Ментыкі за апошняе стагоддзе — ад дро-

бных узораў да больш буйных, можна

Фрагмент дэкору посцілкі. 1950-я гады.

Лён, воўна, ткацтва. Камянецкі раён.

МСБК.

Народнае мастацтва Беларусі

бывае не толькі белае, гладкае, але і ў дро-

бнаўзорысты геаметрычны малюнак.

Адметнай асаблівасцю аднаго з відаў ту-

тэйшых ручнікоў з'яўляецца характэрнае

ступеньчатае завяршэнне іх канцоў, што не

сустракаецца ў іншых рэгіёнах Беларусі і за

яе межамі. Да канцоў ручніка прышываец-

Ца больш вузкі, таксама арнаментаваны

тканымі ці вышыванымі ўзорамі кавалак па-

Латна, што надае вырабу ступеньчатую фо-

Рму. Завяршаюцца такія ручнікі ювелірна

Выплеценымі з нітак асновы махрамі дро-

бнаўзорыстага геаметрычнага малюнка.

Вышэй на поўнач (Ляхавіцкі, Ганцавіцкі,

Баранавіцкі раёны) кампазіцыя дэкору руч-

нікоў выяўляе агульнабеларускую тэндэн-

цыю да ўзмацнення акцэнту на канцах вы-

рабаў. Папярочныя суцэльныя чырвоныя

Палосы рознай шырыні з уключэннем то-

ненькіх жоўтых, чорных, сініх палосак гру-

пуюцца ў бардзюры — бліжэй да сярэдзі-

Ны вузкія, рэдка размешчаныя, па канцах

Шырокія, амаль злітыя адзін з адным. Вель-

мі характэрныя тут і завяршэнні канцоў: ка-

Рункі, пампоны ці махры яркія, паліхром-

Ручнік. Пачатак 20 cm. Вавоўна, ткацтва,

вышыўка, вязанне кручком. Даўляды На-

раўлянскага раёна.

меркаваць, што ў старажытнасці ў гэтым

рэгіёне наогул пераважапа дэкараванне ў

Безузорыстыя папосы. Пра гэта сведчыць

не толькі перавага старых узораў абрада-

Вых тканін з паласатай безузорыстай арна-

ментыкай, але і досыць пераканаўчы ікана-

графічны матэрыял. Напрыклад, ручнікі ў

Безузорыстыя чырвона-чорныя палосы до-

Бра відаць на абразе «Раство Маці Божай»

Канца 17 ст. з в.Рухча Столінскага раёна31.

Такі дэкор пераважае на большасці выра-

баў Піншчыны і суседніх раёнаў (Ганцавіцкі,

Драгічынскі, Іванаўскі, Столінскі). Шматні-

товыя аднаўточныя ручнікі па ўсім полі за-

Тканыя не надта густа размешчанымі без-

узорыстымі палосамі, сабранымі ў бар-

Дзюры, дзе чырвоны колер перабіваецца

вузенькімі прокідкамі чорнага, жоўтага,

сіняга колераў, што практычна не парушае

Традыцыйную чырвона-белую каларысты-

Ку. Пашыраны тут і шматнітовыя двухуто-

Чныя вырабы, на якіх неарнаментаваныя па-

Лосы чаргуюцца з арнаментаванымі, як на

усходнім Папессі ці Падняпроўі, аднак па-

Лосы тут вузкія, арнамент дробны, а поле

Х.К ацу 6 а. Ручнік. 1989. Бавоўна, воўна,

Ткацтва, вязанне кручком. Дзятлавічы Лу-

Нінецкага раёна.

mm

Ткацтва і вышыўка

Ныя, зрокава важкія, што не характэрна дпя

ручнікоў іншых рэгіёнаў.

Сярод гэтага адноснага адзінства крыху

Вылучаюцца ручнікі досыць абмежаванага

арэала, які ахоплівае некапькі вёсак Іванаў-

Скага раёна: Моталь, Тышкавічы, Заазер'е

І інш. Поле, затканае чатырохнітовым пера-

борам у дробнаўзорысты малюнак «у ёла-

чку», раўнамерна расчэрчваюць вузенькія

Палоскі (коскі) далікатнага чырвонага (з чо-

рным) колеру з прамысловых баваўнянапа-

пяровых нітак (горынь, блахва). На адных

Вырабах палоскі з прокідак уточных нітак

традыцыйна размяшчаюцца ўпоперак, на

другіх, з нітак асновы — удоўж, утвара-

Ючы звычайна тры вертыкалі. Аднак най-

Больш адметныя ручнікі, якія складаюць ха-

Рактэрны арэал пад назвай «мотальскія» —

з дэкорам з падоўжных і папярочных пало-

саў, якія ўтвараюць буйную клетку. Пера-

Важала серабрыстая белізна, як і на мясцо-

Вых абрусах, у адзенні з яго гранічнай далі-

катнасцю ў параўнанні з досыць насычаным

Дэкорам жаночага адзення Палесся. Толькі

самыя канцы ручнікоў акцэнтаваліся адно-

Сна нешырокім бардзюрам, а таксама юве-

Лірна выплеценымі сукана-плеценымі (засу-

Канымі) карункамі (страпкамі), што нагад-

Ваюць бісернае шыццё. Верагодна, што

Такая вельмі працаёмкая вузялковая сука-

На-плеценая тэхніка, якая захавалася прак-

тычна толькі ў гэтым рэгіёне, калісьці была

вядомая на ўсёй тэрыторыі Беларусі і з'яў-

Ляецца надзвычай старажытнай32.

Прыкметна змяніўся характар мотальскіх

ручнікоў у пасляваенныя часы, асабліва з

Арганізацыяй ткацкага цэха Пінскай фа-

брыкі мастацкіх вырабаў (1977). Лён састу-

піў месца баваўнянапапяровым ніткам, для

каляровага ўтку ўжываюць муліне, акрыл,

ірыс. Замест сукана-плеценых завяршэнняў

да канцоў ручніка прышываюць вязаныя ці

Прамысповага вырабу карункі.

Калі гэтыя змены, звязаныя перш за ўсё

з недахопам традыцыйных матэрыялаў, не

Надта радыкальна мяняюць каларыстыку

мясцовых вырабаў і могуць лічыцца нату-

Ральным развіццём традыцый, то больш

спрэчнае ўражанне пакідаюць ручнікі з «уз-

Багачанай» каларыстыкай, якія пераважа-

Ручнікі. Пачатак 20 cm. Бавоўна, ткацтва,

вязанне кручком. Даўляды Нараўлянскага

Раёна.

М.В ерасовіч. Посцілка. 1992. Воўна, ба-

воўна, ткацтва. Новае Палессе Лельчыцка-

Га раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

Юць у прадукцыі цэха. Чырвоны колер да-

паўняецца рознымі адценнямі зялёнага,

сіняга, жоўтага, чорны практычна знік. Бар-

Дзюры па канцах сталі прыкметна шырэй-

шыя, яны арнаментальна распрацаваны ў

Распінныя і геаметрычныя матывы —

Васьміпяпёсткавыя кветкі, васьміканцовыя

разеткі, ромбікі і інш., атрымаўшы пры гэ-

Тым досыць выразныя назвы: сякачыкі,

Жучкі, зоркі, жабкі, зубры, зубкі і г.д. Ня-

Рэдкія тут і бардзюры з паліхромнай гла-

дзевай вышыўкі, якія і зусім выглядаюць чу-

Жымі. Здалёку такі насычаны папіхромны

Бардзюр успрымаецца як прышытая та-

Сьма. На мёртва-белым полі яркія паліхро-

мныя ўзоры выглядаюць проста страка-

Тымі. У цэлым жа эвалюцыя мотальскіх вы-

рабаў (ручнікоў, абрусаў, сурвэтак і інш.)

з'яўляецца яркім сведчаннем негатыўных

праяваў, характэрных для «арганізаваных»

мастацкіх промыслаў у цэлым,

Папярочнапапасатасць дамінуе і ў

тканінах утылітарна-дэкаратыўнага прызна-

Чэння. Посціпкі і дываны ткуць шматнітовай,

Бранай, выбарнай тэхнікамі. Паласатыя без-

Жанчына ў святочным адзенні 1920-х гадоў.

Валаўск Ельскага раёна.

Узорыстыя посцілкі (радзюжка, радно)

здаўна ткуць са стужак каляровых тканін. У

Ст. тут набыпі пашырэнне паласатыя вя-

сёлкавыя посцілкі (райдугі), вядомыя ў цэ-

лым на захадзе Беларусі, а таксама ў Поль-

Шчы, на сумежных тэрыторыях Украіны. На

Захадзе Палесся (ад Заходняга Буга па

р.Гарынь) пашыраны таксама дываны ў

Арнаментаваныя папосы (гіпашкі, лялькі),

Якія чаргуюцца з інтэрваламі аднатоннага

поля. Яны шырока вядомыя ў заходніх

Рэгіёнах Беларусі, у Польшчы, Прыбапты-

Цы, на Украіне (Падолле) і інш. Пашыраны

Тут і геаметрычны стрэлападобны арнамент

(пальцы), у апошнія дзесяцігоддзі сустрака-

ецца ён і ў іншых рэгіёнах Беларусі.

Больш разнастайныя па тэхніках выканан-

Ня і арнаментыцы тканіны усходняга Папес-

Ся. Побач з браным ткацтвам тут пашы-

Раны чатырохнітовае і васьмінітовае двух-

уточнае, а ў 20 ст. — розныя віды

Перабору з прыціскной асновай. Разнастай-

насць прыёмаў, каларыстыкі, шырокае вы-

карыстоўванне распінных узораў характэр-

ныя для вышыўкі, якая ў апошняе стагоддзе

М.Кандраценка. Ручнік-набожнік.

1920-я гады. Лён, бавоўна, ткацтва, вязан-

не кручком. Вяпры Нараўлянскага раёна.

ШВшшшшш

i*m.«,"m awn rnrV J:

Эвалюцыяніравала ад манахромнага (чыр-

вонага) геаметрычнага шыцця наборам да

раслінных чырвона-чорных буйных матываў

у тэхніцы крыжыка, а ў апошнія часы —

Паліхромнай адвольнай гладзі расліннага ха-

Рактару.

Асаблівай разнастайнасцю вылучаюцца

ручнікі Тураўшчыны, дзе назіраецца спалу-

чэнне ўсіх названых тэхнік, а таксама яўная

Паліхромія з шырокім выкарыстаннем

Распіннай арнаментыкі, у чым, відаць, выя-

віўся ўплыў народнага мастацтва Украіны.

На старых ручніках можна бачыць добра

выяўленую кампазіцыю з дрэвам жыцця,

На пазнейшых — яркія прыклады спалучэн-

Ня геаметрычных і распінных кампазіцый,

Што не толькі не парушае цэласнасць, а на-

Адварот, стварае адзіны мастацкі вобраз.

Для арнаментыкі характэрная мясцовая

распрацоўка шырока вядомых распінных

матываў: ружаў, вінаграднай лазы з грон-

Камі, дубовага лісця і інш. Гэткую ж разна-

Стайнасць спалучэння старажытных геа-

Метрычных і больш позніх раслінных узо-

Посцілка. 1950-я гады. Бавоўна, воўна,

Ткацтва. Жлобінскі раён.

Ткацтва і вышыўка

раў мае і дэкор тутэйшага жаночага

Адзення.

Сярод усёй разнастайнасці тканін

утылітарна-дэкаратыўнага прызначэння на

ўсходнім Папессі ярка выяўленай рэгіяналь-

Най своеасаблівасцю вылучаюцца посцілкі і

Дываны характэрнай замкнёнай кампазіцыі