Перыяд, які разглядаецца, каванае начын-

не, звязанае з гатаваннем ежы ў печы, вы-

Лучаецца канструкцыйнай прастатой і

амаль поўнай адсутнасцю якіх-небудзь ві-

даў дэкору.

Мастацкія памкненні больш прыкметныя

ў формах трыножнікаў, зноў жа звязаных

З гатаваннем ежы на адкрытым агні. Яны

шырока бытавалі ў многіх еўрапейскіх на-

родаў і практычна ўсюды вырашаліся ад-

Нолькава: у выглядзе жалезнага абруча, да

Якога прыкляпаныя тры ножкі. Звычайна дэ-

каратыўна вырашаліся верхнія канцы но-

жак, што выходзілі ўнутр круга. Часам яны

раскоўвапіся ў выглядзе завіткоў ці іншых

нескпаданых фігур, што ўтваралі сваеасаб-

лівую арнаментальную кампазіцыю ў кру-

Зе. Часцей канцы адцягвапіся і адгіналіся

ўбок. Такі характар афармлення перава-

Мастацкая апрацоўка металу

жаў і ва ўсходніх славян, і ў іншых суседніх

народаў.

Больш разнастайныя ў мастацкіх адно-

Сінах металічныя дэталі мэблі. Некаторыя з

іх (завесы, ключавіны) уяўляюць сабою па-

меншаныя копіі металічнага ўбрання наро-

Днага жыпля, але большасць усё ж мела

ўласныя, характэрныя толькі дпя мэблі

Асаблівасці, складаючы такім чынам асо-

Бную групу.

Найбольш пашыраным відам мэблі, які

меў асабліва багатае і своеасаблівае

металічнае ўбранне, з'яўляюцца куфры

(скрыні). Здаўна яны звязваліся з вясель-

Ным абрадам, таму іх вырабляпі з асаблі-

Вым стараннем і майстэрствам, спалучаю-

Чы розныя віды дзкору: кавапьства, разма-

лёўку, разьбу.

Генетычна куфры паходзяць ад скры-

няў — узору старажытнага высокапрафе-

Сійнага рамяства. Іх продкам, відаць, мож-

На лічыць антычны саркафаг з 2-схільным

векам. Такая форма скрыняў архаічнай

слупавой канструкцыі яшчэ ў нашым ста-

Годдзі сустракалася, напрыкпад, у насель-

Вадасцёк. 1980-я гады. Алыйаны Столінска-

Га раёна.

ніцтва Украінскіх Карпатаў і паўднёвага

ўсходу Польшчы, народаў Скандынавіі, у

Эстоніі.

Сярэдневяковая скрыня ў краінах Еўро-

пы — масіўная прамавугольная ёмістасць з

тоўстых дошак, густа акаваная метапічнымі

стужкамі. Акоўка, акрамя практычнай, вы-

конвала і дэкаратыўную ролю, пакрываючы

паверхню скрыні адмысповымі ўзорамі. Та-

Кія багата акаваныя скрыні і невялікія ку-

фэркі часоў сярэднявечча бытавапі і на Бе-

ларусі пераважна для захавання каштоўнай

Цэхавай маёмасці і дакументацыі. Вялікія

масіўныя скрыні з акоўкай («скрыня акава-

ная», «сепет акаваны») згадваюцца ў інвен-

Тарах багатых сядзіб і жылля гараджан31. 3

19 ст. яны пашыраюцца і ў народным побы-

це беларусаў. На Палессі, а таксама на

Украіне, у Польшчы і форма, і назва

«скрыня» захоўвапіся да самай страты іх

ролі ў народных вясельных абрадах у сярэ-

Дзіне 20 ст.

У канцы 19 ст. ў народны побыт шырока

ўваходзяць таксама куфры — скрыні з вы-

Пуклым верхам. Пад такой жа назвай яны

Вароты. 1980-я гады. Вялікая Гаць Івацэвіц-

Кага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

бытавалі і ў Польшчы, дзе пашырыліся пад

уплывам заходнееўрапейскіх барочных вы-

рабаў (ад ням. koffer), хоць, у адрозненне

Ад апошніх, мелі плоскапрафіляваны, а не

Выпуклы каваны дэкор. Гэтым жа вызнача-

Юцца і беларускія акаваныя куфры.

У адносінах мастацкага кавальства най-

Больш цікавыя скрыні, якія папярэднічапі ку-

Фрам з іх больш яркім і эфектным, але па-

раўнаўча познім распісным дэкорам.

Асаблівай арыгінальнасцю і самабытнасцю

вызначаюцца палескія скрыні, старыя ўзо-

Ры якіх яшчэ можна адшукаць у традыцый-

ным інтэр'еры жылля галоўным чынам га-

Радскога і местачковага насельніцтва,

Адным з найбольш самабытных цэнтраў

па вырабе акаваных скрыняў быў Давыд-Га-

Радок (Столінскі раён) — старажытны ася-

родак многіх высокаразвітых рамёстваў з іх

Цэхавай арганізацыяй працы. Скрыні, якія

тут выраблялі ў 19 ст., у ж о пасля заняпаду

цэхавых рамёстваў, выяўляюць несумнен-

ную сувязь з апошнімі, і ў той жа час хара-

Ктар іх дэкору тыпова мясцовы, народны. У

ім яўна прасочваецца старажытная языч-

Ніцкая сімволіка.

Давыд-гарадоцкія скрыні — невысокія,

Злёгку звужаныя да дна дашчаныя ёмістасці

З плоскім векам, якое крыху выступае за

Межы сценак. Каваныя былі ручкі на бака-

Вых сценках, 4 колцы, урэзаны ці накладны

(унутраны) спружынны замок, а таксама

дэкаратыўная акоўка. Гладкімі жалезнымі

Палосамі акаваны вуглы, краі века, 3 стужкі

таксама ідуць па яго версе, Фігурнай акоў-

Кай багата аздоблена пярэдняя сценка, Та-

Кая асаблівасць — аздабленне пярэдняй

сценкі і века пры амаль поўнай адсутнасці

Дэкору на бакавых і задняй сценках —

уласцівая ўсім скрыням і куфрам, паколькі

яны стаялі пры сцяне ці ў кутку. Шырокія

Жалезныя папосы мацаваліся каванымі цві-

Камі з вялікімі плешкамі. Цэнтрапьная па-

ласа ішла вертыкальна і ўверсе з'яўлялася

Своеасаблівай ключавінай, 2 бакавыя маца-

Валіся з невяпікім нахілам. Уверсе палосы

фігурна раскоўваліся, дапаўняліся разна-

стайнымі дэталямі, утвараўся досыць ха-

Рактэрны дэкор у выглядзе своеасаблівых

трызубцаў. Канцы палосаў нагадвалі моцна

стылізаваныя птушыныя ці змяіныя галоўкі,

Нават з вочкамі, абазначанымі плешкамі

цвікоў. Часам тут можна бачыць крыжыкі,

Як на тутэйшых клямках.

Кампазіцыя і характар каванага дэкору

давыд-гарадоцкіх скрыняў выяўляюць ня-

Мала анапогій з вырабамі суседніх тэ-

Рыторый Украіны. Відаць, выраб такіх

скрыняў, што вядуць сваё паходжанне ад

сярэдневяковых узораў, займаў значны рэ-

Гіён, аднак давыд-гарадоцкім уласцівая най-

Большая самабытнасць і арыгінальнасць.

У канцы 19 ст. на Палессі, як і па ўсёй Бе-

ларусі і ў суседніх народаў, у побыт увахо-

Дзяць куфры са злёгку выпуклым векам і

Большымі, чым старыя скрыні, памерамі,

Аднак, капі ў іншых рэгіёнах Беларусі, на

Украіне, у Літве іх аздаблялі размалёўкай,

То на Палессі па-ранейшаму працягвалі

дэкараваць акоўкай, апе іншага характару.

Жапезныя палосы саступіпі месца бля-

Шаным, аздабленнем маглі займацца не

Толькі кавалі, апе і стапяры, якія выраблялі

Куфры, хоць колцы, ручкі і замкі па-раней-

шаму заказвалі кавалям. У бок дэкаратыў-

Насці змянялася і стылістыка аздаблення,

страціўшы пры гэтым многія архаічныя

Рысы.

Высвятленне гісторыі такіх куфраў, па-

шыраных па ўсім Палессі, прывяло да вы-

сновы, што «заканадаўцамі» тут былі, ві-

даць, зноў жа майстры Давьд-Гарадка. Тут

Удалося адшукаць дакладна датаваныя вы-

Рабы, адзін з якіх, найбольш ранні, пазна-

Чаны 1887 годам.

Як і колішнія скрыні, куфры аббівалі па

Вуглах і веку стужкамі бляхі. На пярэдняй

Сценцы стужкі ідуць па яе краях, размяш-

Чаюцца па вертыкалі, дзелячы паверхню на

некалькі (звычайна на 5) палёў, акаймоўва-

Юць века. Кпючавінай унутранага замка

з'яўляецца вялікая прамавугольная накла-

Дка з гладкімі ці прафіляванымі краямі, ча-

Сам па баках зроблены правушыны для 2

дадатковых падвясных замкоў.

Дэкор такіх куфраў досыць аднародны,

Крыху аднастайны і мог бы падацца суча-

снай прамысловай штампоўкай, калі б не

Быпо дакладна вядома, што гэта ручная ра-

бота. Спецыяльным зубілцам з паўкруглым

лязом краі бляшанай стужкі насякапіся раў-

Намерна размешчанымі выемкамі і высту-

Памі, утвараючы аднародны, па-свойму

прыгожы рытм, узмоцнены паўкруглымі

плешкамі каваных цвікоў. Пэўная аднастай-

Насць парушаецца некаторымі «нестандар-

Тнымі» элементамі: высечанымі на стужцы

Ці асобнай накладцы годам вырабу, крыжа-

Падобнымі фігурамі, архаічнымі сілуэтамі

птушак. Па сутнасці, гэта ўжо не столькі

акоўка, колькі прасечка, традыцыі якой па-

Мастацкая апрацоўка металу

Клалі пачатак новаму, пашыранаму на За-

Ходнім Палессі віду народнага мастацтва.

Дэкараваныя такім чынам куфры выра-

блялі ў Давыд-Гарадку. і ў 1920 — 30-я

гады. Пазней попыт на такія куфры знізіўся,

у моду ўвайшлі распісныя паліхромныя.

Аднак да гэтага давыдгарадоцкія куфры з

Прасячным дэкорам паспелі набыць папуля-

рнасць на ўсім Палессі і нават пакласці па-

чатак промыслу ў іншых рэгіёнах, напры-

клад на Тураўшчыне. Яшчэ і ў пасляваенныя

гады вырабам куфраў з прасечкаю займа-

ліся ў некаторых вёсках Лельчыцкага ра-

На32. Бляшаны дэкор і яго размяшчэнне

Практычна нічым не адрозніваліся ад выра-

баў давыд-гарадоцкіх майстроў. Акоўкай

куфраў займаліся таксама ў Пінску, Лагі-

Шыне, Кажан-Гарадку і іншых папескіх мяс-

Тэчках.

Мастацкія асаблівасці акаваных куфраў

іншых рэгіёнаў Беларусі значна менш

выразныя, фігурная акоўка не мела знач-

Нага пашырэння. Да таго ж да канца 19 ст.

ролю сховішча для пасагу ў народным по-

быце беларусаў наогул выконвалі бандар-

Ныя вырабы (кублы).