Дэкор характэрны і для Украінскага Палес-

ся, сустракаецца на ўсходзе Польшчы, у

Балгарыі і, відаць, уяўляе сабою найбольш

Старажытны яго пласт, калі меркаваць па

Практычна ідэнтычным узоры на знаходках

11 ст. ў Полыіічы20. Аднак, на думку да-

спедчыкаў, выкарыстанне для дэкаравання

пісанак бляшанай леечкі — параўнапьна по-

Зняя з'ява, у старажытнасці гэта рабілі за-

Востранай палачкай, якая і сёння спужыць

Дзе-нідзе замест пісака21.

Іншы характар мае дэкор пісанак, выка-

А.З айк о, Г.З айк о. Пісанкі. 1986. Сапоц-

Кін Гродзенскага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

Наны вострым прадметам — цвічком,

Шпількай і г.д. Такое дэкараванне, звычайна

Паралельна з пісаковай тэхнікай, вядомае на

многіх тэрыторыях, але не ўсюды. Перава-

жала гэтая тэхніка і ў Беларусі, а ў апошняе

паўстагоддзя была адзіная на Панямонні.

Вядомая яна і ў Польшчы, асабліва на тэры-

Торыях, заселеных беларусамі, перава-

жала і ў Літве.

Мяркуецца, што гэтая тэхніка больш по-

Зняя, яна прыйшла на змену пісаковай22.

Калі ўлічыць паўсюднае пашырэнне апош-

няй, нават на тэрыторыях, дзе доўга збера-

Галіся старажытныя традыцыі народнага

Мастацтва (Беларуска-Украінскае Палессе,

Балгарыя), відаць, гэтае меркаванне небес-

падстаўнае.

Пашыраная на Панямонні (як і на суседніх

Тэрыторыях Польшчы) абагульненая назва

Прыстасавання для роспісу «шпілька» аба-

значае маленькі цвічок, убіты ў тарэц па-

лачкі. Плешку цвічка мачалі ў растоплены

Воск і наносілі на паверхню яйка кропку ці

Выцягнутую кропельку. Гэтыя два элеме-

Нты і скпадаюць аснову дэкору пісанак

Размаляваная дуга.

Столінскага раёна.

Я гады. Альшаны

практычна на ўсёй тэрыторыі бытавання па-

Добнай тэхнікі роспісу. Здавалася б, такі

нешырокі дыяпазон выяўленчых элементаў

моцна абмяжоўваў магчымасці майстрых,

Аднак на самой справе разнастайнае камбі-

Наванне кропак і кропелек дае незлічоную

колькасць варыянтаў дэкору. Абсапютна

аднолькавыя ўзоры не сустракаюцца нават

У работах адной майстрыхі.

Пры ўсёй разнастайнасці варыянтаў дэ-

Кору, характэрнага для шпількавай тэхнікі,

няцяжка вызначыць некалькі матываў, якія

выкарыстоўваюцца не толькі ў Беларусі,

Апе і за яе межамі, Найбольш пашыраны і

любімы матыў — традыцыйны круг-разе-

Тка, які з кропелек, размешчаных вастры-

Ямі да цэнтра, утварае выдатную кам-

Пазіцыю. Хоць шпількавая тэхніка і больш

позняя, чым пісаковая, аднак гэты матыў,

Вядомы майстрам пісанак па іншых відах на-

роднага мастацтва, заканамерна быў імі

скарыстаны, паколькі меў адносіны да вы-

рабаў, звязаных з веснавымі абрадамі, і

распрацаваны ў адпаведнасці з іншай тэхна-

логіяй. Варыянты такога матыву ўяўляюць

Куфар. Пачатак 20 cm. Дрэва, метал, рос-

піс, акоўка. Ляхавічы Навагрудскага раёна.

Роспіс

сабой адкрыта дэкаратыўнае яго вырашэн-

не ў выглядзе кветкі са злучанымі вастры-

Ямі кропелек ці кропкай у цэнтры, часам з

загнутымі ў адзін бок «пялёсткамі» нак-

штапт свастычных матываў.

Размяшчэнне разетак і іх фрагментаў —

палавінак, сегментаў, чацвярцінак — бывае

Досыць адвольнае, аднак можна вылучыць

Устойлівыя варыянты кампазіцыі, характэ-

Рныя як для Панямоння, так і для сумежных

Тэрыторый па-за межамі Беларусі. Часцей

за ўсё дзве разеткі размяшчаюцца цэнтра-

Мі на канцах яйка, іх промні-пяпёсткі нібыта

Звісаюць, нагадваючы махры. Такая кам-

Пазіцыя дэкору вельмі тэхналагічная: вялікім

і ўказальным пальцамі майстрыха трымае

Яйка, па канцах і па крузе наносіць узор з

Кропелек, якія лёгка сцякаюць уніз. Свабо-

дны пояс па цэнтры яйка запаўняецца ма-

Ленькімі разеткамі, паяскамі з кропелек ці

Вельмі эфектным матывам з трох-чатырох

Кропелек, накіраваных веерам у адзін бок.

Кропелек кампануюцца таксама разна-

Стайныя ланцужкі і іншыя матывы, сярод

Якіх сустракаюцца досыць рэалістычныя.

Як, напрыклад, кветка, якую трэба лічыць

яўна позняй і адкрыта дэкаратыўнай. Сюды

ж можна аднесці матывы ў выглядзе дубо-

вых лісточкаў, віртуозна скампанаваных з

Тых жа кропелек і адвольна раскіданых па

паверхні. У той жа час матыў птушкі (ку-

рыца), які выдатна выконваўся некаторымі

Старымі майстрыхамі, несумненна стара-

Жытны, яшчэ язычніцкага паходжання.

На характар дэкору ўплывалі не толькі

Разнастайнасць вар'іравання вядомых эле-

ментаў і матываў, але і многія іншыя фа-

ктары: велічыня шпількі, гушчыня расплаў-

Ленага воску і, вядома, майстэрства, тэм-

Перамент, імправізацыйныя здольнасці

Майстрых. Адны пісанкі вызначаюцца юве-

Лірна дакладным, тонкім, нават крыху суха-

Ватым дэкорам чыстага белага колеру на

Глыбока чорным фоне. Для другіх характэ-

Рны сакавіты, жывы, досыць адвольны ма-

люнак, які часам уяўляецца нядбайным,

Калі б гэта не надавала яму цеплыню і рука-

Творнасць.

Дэкараваныя васковым узорам яйкі афа-

рбоўвапі халодным ці гарачым спосабам у

Куфар. Канец 19 cm. Дрэва, метал, штам-

поўка, акоўка. Шчучынскі раён. БДМНАП.

Куфар. 1950-я гады. Дрэва, роспіс. Крамно

Драгічынскага раёна. МСБК. ^ ш т т

Народнае мастацтва Беларусі

Традыцыйных фарбавапьніках расліннага

Паходжання. Агульнаспавянскі спосаб афа-

рбоўкі ў традыцыйны чырвоны колер і яго

Адценні — ад залаціста-аранжавага да цё-

Мна-чырвонага — заснаваны на выкары-

Станні цыбульнага шалупіння (цыбульніку).

Насычанасць колеру запежала як ад кан-

цэнтрацыі адвару, так і ад часу вытрымкі ў

ім. У шалупінні звычайна паўсюль фарба-

Валі (і фарбуюць цяпер) таксама аднатон-

Ныя крашанкі. Досыць пашырана і афар-

боўка ў чорна-карычневы колер, які

Атрымліваецца настоем альховай кары і

Ржавага жалеза. Радзей у Беларусі кары-

Сталіся іншымі колерамі: светла-карычне-

Вым з настою шалупіння грэчкі, светла-зя-

лёным — зялёнага жыта, жоўтым —

Яблыневай кары і інш. He набыпі пашырэння

І хімічныя фарбавапьнікі, хоць яны даюць

Розныя і больш сакавітыя колеры. У наро-

Дзе аддавалі перавагу натурапьным фарба-

Вальнікам, якія лічыліся бясшкоднымі і не

Фарбавалі рукі.

Параўнанне каларыстычных асаблівасцяў

Беларускіх пісанак з вырабамі іншых наро-

Куфар. Канец 19 cm. Дрэва, метал, штам-

поўка, акоўка. Лідскі раён.

даў паказвае, што ў Беларусі пераважала

манахромная гама: белы ўзор на чырво-

Ным ці чорна-карычневым фоне. Гэта ад-

Рознівае іх ад паліхромных пісанак

большасці рзгіёнаў Украіны (асабліва Гуцу-

льшчыны), некаторых заходне- і паўднё-

Васпавянскіх тэрыторый. Найбольш блізкія

аналогіі як у характары малюнка, так і ў ка-

ларыстыцы заўважаюцца ў пісанках Літвы,

Сумежных тэрыторый Польшчы (Беласточ-

чына), Украінскага Палесся. Блізкія па хара-

ктары і некаторыя ўзоры пісанак Балгарыі,

Што адрозніваюцца ад пазнейшых, з раслін-

нымі матывамі. Можна меркаваць, што ў

Гэтых рэгіёнах захавапіся найбольш трады-

Цыйныя віды дэкору і капарыстыкі пісанак.

Асобнай тэхнікай дэкаравання пісанак

з'яўляецца гравіраванне — прадрапванне

ўзору вострым прадметам на паверхні кра-

Шанак. В.Ганцкая мяркуе, што гэта больш

позні спосаб у параўнанні з васкаваннем23.

Адсутнасць рэчавага матэрыяпу не дае

важкіх падстаў ні дпя такой, ні для проціле-

Глай высновы, але на карысць першай гаво-

Рыць досыць абмежаванае яго выкары-

Фрагмент дэкору куфра. Канец 19 cm. Дрэ-

ва, метал, штампоўка, акоўка. Лідскі раён.

Роспіс

Станне: у Польшчы, дзе-нідзе на Украіне, a

таксама ў Беларусі, і то толькі згодна з ус-

памінамі інфарматараў. Гравіраваныя ўзо-

Ры сухаватыя і складаюцца з тонкіх прамых

і хвалістых ліній, зігзагаў, прамой і рамбіч-

Най сеткі і іншых геаметрычных і распінных

матываў, надпісаў, розных кампазіцый

адвольнага характару. Пры ўяўных шырокіх

Магчымасцях гравіравання яно не дае та-

Кога жывога, сакавітага, выразнага малюн-

Ка, як васкаванне, і таму, відаць, не мела

Значнага пашырэння.

У нашыя дні дэкараванне пісанак у тра-

Дыцыйнай стыпістыцы спарадычна сустра-

РОСПІС _____________ПА ДРЭВЕ

Сацыяпьна-эканамічныя змены ў белару-

скай вёсцы ў 2-й палове 19 ст. выкпікалі

пэўныя змяненні ў народным побыце,

знешнім і ўнутраным выглядзе жыпля, яго

абсталяванні і начынні. Пранікненне ў наро-

дны побыт параўнаўча даступных аніпіна-

вых, акварэльных і апейных фарбаў дало

Народным майстрам даволі танны і непра-

Куфар. Пачатак 20 cm. Дрэва, метал, рос-

Піс. Гродзенскі раён. Гродзенскі гісторыка-

Археалагічны музей.

Каецца на Панямонні. У іншых рэгіёнах бы-

Туюць аднатонныя крашанкі ці спрошчаныя

Варыянты васкавання: накапванне воску