С к о м государстве. Варшава, 1898. Вып.З. С. 30).

Копысскмй З. Ю. Экономмческое развнтне горо-

Дов Белорусснн в XVI — первой половнме XVII в. М н.,

С. 79.

Леонтовмч Ф.М. Крестьянскмй двор в Лнтовско-

Р у с с к о м государстве. Вып. 3. С. 31—33.

8 Калі ў Гродме ў 1650 г. было 130 рамеснікаў, то

Да 1680 г. застапося толькі 12, сярод іх — ніводнага

Каваля. У Віцебску, буйнейшым р а м е с н і ц к ім цэнтры, у

Г. працавала толькі 3 кавалі (Нгнатенко А. Реме-

Сленное пронзводство в городах Белорусснм в X V I I—

XVIII вв. М н., 1963. С. 13—14).

Напрыклад, у Мімску яны складалі 32 працэнты

(421 майстар) ад усёй колькасці рамеснікаў, у Пін-

Ску — 31 (94), Слуцку — 22 (119), Магілёве — 17

(153), Полацку — 1 6 (30) (Нгнатенко А. Ремесленное

Пронзводство в городах Белоруссмм в XVII—XVIII вв.

С. 15—18).

У распараджэнні гродзенскага губернатара аб

арганізацыі дастаўкі жалеза ў г у б е р ню з цэнтральнай

Расіі (1804 г.) гаворыцца: «Хоць тут змаходзяцца ўпа-

Сныя жалезныя заводы, але жалеза з іх ужываецца на

Адны толькі звычаймыя вырабы. Для лепшых работ

атрымліваюць яго з Масквы і іншых расійскіх гарадоў»

(Белоруссня в эпоху феодалнзма: Сб. документов н

Матермалов. М н., 1961. Т. 3. С.132).

Тэрмім «каваль» — агульнаславянскі: старажы-

Тмарус. коваль, у к р. коваль, польск. kowal, балг. ко-

Вач, макед. ковач, сербска-харв. ковач, славемск.

Kowac, славацк. kovac (Трубачев О.Н. Ремеслеммая

Термммологмя в славямскнх языках. М., 1966. С. 334).

Pietkiewicz Cz. Polesie Rzeczyckie: Materialy

Etnograficzne. Cz.1. Kultura materjalna. Krakow, 1928.

Бобровскнй П. Матерналы для географнм н ста-

Тнстнкм Росснн, собранные офнцерамм штаба. Гро-

Днемская губернмя. СПб., 1863. 4.2. С. 113—114.

Дембовецкнй А.С. Опыт опнсанмя Могнпевской

Губерннм. Могнлев, 1884. Кн. 2. С. 479 494.

Bernt W. Metalle / / Die deutsche Volkskunde.

Leipzig, 1934. S. 469.

Воронов B.C. O крестьянском мскусстве. M.,

C. 272.

Молчанова Л. А. Матермальмая культура белору-

Сов. М н., 1968. С. 104.

Reinfuss R. Ludowe kowalstwo artystyczne w

Polsce. W r o c l a w e t c., 1983.

Тамсама. C. 94—100.

20 Па ўспамінах мясцовых старажылаў, а к о ў к у зра-

біў каваль з суседняй вёскі Вусце А.Петкум.

21 Нікольскі Н. М. Жывёльі ў звычаях, абрадах і ве-

Равамнях беларускага сялямства. М н., 1933. С. 14.

Самойловнч В.П. Народное архнтектурное твор-

Чество Украмны. Нл. 355, 356.

Гамцкая О. А. Народное мскусство Польшн. М.,

С. 50; Kotula F. Ze studiow nad zdobnictwem

Народнае мастацтва Беларусі

Kowalskim w okolicach Rzeszowa / / PSzL. 1952. № 2.

24 Galaune P. Lietuvii^ liaudies menas. Vilnius, 1988

Lent. XXV.

Reinfuss R. Ludowe kowalstwo artystyczne w

Polsce. S. 213.

26 У многіх выпадках ператварэнне аднаго віду ў

Другі дасягалася проста: у калёсы ці сані клалі плеце-

ныя з лазы палукашкі ці рашзцісты трохбаковы кузаў

(драбімкі). Гэта, напрыклад, адзначае М.НІкіфароўскі

(Нмкнфоровсккй Н.Я. О ч е р к н простонародного жнтья-

Бытья в Вмтебской Белорусснн н опмсанне предметов

Обнходностн: (Этмогр. данные). Внтебск, 1895. С.

363—364).

Нкдерле Л. Славямскме древностм: Пер. с чеш.

М., 1956. С. 358.

Романов Е.Р. Белорусскмй сборнмк. Вып.8. Вм-

Льна, 1912. С. 330, 338.

Reinfuss R. Ludowe kowalsfwo artystyczne w

Polsce. S. 150. Ha пьітанне наконт д э к о р у кавалі звы-

чайна адказвалі, што інструмент заўсёды ў рабоце, у

Агні, хутка зношваецца, перагарае і аздабляць яго

Няма сэнсу. 3 гэтым нельга не пагадзіцца, хоць пры-

клад майстроў Польшчы сведчыць пра іншае.

Grabowski J. Szfuka ludowa w Europie. Warszawa,

S. 38.

Інвентар маёнтка Барацічы пад Бабруйскам

адзначае сярод іншых рэчаў «сепет акаваны..., на два

Замкі зачынены», «скрымя арзхавая маляваная акава-

Наяя, «куфар скурай чорнай абабіты акаваны», «шка-

тулка акаваная магілёўская» і імш. (Gloger Z.

Inwentarze ruchomosci domowych w dawnych wiekach

Na Litwie / / Kwartalnik Litewski. 1910. T. I. № 3. S.

112—120.)

32 Лозка A. «Вязуць скрыні малявамыя...» / / МБ.

С. 75.

Krasinska Е. Zdobione bramy zelazne w

Budownictwie wiejskim (z zagadnien wspofczesnej sztuki

Ludowej) / / PSzL. 1978. № 3 4; Reinfuss R. Ludowe

Kowalstwo artystyczne w Polsce. S. 142—146.

Grabowski J. Sztuka ludowa. Warszawa, 1977. S.

270.

Тамсама. C. 269.

Reinfuss R. Ludowe kowalstwo artystyczne w

Polsce. S. 244—246.

Тамсама. C. 246.

Рождественская С.Б. Русская народмая х у д о ж е -

Ственная традмцмя в современном обіцестве. М

С. 169.

ВЫРАБЫ

САЛОМЫ,

ЛАЗЫ,

БЯРОСТЫ,

ПАПЕРЫ

MACTAUKAE СААОМАПАЯЦЕННЕ

АПАІКАЦЫЯ СААОМАЙ ПА АРЭВЕ

I ТКАНІНЕ

ПАЯЦЕННЕ 3 ААЗЫ

ВЫРАБЫ 3 БЯРОСТЫ

ВЫШНАНКІ

Чыста народным відам мастацтва з'яўля-

ецца выраб разнастайных рэчаў з такіх тан-

ных і шырокадаступных матэрыялаў, як са-

Лома, лаза, луб, бяроста, корань, чарот і

інш. Гэтыя матэрыяпы ў побыце спавян і ін-

шых еўрапейскіх народаў выкарыстоўвалі-

ся, відаць, яшчэ ў глыбокай старажытнасці,

хоць з-за іх недаўгавечнасці ўзоры вырабаў

Не захаваліся. Можна меркаваць, што гэ-

тыя матэрыяпы шырока скарыстоўваліся

дпя вырабу розных бытавых прадметаў

утылітарнага і утылітарна-дэкаратыўнага

Прызначэння.

Археалагічныя дадзеныя, а таксама да-

спедаванні лінгвістаў і этнографаў свед-

чаць, што пляценне з каранёў і галінак

дрэў, распін і траў, поўсці і валасоў было

вядома ў ж о ў эпоху неаліту і папярэднічала

Кераміцы і ткацтву'. На думку вучоных,

ужо ў каменным веку бытавапі плеценыя

Лапці2. Археолагі мяркуюць пра бытаванне

Жылля з плеценымі з лазы і абмазанымі mi-

Han сценамі3. На Папессі такая тэхніка су-

стракалася яшчэ і ў 19 — пачатку 20 ста-

Годдзя.

Выкарыстанне саломы як матэрыялу для

Ппяцення адносіцца да больш позняга перы-

Яду, звязанага з пашырэннем земляробст-

ва — мяжы 2—1-га тысячагоддзяў да н.э.

Шырокае культываванне пшаніцы і жыта

Забяспечвала чалавека не толькі хпебам,

Але і саломай — выдатным матэрыялам,

які не патрабуе спецыяльнай нарыхтоўкі і

заўсёды маецца ў гаспадарцы ў дастатко-

вай колькасці. Роўныя, доўгія, пластычныя

Саломіны былі вельмі прыдатным матэрыя-

лам для вырабу разнастайных рэчаў.

Шырокае выкарыстанне саломы як матэ-

рыялу для пляцення абумоўлена таксама

непарыўнай сувяззю яе з аграрна-магічны-

мі ўяўленнямі старажытных земляробаў.

Такая аграрна-магічная сімволіка збожжа,

звязаная з анімістычнымі ўяўленнямі ста-

ражытных земляробаў аб вегетатыўных дэ-

манах хлебных палёў, аб божаствах раслін-

насці, якія паміраюць і ўваскрасаюць, у

трансфармаваным выглядзе захавалася ў

Каляндарных звычаях і абрадах, якія садзей-

нічалі развіццю разнастайных формаў на-

Роднай творчасці. Яны ж даюць багаты ма-

тэрыял і па выкарыстанні ў народнай абрад-

насці саломы і розных вырабаў з яе, што

Выконвалі функцыю забеспячэння будучага

ўраджаю, урадпівасці ЗЯАЛЛІ І сямейнага да-

Брабыту.

На першым этапе сімвалізаваўся натура-

Н.М а ц в е е в а. Велікодныя вербы. 1995.

Лісце, травы, салома, пляценне. Мінск.

Народнае мастацтва Беларусі

Льны матэрыял — зерне, салома, колас.

Яшчэ і ў 19 —пачатку 20 стагоддзя ўсхо-

днія спавяне звязвалі з апошнім снапом уяў-

ленне пра сілу ўрадлівасці. Яго захоўвалі

дома ў ганаровым месцы — на покуце да

вясны, зерне скарыстоўвалі дпя новага ўра-

Джаю, салому скармлівалі жывёле. Шы-

рока выкарыстоўвалася салома ў капяднай

Абраднасці, яе спальвалі на купальскіх вог-

Нішчах.

Дажыначны вянок з каласоў, які вядомы

ўсім еўрапейскім земпяробчым народам, і

да нашага часу не страціў свайго значэння ў

дажыначных абрадах. Гэта ўжо спроба

Стварыць спецыяпьныя вырабы і атрыбуты,

што ўвасабляюць у прадметных формах

ідэю ўрадпівасці. У гэтым радзе і вядомы

ўсім спавянам звычай плесці «бараду» —

Пераплятаць між сабою апошнія пакінутыя

На полі сцябліны збожжа. У многіх выпад-

Ках пластычнае вырашэнне набывае і дажы-

Начны сноп, які не толькі называлі «дзе-

Дам», «бабаю», але і афармлялі накшталт

чапавечай фігуры. Аздобіўшы стужкамі,

Кветкамі, перавязвалі розным чынам пучкі і

Гаспадарчы посуд. 1-я палова 20 cm. Сало-

Ма, лаза, пляценне. Заходняе Палессе.

Капасы, фарміруючы рукі, гапаву і г.д.4 Тут

ужо заўважаюцца канструкцыйна-пласты-

Чныя прыёмы, якія набылі дапейшае развіц-

Цё як у архаічных саламяных ляпьках, так і

ў сучаснай саламянай пластыцы дэкаратыў-

Нага прызначэння.

Сімвалічную ролю выконвапі таксама

разнастайныя фігуры ў выглядзе жывёл і

птушак, што ўвасаблялі «дух хлеба». Сала-

мяныя чучалы ў выглядзе пеўня, казы, ваў-

ка, сабакі шырока выкарыстоўваліся ў

дажыначнай абраднасці немцаў і брытан-

цаў5. Усходнія спавяне саламяныя фігуры

жывёл уключалі ў калядную, масленічную,

Русальную абраднасць6. Напрыклад, бела-

русы і ўкраінцы на Каляды рабілі саламяныя

Чучалы казы.

Практычна ўсім народам Еўропы вядо-

мыя таксама традыцыі ўбрання ў салому

ўдзельнікаў каляндарных абрадаў. У заход-

ніх славян (палякаў, славакаў) касцюмы

ўдзельнікаў гэтых абрадаў часам поўнасцю

Шылі з сапамяных стужак і пляцёнак, не-

калькіх ярусаў снапоў, уключалі сапамяныя

галаўныя ўборы і інш7. У многіх заходнееў-