Свечкай, нанясенне яго запалкай і інш. Су-

стракаюцца і яўна самадзейныя варыянты:

наклейванне кавалачкаў ізаляцыйнай стуж-

Кі, пластыліну і г.д.

Аднак у сувязі з адраджэннем традыцый-

ных народных звычаяў і абрадаў расце ці-

кавасць і да традыцыйных прыёмаў і маты-

ваў дэкаравання пісанак. Амаль забыты від

народнага мастацкага роспісу зноў займае

сваё месца ў народным побыце — як у вё-

сцы, так і ў горадзе.

Цаёмісты спосаб дэкаравання мэблі, по-

Суду, інтэр'ера. Удасканаленне выязнога

Транспарту, выдзяленне спецыяльных яго

відаў з рэпрэзентатыўнымі мэтамі выклі-

кала развіццё розных спосабаў яго дэкара-

Вання — як ужо разгледжанага каваль-

Скага, так і распіснога.

Аднак меркаваць пра ўсе гэтыя віды рос-

Фрагмент дэкору куфра. 1954. Дрэва, рос-

піс. Агова Іванаўскага раёна. БДМНАП.

Куфар. Пачатак 20 cm. Дрэва, метал, рос-

піс, акоўка. Валожынскі раён.

Народнае мастацтва Беларусі

пісу сёння цяжка. Значныя змены ў тра-

Дыцыйным інтэр'еры не спрыялі захаванню

як узораў распіснога дэкору, так і яго

Традыцый, якія не адпавядалі патрэбам сён-

Няшняга побыту. Пра многія віды роспісу

можна меркаваць толькі па ўспамінах ін-

фарматараў. Згодна з імі, беленыя сцены

печаў, галоўным чынам на Папессі, дзе

больш прыкметна выявіўся ўплыў традыцый

Украінскага народнага мастацтва, аздаблялі

кветкавымі матывамі, звычайна ў выглядзе

Букета ці вазона. Аднак печы штогод (звы-

Чайна да Вялікадня) прынята было бяпіць на-

нава, таму, зразумела, старыя ўзоры не

маглі захавацца, а сучасныя будаўнічыя ма-

тэрыялы як аб'ект для прадаўжэння трады-

цый роспісу ўжо не падыходзяць. Можна

меркаваць, што яго характар быў у стыпі

паліхромнай вышыўкі гладдзю, якая ў 20 ст.

Набыла значнае пашырэнне, а таксама рос-

Пісу па тканіне, шкле, дрэве і інш.

Паводпе звестак тых жа інфарматараў,

распісваўся выязны транспарт: сані, вазкі,

Дугі. Традыцыя аздаблення выязнога транс-

парту паспела нават замацавацца ў фапь-

Л.Д оўгер. Куфар. 1950. Дрэва, роспіс.

Агова Іванаўскага раёна.

клоры (вазок мапяваны). Актыўней гэты від

дэкору развіваўся на паўночным усходзе

Беларусі, дзе, відаць, аказвапі ўплыў тра-

Дыцыі рускага роспісу на гэтых відах транс-

Парту. Невялікія вузкія плоскасці, прыда-

Тныя для дэкаравання, выклікапі іншы яго

характар — геаметрычны дробнаўзоры-

Сты.

Скупыя звесткі і нешматлікі рэчавы матэ-

рыял не даюць яснага ўяўлення і пра дэкор

Мэблі. Можна толькі сцвярджаць, што тра-

Дыцыйныя віды мэблі (сталы, лавы, капыс-

Кі), як і некаторыя новыя (ложкі, крэслы),

Роспісу не мелі, што характэрна таксама і

Для сумежных тэрыторый — Літвы, Поль-

Шчы. Дэкараваліся тыя віды мэблі, якія па-

Чалі выконваць у народным побыце рэпрэ-

зентатыўныя мэты, — шафы, пасуднікі і

г.д. Аднак часцей за ўсё аздаблялася мэ-

Бля, звязаная з вясельнымі абрадамі, —

Куфры. Выраб іх вырас у шырокаразвіты

промысел, які пакінуў значны дакумента-

Льны і рэчавы матэрыял, што дазваляе даць

Не толькі агульную характарыстыку гэтага

Куфар. 1950-я гады. Дрэва, роспіс. Агова

Іванаўскага раёна. БДМНАП.

Роспіс

Віду народнага роспісу на Беларусі, але і

Вызначыць рэгіянапьныя яго віды.

Да сярэдзіны 19 ст,(а ў некаторых вы-

падках — і да канца яго каштоўнае адзен-

Не, палатно, сукно, а таксама пасаг нявесты

зберагалі ў кублах — даўбаных ці бандар-

Ных бочках. Такія ж вырабы адначасова бы-

Тавапі на Украіне, у Літве, Польшчы. Аднак

ужо з сярэдзіны 19 ст. ў адпаведнасці са

зменамі многіх бакоў традыцыйнага народ-

нага ўкладу кублы саступаюць месца ку-

Фрам — акаваным, фарбаваным ці рас-

Пісным. Іх набывалі на мясцовых кірмашах і

Рынках, ставіпі звычайна на відным месцы.

Паводле некаторых звестак, якія датычаць,

праўда, Украіны24, пашырэнне дэкараваных

куфраў нават магло апераджаць працэс за-

мены курных хатаў «чыстымі», і ў такім вы-

падку куфар стаяў у каморы, каб не пса-

ваўся ад куродыму. У куфры зберагалі па-

саг, ён выконваў важную ролю ў вясельных

абрадах. Адсюль і такая асаблівая ўвага да

Іх дэкору.

З'явіўшыся ў народным побыце белару-

саў у 1860-я гады, куфры адразу стапі пра-

дуктам шырокаразвітага промыспу, гапоў-

ным чынам на паўночным захадзе Белару-

сі, а таксама на паўднёвым усходзе Літвы

(Аўкштайтыя)25. Майстэрні па іх вытворчас-

ці ўзніклі у многіх гарадах і мястэчках: Віпь-

Ні, Свянцянах, Відзах, Апькеніках, Эйшы-

шках, Лідзе, Іўі26. У большасці выпадкаў

Гэта было сямейнае рамяство: гаспадар ра-

біў стапярку і акоўку куфра бляшанымі

Стужкамі, жанчыны фарбавалі і распісвалі

Яго.

Ператварэнне хатняй вытворчасці дпя

ўласных патрэб у промысел з яго рынка-

вымі законамі не магло не паўплываць на

характар вырабаў, што прасочваецца ў

эвалюцыі куфраў Панямоння. Напачатку

Яны былі аднаколерныя: зялёныя, блакіт-

Ныя, вохрыстыя. Гладкія стужкі бляхі, па-

фарбаваныя ў чорны колер, акоўвалі ву-

Глы, дзялілі пярэднюю сценку і века на 3—

Палі. Чорную абводку рабілі вакол замка

і ўздоўж папосаў.

Аднак развіццё промыслу і непазбежная

Канкурэнцыя паміж рамеснікамі вымусілі іх

Шукаць новыя спосабы дэкору, якія маглі

Л.Д о ў г е р. Фрагмент дэкору куфра. 1959.

Дрэва, роспіс. Агова Іванаўскага раёна.

НМГК.

Л.Д о ў гер. Куфар. 1959. Дрэва, роспіс.

Агова Іванаўскага раёна. НМГК.

Народнае мастацтва Беларусі

Надаць куфрам больш прывабны выгляд, a

Значыць, і канкурэнтаздольнасць. Першыя

такія спробы ўяўляпі сабой нескладаны дэ-

каратыўны матыў, намаляваны чорнай фар-

Бай на цэнтральным полі пярэдняй сценкі,

Пад замком. Гэта былі 2 скрыжаваныя квет-

Кі ці схематычны букет у вазе. Аднак у на-

Родным побыце гэты нязвыклы дэкор не

набыў разумення, раслінныя кампазіцыі та-

кога тыпу называлі траўкай ці наогул

Венікамі27.

У той жа час варта адзначыць, што дэка-

раванне куфраў і скрыняў роспісам рас-

ліннага характару ўжо ў 19 ст. было пашы-

Рана на Украіне, дзе раслінная паліхромная

арнаментыка з'яўляецца традыцыйнай28

Распісная мэбля краін Цэнтральнай Еўропы

(Швейцарыі, Аўстрыі, Германіі) паўплывала

на пашырэнне роспісу куфраў і скрыняў у

Польшчы, а таксама на захадзе Літвы — у

Жзмайціі і Занёманні29. У Беларусі, як і ў

Сумежных рэгіёнах Літвы, такая арнамен-

Тыка не адпавядапа мясцовым традыцыям

Дэкору з яго геаметрычнымі матывамі сім-

валічнага характару, таму была ўспрынята

Куфар. 1950-я гады. Дрэва, роспіс. Крамно

Драгічынскага раёна. МСБК.

прадузята. Гэта падштурхнула рамеснікаў

на пошукі новых відаў дэкору, якія б адпа-

Вядалі традыцыям мясцовага народнага ма-

стацтва, што ў выніку выклікала выпрацоў-

ку ў гэтым рэгіёне характэрнага, вядомага

толькі тут спосабу аздаблення куфраў.

Стыпістыка дэкору, распрацаваная май-

страмі Панямоння, засноўвалася на трады-

Цыях трохгранна-выемчатай разьбы з яе

дробнаўзорыстым геаметрычным арна-

ментам, які пераважаў як у беларускім,

так і ў літоўскім народным мастацтве. I

Хоць некаторыя матывы роспісу мелі рас-

Лінны характар (лісточкі, кветкі), аднак яны

Настолькі моцна стылізаваліся, што мала

Чым адрозніваліся ад разьбяных геаметры-

Чных. Садзейнічала такой стылізацыі і тэ-

хніка дэкаравання куфраў — штампаванне

(цацкаванне), якое нагадвала набойку: на

Фарбаваную паверхню куфра штампікамі з

бульбы ці рэпы, памочанымі ў светлую фа-

рбу, наносілі ўзор. Штампаванне неўзаба-

ве набыпо шырокую папулярнасць, ахапіў-

шы кампактны рэгіён, UJTO ўкпючаў паўно-

Чны захад Беларусі (Панямонне і заходнюю

Фрагмент дэкору куфра. 1950-я гады. Дрэ-

Ва, роспіс. Крамно Драгічынскага раёна.

МСБК.

Роспіс

частку Паазер'я), а таксама паўднёвы

ўсход Літвы (Аўкштайтыю) і сумежныя

Тэрыторыі Польшчы. Характар дэкору і яго

кампазіцыя аднатыпныя практычна па ўсёй

Тэрыторыі яго бытавання.

Канструкцыя тутэйшых куфраў простая.

Прамавугольная скрыня з паўкруглым ве-

кам, на ножках нескладанай прафіліроўкі

Абабівалася па кантах стужкамі бляхі. Такія

Ж стужкі дзялілі пярэднюю сценку і века на

палі. Варыянтаў дзялення няшмат, часцей

за ўсё гэтых палёў было 3 ці 4. У першым

Выпадку 2 бляшаныя стужкі, вертыкальна

размешчаныя бліжэй да краёў, дзялілі пя-

Рэднюю сценку і века на вяпікія цэнтраль-

Ныя палі, блізкія да квадрата, і бакавыя пра-

Мавугольныя. Другі варыянт, з дзяпеннем

На чатыры палі, уключае яшчэ адну бляша-

Ную стужку, па цэнтры сценкі і века. Аднак

Яна рэдка была суцэльная, даходзіла толькі

Да сярэдзіны пярздняй сценкі і абрывапася

пад замком. Такое размяшчэнне акоўкі ды-

Ктавала кампазіцыю штампаванага дэкору.

Пераважным фонам па ўсім рэгіёне быў