Капі звярнуцца да мастацкага кавальства

як аднаго з відаў сучаснага народнага ма-

стацтва Беларусі, то ў дадзеным выпадку

Размову можна весці не столькі пра маста-

Цкае кавапьства, колькі пра мастацкую

апрацоўку металу ў цэлым, дзе ўласна ка-

Вальства займае сціплае месца. Кавалі і

сёння ёсць у кожнай калгаснай ці саўгаснай

гаспадарцы, аднак гэта перш за ўсё май-

Стры па рамонце селыасінвентару і тэхнікі,

Якія валодаюць не столькі традыцыйнымі ві-

дамі кавальскай апрацоўкі металу, колькі

Газа- і электразваркай, слясарнымі работа-

Мі, паяннем і інш. Звузілася сфера выкары-

стання кавальства і ў народным побыце, па-

Колькі народнае дойлідства сёння амаль

Цалкам абыходзіцца вырабамі прамы-

Словай вытворчасці. Гэта ж датычыць сель-

гасінвентару і большасці рэчаў хатняга

ўжытку.

Тым не менш ёсць некапькі сфераў суча-

снага побыту, дзе метал набыў сёння зна-

Чнае пашырэнне. Прыкметную групу мета-

В.А трашкевіч. Люстра. 1987. Гродна.

А.Д у б ін а. Попельніца *Конь1996. Глы-

Бокае.

Народнае мастацтва Беларусі

лічных вырабаў складаюць вароты, агаро-

Джы, весніцы, бапюстрады, а таксама

Намагільныя агароджы і помнікі. Іх выраб у

апошнія дзесяцігоддзі набыў значнае пашы-

Рэнне як на Беларусі, так і за яе межамі і

ўжо стаў своеасаблівай традыцыяй.

Пры знаёмстве з падобнымі вырабамі су-

часнай мастацкай апрацоўкі металу ў вочы

Кідаецца надзвычайная разнастайнасць ма-

люнкаў і кампазіцыі дэкору, што сведчыць

пра яўную перавагу самадзейнага пачатку.

Нямала эклектычных маламастацкіх выра-

баў, не заўсёды адчуваецца добры густ,

заўважаюцца выпадковыя з'явы. Часам для

вырабаў скарыстоўваюцца розныя абрэзкі

Арматуры і труб, адыходы прамысловай

штампоўкі, разнастайны падручны матэ-

Рыял. Але капі такая самадзейная з'ява з

часам набывае ў рэгіёне значнае пашырэн-

не, выпрацоўваецца своеасаблівая мясцо-

вая традыцыя, якая адсейвае ўсё лішняе,

Выпадковае.

Тым не менш адносіны да гэтага віду

творчасці з боку даследчыкаў народнага

Мастацтва досыць неадназначныя. Бадай,

Толькі польскія вучоныя звяртаюць сур'ёз-

ную ўвагу на вывучэнне гэтага віду мастац-

кай апрацоўкі металу, адносячы яго да су-

Часнага народнага мастацтва33. У айчын-

ным мастацтвазнаўстве пытанне пра гэта

Практычна не ставілася. М і ж тым гэты від

пакуль яшчэ яўна самадзейнай творчасці

Мае тэндэнцыю да пашырэння, значыць, па-

Трабуе і навуковага асэнсавання.

Больш увагі аддаецца бляшанай прасе-

чцы, якая шырока бытуе ў Расіі, Малдове,

У некаторых рэгіёнах Украіны, Беларусі,

Прыбалтыкі. Адносіны да яе як да аднаго з

арыгінальных відаў сучаснага народнага ма-

стацтва адназначна станоўчыя, паколькі тут

заўважаюцца пераемнасць традыцый, ар-

ганічнае спалучэнне матываў прасечкі з ін-

Шымі відамі народнага мастацтва.

У межах Беларусі прасечка развіваецца

На Заходнім Папессі (Пінскі, Столінскі ра-

ёны), дзе ўсё большы працэнт займаюць

будаўніцтва з цэглы і пакрыццё стрэх жале-

Зам. Прасечкай аздабляюць звычайна вер-

хнія часткі вадасцёкавых трубаў — дэта-

ляў, дпя традыцыйнага народнага жылля

нехарактэрных, але ў сённяшнім мурава-

ным будаўніцтве амаль масавых.

Пашырэнне такога віду дэкору менавіта ў

Гэтым рэгіёне тлумачыцца, верагодна, не

Толькі асаблівасцямі сучаснага народнага

будаўніцтва, але і натуральнай пераарыен-

тацыяй традыцыі аздаблення скрыняў, якія

ўжо выйшлі з побыту, на дэкараванне архі-

Тэктурных дзтапей. Несумненна, прыкмет-

ны ўплыў аказалі і міжэтнічныя кантакты,

паколькі ў гэтым рэгіёне здаўна развіта

Адыходніцтва.

Такім чынам, можна гаварыць пра нату-

Ральнае нараджэнне новай традыцыі, якая з

выкарыстаннямі сучасных будаўнічых ма-

тэрыялаў у сельскім дойлідстве схільна да

пашырэння і ў іншых рэгіёнах.

* * *

Як відаць, мастацкая апрацоўка металаў,

якая бытавапа пераважна ў выглядзе ка-

Вальства, у народным мастацтве Беларусі

займае параўнаўча сціплае месца, як і ў цэ-

лым у славян і іншых суседніх народаў. Гэта

Адзначае, напрыклад, польскі даспедчык

І.Грабоўскі, хоць у польскім народным ма-

Стацтве ёсць такая прыкметная з'ява, як

мастацкая акоўка калёсаў34. Развіццё ма-

Стацкага кавальства ён звязвае з бытаван-

нем адкрытага ачага, характэрнага для поў-

дня і захаду Еўропы, дзе гэты від народнага

мастацтва, на яго думку, набыў значна

Большае пашырэнне35.

Палемізуючы з ім, Р.Райнфус называе

шырокае кола каваных прадметаў, якія на-

былі ў народным побыце Польшчы з канца

19 ст. значнае пашырэнне і ў большасці вы-

падкаў адпавядаюць тым патрабаванням,

якія прад'яўляюцца да ўзораў народнага

мастацтва36. He зусім выгаднае параўнанне

народнага мастацкага кавальства ў Поль-

шчы з мастацтвам паўднёвых і заходніх на-

родаў ён тлумачыць асаблівасцямі матэры-

яльнай культуры, а таксама параўнаўча

познім пашырэннем кавальства ў польскай

Вёсцы37. 3 гэтым сцвярджэннем нельга не

Пагадзіцца, аднак у цзлым яно не абвяргае

думкі I. Грабоўскага, а толькі тлумачыць

прычыны такой з'явы. Да таго ж варта ўліч-

Ваць, што кавальства не было такім маса-

Вым заняткам, як, скажам, ткацтва ці дрэ-

ваапрацоўка.

Адзначаючы такую агульную асаблівасць

кавальскага рамяства ў славянскіх і іншых

народаў Еўропы з яго сціплым месцам у

шэрагу іншых відаў народнага мастацтва,

Варта сказаць, што гэта зусім не абазначае

яго аднолькава нізкі ўзровень. Нельга не

заўважыць, што прыкметныя дасягненні ў

гэтай галіне можна бачыць у народаў Цэн-

тральнай, Усходняй і Паўночнай Еўропы.

Гэта і ў ж о згаданая акоўка калёсаў у Поль-

Шчы, а таксама на суседніх тэрыторыях

Мастацкая апрацоўка металу

Чэхіі і Маравіі, і шведскія падсвечнікі, і свя-

тцы рускай Поўначы. На Беларусі ў гэты

Шэраг можна паставіць фігурныя клямкі Па-

дняпроўя, вырашаныя ў выглядзе галовак

Жывёл, а таксама ажурныя крыжы заходніх

рэгіёнаў, якія складаюць адзіны арэал іх

пашырэння, што ўключае згаданыя тэрыто-

Рыі Беларусі, Літву, суседнія рэгіёны Поль-

Шчы і Украіны.

Складанае пытанне — пошукі формаў і

шляхоў сучаснага бытавання кавальства.

Гэта адно з тых рамёстваў, якія карэнным

Чынам змянілі свой характар. У сваім тра-

дыцыйным выглядзе кавапьства наўрад ці

Можа сёння развівацца, нават калі прымаць

Для гэтага якія-небудзь меры. На думку

С.Раждзественскай, кавальскі промысел

«знік з-за таго, што ручная праца ў гарачай

апрацоўцы металаў была заменена ма-

шыннай працай, і ў сувязі з тым, што знікла

патрэба ў яго вырабах. Ад промыслу за-

Сталася толькі традыцыя мастацкіх выра-

шэнняў у вырабе рэчаў, увасобленых у

Прадметах мастацтва, вырабленых май-

страмі... Другасная форма жыцця ма-

стацкіх традыцый промыспу ў нашыя дні

(сувенірныя вырабы, дэтапі архітэктурнага

Дэкору) генетычна звязана не толькі з ка-

Вальскім промыслам, але і з усёй скарбон-

Кай народнай творчасці, паколькі кавальскі

промысел быў з ёю арганічна звязаны...

Трэба знайсці адпаведныя памеры і формы

дэкаратыўных і утылітарна-дэкаратыўных

прадметаў, якія будуць гарманіраваць з

Прадметамі сучаснага інтэр'ера, але пры

гэтым захоўваць дэкаратыўную сістэму ма-

стацтва кавалёў»38. Гэта можа быць і ства-

рэнне бытавых рэчаў мастацкага харак-

Тару, і вытворчасць арыгінальных сувені-

раў, і рэстаўрацыйныя работы, і розныя

Іншыя віды кавальства.

Разнастайныя могуць быць і формы вы-

карыстання мастацкіх дасягненняў каваль-

ства — ад амаль прамога паўтору колішніх

вырабаў і відаў дэкору да самай адвольнай

Іх інтэрпрэтацыі і спалучэння. Пры гэтым

уяўляецца магчымым і правамерным спа-

Лучэнне традыцый як сельскага, народнага,

Так і гарадскога, цэхавага рамяства, па-

колькі яны і раней пастаянна ўзаемадзейні-

Чалі і перапляталіся паміж сабою.

Гурмм М. Ф. Древнее железо Белорусского По-

Днепровья (1 тысячелетне н. э.). М н., 1982. С.43.

2 Па ўсёй Беларусі, і асабліва на Усходнім Палессі,

як і на суседніх тэрыторыях Украіны, шмат паселішчаў

З назвамі Рудня ці Гута (або вытворнымі ад іх —

Руднікі, Рудня Пясчамая, Гутава, Гута Ляшчынская і

Інш.). Даследаванні пацвердзілі невыпадковасць такіх

назваў: у ваколіцах паселішчаў залягаюць, часта амаль

На паверхні, дастатковыя для прамысловай здабычьі

Радовішчы руды.

Гурнн М. Ф. Кузнечное ремесло Полоцкой землм

IX—XIII вв. Мм., 1987. С. 26—80; Лысенко П. Ф. Го-

рода Туровской землн. Мм., 1974. С. 51, 105, 107;

Зверуго Я.Г. Древнмй Волко-

Выск. X — X I V вв. М н., 1975. С. 2 5 — 3 7.

Гурнн М. А. Кузнечное ремесло Полоцкой землк,

IX—XIII вв. С. 83.

5 Сярод нямецкіх каланістаў, запрошаных

Гедымінам дпя пасялення ў Літве, згадваюцца і кавалі

(Леонтовнч Ф. К. Крестьянскмй двор в Лнтовско-рус-