Асабліва багатыя матэрыяпы 11—13 ста-

годдзяў. Так, у Полацку, Мінску і інш.

знойдзена мноства фрагментаў жаночага

абутку і іншых скураных вырабаў са спя-

дамі вышыўкі ў тэхніцы «назад іголкай» або

«вяровачкай»3. Вышыўка зроблена каляро-

вымі ніткамі ў выглядзе ліній, кругоў, кры-

наў. Вышывалі таксама на тканінах, кары-

Стаючыся льнянымі, шарсцянымі, металіч-

Нымі ніткамі, аздаблялі вырабы аплікацыяй

Са скуры і г.д.

У 16—17 стагоддзях ткацтва і вышыўка

былі ўжо шырока развітым рамяством.

Буйнымі цэнтрамі ткацтва становяцца Ду-

броўна, Пагост-Загародскі, Клецк і інш.

Аб'яднаны цэх ткачоў і рамеснікаў іншых

спецыяльнасцяў быў у Слуцку, у 1652 г.

ткацкі цэх быў арганізаваны ў Капылі, у

Г. — у Слоніме, у 1686 г. — у Міры,

Пад 1777 г. згадваецца цэх у Гродне, а мін-

скі існаваў аж да 1870-х гадоў4. Шматлікія

майстры працавалі ў княжых дварах, паме-

Шчыцкіх маёнтках, манастырах, вырабля-

Ючы адзенне, мастацкія тканіны, літургіч-

Ную вопратку.

Відаць, ужо ў сярэднявеччы склаліся ас-

ноўныя тыпы адзення і іншых тканых выра-

баў, былі выпрацаваны віды арнаментыкі,

Якія дайшлі аж да 20 ст., замацаваліся мно-

Гія іх назвы. Вось характэрнае апісанне тка-

ных вырабаў аднаго з двароў 16 ст. на Мін-

шчыне: «...Шубка сукна простого, кожу-

Шок, мятлнк, подушкм пуховые, пермна,

Колдро мухояровое, коберцы черные про-

Стые, кошулн — 15, фартухн — 5, полог,

Простынн, абрусы — 15, серветы — 14,

ручннкп простые — 7...»5 Згадваюцца так-

сама «каберцы белыя простыя», абіўка

Чорным сукном6. Пра некаторыя вырабы

мясцовай вытворчасці нагляднае ўяўленне

даюць тагачасныя творы выяўленчага ма-

Стацтва. Напрыклад, кужэльныя наміткі, на-

Валачкі, ручнікі з геаметрычным арнамен-

Там паказаны на абразах 17 ст. «Раство

Маці Божай» з Магілёва і з-пад Століна7.

Мяркуючы па адлюстраваннях, выкары-

стоўвалі, відаць, браную і закладную тэхнікі

Ткацтва, розныя вышывальныя швы.

Прыкметныя змены ў характары ткацтва

адбываюцца ў 17—18 стагоддзях. Калі ў

Простанароддзі па-ранейшаму задавальнялі

Свой попыт на тканіны мясцовымі вырабамі,

То пануючыя класы з іх імкненнем да ра-

Скошы арыентуюцца на дарагія прывазныя

тканіны — ліёнскае сукно, тонкія шаўкі,

Бельгійскія карункі, усходнія дываны. Аднак

прывазных вырабаў не хапала, да таго ж

яны былі вельмі дарагія. Таму ў ж о ў канцы

Ст. і асабліва з сярэдзіны 18 ст. на тэры-

торыі Беларусі ўзнікаюць шматлікія ткацкія

мануфактуры, якія выраблялі шаўковыя ма-

Стацкія паясы, дарагое сукно, дываны і га-

белены. Прызначаныя перш за ўсё для за-

давальнення патрэбаў феадалаў, у хуткім

Народнае мастацтва Беларусі

Часе многія мануфактуры сталі прадаваць

сваю прадукцыю не толькі ў межах вотчын,

але і вывозілі яе нават у Маскоўскую Русь.

Адкрываліся такія мануфактуры галоўным

Чынам у раёнах развітага ткацтва: у Ня-

свіжы, Міры, Спуцку, Гродне, Дуброўне,

Слоніме, Ружанах і інш. На першым часе

Работамі кіравалі запрошаныя іншаземныя

майстры, але неўзабаве іх замянілі мясцо-

Выя прыгонныя ткачы, якія хутка засвоілі но-

Выя тэхнікі вытворчасці.

У 19 ст. мануфактурная вытворчасць за-

Непадае, і хоць некаторыя ткацкія мануфа-

ктуры яшчэ прадаўжалі сваю дзейнасць,

Аднак ад стварэння унікапьных мастацкіх

вырабаў на заказ яны паступова перахо-

Дзяць на выпуск масавай прадукцыі, неаб-

Ходнай у побыце сярэдняй шляхты і мяш-

Чан. Задавапьненнем масавага попыту зай-

Маліся і амаль усе новыя мануфактуры.

Так, з 1850-х гадоў да пачатку першай су-

светнай вайны ў в.Агароднікі на Случчыне

Дзейнічала заснаваная Радзівіламі майстэр-

ня па вырабе абрусаў (кіраваў ёю ткач Мі-

Халевіч), дзе іх ткалі на шырокіх кроснах па

Ткачыха Н.Шаплыка з Сарачоў Любанскага

Раёна. 1990.

Традыцынных матывах і з перавагай трады-

Цыйнай каларыстыкі8. Невялікія ткацкія май-

стэрні, што задавальнялі галоўным чынам

Унутраныя патрэбы, працавалі пры маён-

тках і манастырах, а таксама ў некаторых

Гарадах і мястэчках: Капылі, Цімкавічах, Мі-

Ры, Глуску і інш.9 На рынак іх прадукцыя

(сукно натуральных колераў, ільняное пала-

тно і інш.) паступала ў нязначнай колькасці,

Паколькі не магла скласці канкурэнцыю

Прамысловым тканінам.

Адначасова з 2-й паловы 19 ст. назіраец-

Ца прыкметнае развіццё традыцыйнага на-

Роднага ткацтва. Заняпаду яно не зазнала,

паколькі амаль цалкам бытавапа ў сферы

хатняй вытворчасці, а патрэба ў саматканых

Вырабах была пастаянная10. У сувязі з

Нізкай пакупніцкай здольнасцю беларускага

Сялянства прамысповыя тканіны не маглі

Скласці сур'ёзнай канкурэнцыі саматка-

Ным, Наадварот, якраз у гэты перыяд назі-

раецца ажыўленне народнага ткацтва, уз-

багачэнне яго новымі ткацкімі тэхнікамі;

Набываюць пашырэнне новыя віды тканін,

прыкметнае месца ў інтэр'еры народнага

Ткацтва і вышыўка

жылля пачынаюць займаць дэкаратыўныя

Вырабы, якія раней у беларускім народным

Побыце не сустракаліся.

Садзейнічалі гэтаму, з аднаго боку,

агульныя для ўсяго народнага мастацтва ка-

нца 19 ст. працэсы дэкаратывізму, змены ў

Характары інтэр'ера народнага жылля, з

Другога — папулярызацыя ткацтва рознымі

Рамесніцкімі школамі і майстэрнямі, пашы-

Рэнне з іх дапамогай у вёсцы новых ткацкіх

тэхнік. Прыкметны ўппыў, напрыклад, на

Ткацтва Віцебшчыны аказала школа-майстэ-

рня Г.Маоль, адкрытая ў канцы 19 ст. ў

Г.Рэжыца Віцебскай губерні (сёння г.Рэзек-

Не, Латвія). Хоць у многіх выпадках прадук-

Цыя гэтай школы арыентавалася на захад,

нярэдка адлюстроўваючы ўплыў стылю

«сецэсія», у цэлым яна аказвапа станоўчы

ўгіпыў на мясцовае народнае ткацтва, са-

Дзейнічала знаёмству мясцовых сяпянак з

Больш дасканалымі тэхнікамі ткацтва11. Па-

добныя школы-майстэрні былі адкрыты ў

Клецку і Койданаве (Мінская губ.), у мяст.

Барок (Дзвінскі павет); ткацкія майстэр-

Ні — пры Слуцкім аддзяленні мінскага

Ручнік. Пачатак 20 cm. Лён, бавоўна, ткац-

Тва, вузельчыкавае пляценне. Моладава

Іванаўскага раёна. МСБК.

Сельскагаспадарчага таварыства, у мястэч-

Ках Бранчыцы і Каты (Мінская губ.), у Дзі-

Сне (Віцебская губ.) і інш.12

Папулярызацыі народнага ткацтва са-

дзейнічалі разнастайныя выстаўкі перава-

Жна сельскагаспадарчага накірунку, якія

Звычайна дэманстравапі і вырабы саматуж-

нікаў, рамеснікаў. Шэраг такіх выставак

быў арганізаваны ў гарадах Беларусі ў па-

Чатку 20 ст., прычым найбольш багатыя і

прадстаўнічыя раздзелы складала ткацтва.

Відаць, узоры гэтага аднаго з самых пашы-

раных відаў беларускага народнага маста-

цтва лягчэй за ўсё было збіраць; з другога

боку, арганізатараў выставак, несумненна,

прыцягвала яўная дэкаратыўнасць, «выста-

вачнасць» тканых рэчаў, чым не заўсёды

вызначаліся, скажам, драўляныя ці ганча-

Рныя вырабы. Інфармацыя з такіх выставак

нязменна ўтрымлівае сповы захаплення на-

родным ткацтвам. Напрыклад, пра выстаў-

ку ў Слуцку (1908) гаворыцца: «Багата

Было розных добрых тканін, зробленых ру-

Камі вясковых кабет беларускіх, у розныя

Рысункі. 3 воласці Цялядавіцкай, Капыль-

Жанчыны ў адзенні 1950-х гадоў. Беразнякі

Жыткавіцкага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

скай, Пукаўскай было рознае палатно,

Абрусы, ручнікі, капы, спадніцы з ільну і во-

ўны, паясы, наміткі, сукно на буркі... Ма-

люнкі ўсе беларускага стылю»13. Багацце

Разнастайных, цікавых узорамі і каларытам

тканін адзначалася на выстаўцы ў Глыбокім

(1913), прычым цікавая заўвага аўтара на-

Таткі: «Ткацкая глыбоцкая школа нічога но-

Вага не можа даць сялянкам, бо іх вырабы

лепшыя»14. На выстаўцы ў Навагрудку

(1913), дзе было прадстаўлена 400 узораў

Ткацтва з 8 валасцей, «вочы разбягаліся па

сценах, завешаных тканінамі, коўдрамі,

Абрусамі работы навагрудскіх сяпянак. Та-

кога багацця малюнкаў і колераў рэдка ка-

Лі здаралася бачыць»15. Асабліва багата і

разнастайна было прадстаўлена беларус-

Кае ткацтва на саллатужніцка-прамысповай

выстаўцы ў Вільні і 2-й Усерасійскай сама-

тужніцкай выстаўцы ў Пецярбургу (1913).

Тут дэманстраваліся сотні ўзораў адзення,

разнастайных дэкаратыўных і абрадавых

Тканін з Вілейскага, Ашмянскага, Лідскага,

Дзісенскага і іншых паветаў паўночнага за-

Хаду Беларусі.

Дзяўчына ў святочным уборы 1920-х гадоў.

Бездзеж Драгічынскага раёна.

Багатыя традыцыі ткацтва і вышыўкі, іх

паўсюднае пашырэнне сталі асновай для ар-

ганізацыі мастацкіх промыслаў у савецкія

Часы. Каапераванне ткачых і вышывальш-

чыц у арцелі пачалося ў 2-й палове 20-х га-

доў, у 1929 г. ў іх працавала больш за 100

Майстрых17. Шэраг буйных ткацкіх і вышы-

вальных арцеляў створаны ў 30-я гады:

«1-га Мая» (Слуцк), «8-га Сакавіка» (Баб-