы, незаменныя для вырабу

галінастых рагоў аленя.

Разам з тым, аддаючы напежнае май-

Стэрству Т.Агафоненка і Л.Главацкай, нель-

Га не адзначыць, што часам памеры выра-

баў становяцца самамзтай. Хоць тэндэнцыі

станкавізацыі і дэкаратывізму ўласцівыя і

Іншым відам сучаснага народнага маста-

• і

цтва, некаторыя выставачныя ўзоры сало-

мапляцення, асабліва Л.Главацкай, уяўля-

Юць сабой нібыта павяпічаны выраб малога

Фармату. Можна згадзіцца з Т.Разінай,

што «ў гзтых творах нельга не адзначыць

высокае майстэрства і вынаходлівасць іх аў-

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

тараў. Аднак лірызм і абаяльнасць матэры-

ялу, выяўленыя ў больш сціплых скульпту-

Рах з саломы, тут не адчуваюцца. Рэчам,

выкананым дпя выстаўкі, уласцівы знешняя

эфектыўнасць і некаторая бутафорнасць.

Калі ў майстроў з'яўляецца ўстаноўка на

стварэнне дэкаратыўных твораў, натура-

льна відазмяняецца і змястоўны бок іх мас-

Тацтва»43.

Менш прыкметная такая тэцдэнцыя ў

творчасці Л.Лось. Яе фігуркі козлікаў, жаў-

ранкаў, конікаў невялікія, простых і выраз-

ных формаў, пабудаваныя па тых жа прын-

Цыпах, што і традыцыйныя — перагінаннем

і перавязваннем двух-трох пучкоў саломы.

Дэкаратыўныя дэтапі выкарыстоўваюцца

Даволі абмежавана. Удзел Л.Лось у рэ-

стаўрацыі музейных узораў царскіх бра-

маў надштурхнуў яе на выкарыстанне ў

дробнай пластыцы рамбічных дэталяў, якія

ўзбагачаюць канструкцыйна простыя фо-

рмы. Гэтыя ж прыёмы выкарыстоўвае і яе

Дачка А.Лось.

Ацэньваючы ў цэлым несумненныя дася-

Гненні сучаснай пластычнай творчасці сало-

мапляцельшчыкаў, адзначаючы яе як най-

больш яркую з'яву ў культуры Беларусі,

неабходна ўлічваць неадназначнасць сала-

Мянай пластыкі. За адносна кароткі час яна

Карэнным чынам змяніла свой характар —

ад невялікіх фігурак традыцыйнага ўмоў-

нага плану, блізкіх па сваім характары да

Аграрна-абрадавай пластыкі, да станковых

формаў выставачнага прызначэння, у якіх

Традыцыі прасочваюцца досыць апасродка-

Вана. Прычым характэрна, што найболыхі

яркія дасягненні ў гэтай галіне звязаны з

Майстрамі, якія маюць прафесійную маста-

Цкую адукацыю: Т.Агафоненка, Л.Лось,

Т.Паўлоўскай. Пэўна, у дадзеным выпадку

сучасная сапамяная пластыка ўяўляе сабой

Тую прамежкавую, пагранічную з'яву, якая

аб'ядноўвае дасягненні народнага мастац-

Тва, самадзейнай творчасці і прафесійных

відаў44. Гэтая тэндэнцыя, відаць па ўсім, бу-

Дзе развівацца, пра што сведчаць апошнія

работы Т.Паўлоўскай для афармлення ін-

тэр'ераў грамадскага прызначэння, Л.Гла-

Вацкай — у афармленні музея М.Багдано-

Віча і інш.

Паралельна з фігуратыўнай пластыкай

Зааморфнага характару ствараюцца

прадметы утыпітарна-дэкаратыўнага пры-

Значэння. Сярод іх найбольшую цікавасць у

справе прадаўжэння і развіцця традыцый

уяўляюць шкатулкі і куфэркі. У адрозненне

ад фігуратыўнай пластыкі, традыцыі гэтага

Віду саломапляцення па сутнасці ніколі не

перапыняліся і да нашых дзён прадаўжаюць

Жыць у народным асяроддзі. Час ад часу

такія вырабы траплялі і на выстаўкі, напры-

клад, дэкадную 1955 г. ў Маскве, у пер-

Шыя пасляваенныя гады часам прадавапіся

На рынках. Такім чынам, прадпрыемствам

мастацкіх промыспаў, якія ў 1960-я гады

Звярнуліся да традыцый саломапляцення,

Нават не давялося адраджаць гэты від

Народнай творчасці, а толькі скарыстаць і

развіць яго дасягненні. Праўда, пачатак

60-х гадоў з ярка выяўленай тэндэнцыяй

бездэкорнасці і лаканізму аказаўся для гэ-

тых вырабаў неспрыяльны, аднак ужо да

Канца дзесяцігоддзя тэндэнцыі памяняліся, і

Саламяныя шкатулкі з іх мажорнай дэка-

ратыўнасцю, якая часам набліжалася да

Барочнай пышнасці, сталі сугучныя новым

стылістычным зменам. Да куфэркаў звяр-

Нуліся майстры Чачэрскай, Хойніцкай, Брэс-

цкай, Магіпёўскай фабрык. Аднак фінан-

сава-вытворчыя ўмовы промыслаў не сты-

мулявалі пошукаў, вырабы ўяўляюць сабой

Майстрыха аплікацыі саломай па тканіне

К.Русаковіч з Рухава Старадарожскага

Раёна. 1986.

Народнае мастацтва Беларусі

Збеднены і спрошчаны варыянт традыцый-

Ных народных. Крыху вылучаюцца куфэркі

Г.Шацкай (Брэст), вучаніцы В.Гаўрылюк.

Вырабы дэкаратыўныя, прыгожыя, трады-

Цыйныя прыёллы пляцення спалучаюцца з

Прыдуманымі ёю.

Новы этап у стварэнні вырабаў утыпітар-

на-дэкаратыўнага характару звязаны зноў

жа з Мастацкім фондам і перш за ўсё з вы-

Датнымі майстрамі мужам і жонкай Я. і

Г.Саламянкамі з Баранавічаў. Патомныя

Майстры, з дзяцінства знаёмыя з традыцы-