Цыя яе не вызначаецца адзінствам, у адных

выпадках называюцца 3—4 асноўныя віды з

наступным вылучэннем варыянтаў, у дру-

гіх — указваюцца ўсе варыянты як сама-

Стойныя тэхнікі ткацтва. Аднак большасць

даспедчыкаў зводзіць усю разнастайнасць

тэхнік да трох асноўных: рамізная, браная і

закладная. Іншыя пашыраныя ў Беларусі ў

Канцы 19—20 ст. тэхнікі (простая палатня-

Ная, пераборная, пяцельчатая, выбарная і

Інш.) можна лічыць іх разнавіднасцямі.

Разнастайныя тэхнічныя прыёмы, вядо-

Мыя беларускім народным майстрам вы-

шыўкі, маюць у цэлым агульнаславянскі

характар. Вядомы спецыяліст па ўсходне-

спавянскай вышыўцы Г.Маспава ўсю разна-

стайнасць тэхнічных прыёмаў вышыўкі зво-

дзіць да дзвюх асноўных груп. Першую

Скпадае лічаная тэхніка, якая выконваецца

Па ліку нітак тканіны. Яна можа выконвацца

Па цэлай тканіне (набор, двухбаковае шво,

Ткачыха А.Лукашэвіч з Моталя Іванаўска-

Га раёна. 1984.

Косы шывок, крыжык па ліку нітак тканіны,

Падліковая гладзь і інш.) і разрэджанай (ро-

Зныя віды строчкі). Да другой адносіцца

няпічаная тэхніка, капі вышыўка выконваец-

Ца па абазначаных абрысах мапюнка (та-

Мбур, адвольная гладзь і інш.)27. Даспед-

чык беларускай народнай вышыўкі В.Фа-

дзеева ў аснову класіфікацыі кладзе від

Тканіны: па цэлай ці скразной, а затым —

лічаныя вышыўкі, якія выконваюцца з улі-

Кам структуры тканіны, і адвольныя — па

КонТуры28. Аднак у дадзеным выпадку не-

каторыя асаблівасці ў класіфікацыі не ма-

Юць вялікага значэння, у любым выпадку

Даследчыкі сыходзяцца на тым, што пера-

важным відам вышыўкі на ўсходнесла-

вянскіх землях з'яўляюцца лічаныя швы на

Цэлай тканіне. Сярод іх пануючае месца

Займае старажытны агульнаспавянскі пры-

М — шыццё наборам. Рэгіянальныя бела-

Рускія назвы гэтай тэхнікі (нацяг, процяг,

Нацяганне, завалаканне) тлумачаць і тэхна-

Логію яе выканання: нітка працягваецца па

ўсёй даўжыні ці шырыні ўзору, шывок кла-

дзецца ўздоўж нітак асновы ці ўтку то зве-

В.Л укашэвіч. Ручнік. 1972. Лён, бавоў-

на, мулінэ, ткацтва. Моталь Іванаўскага

Раёна.

Ткацтва і вышыўка

Рху, то знізу тканіны, утвараючы на яе ад-

варотным баку негатыўнае адлюстраванне,

Знешне шыццё наборам нагадвае бранае

Ткацтва, што дапо падставы для спрэчак

Пра тое, якая з гэтых тэхнік першасная, вы-

творная. Большасць даспедчыкаў сыходзіц-

ца на тым, што шоў-набор папярэднічаў

бранаму ткацтву29, паколькі яно з'яўляецца

ў пэўнай ступені механізацыяй і дазваляе

выконваць аналагічныя ўзоры з меншымі

Затратамі часу.

У канцы 19 — пачатку 20 стагоддзя

вышыўка наборам хоць і саступала свае

пазіцыі бранаму ткацтву, але ўсё яшчэ пе~

раважала сярод іншых відаў лічаных швоў

на Заходнім Палессі і ў паўднёвых раёнах

Цэнтральнай Беларусі, сустракапася на Па-

дняпроўі і Панямонні. Яна характэрная так-

Сама для рускіх (бранню, па бранаму),

украінцаў (занізування), папякаў (завала-

Канне), што сведчыць як пра старажы-

Тнасць паходжання, так і пра агульнаславян-

Скія вытокі.

Старажытныя традыцыі мае вышыўка

Двухбаковым швом — адметная з'ява на-

Ручнік. 1950-я гады. Лён, бавоўна, ткац-

Тва, вязанне кручком. Паросцы Пінскага

Раёна. МСБК.

роднага мастацтва рускай Поўначы30.

Аднак калі шыццё наборам з'яўляецца ад-

Ной з яркіх этнічных адзнак беларускай на-

роднай вышыўкі, то двухбаковае шво ў пе-

Рыяд, які разглядаецца, сустракалася спа-

радычна, галоўным чынам на Паазер'і, што

сведчыць пра ўплыў рускіх традыцый.

Агульнаспавянская ромбагеаметрычная

арнаментыка атрымала выдатнае ўвасаб-

ленне і ў вышыўцы крыжам. Вышыўка кры-

жам і яго разнавіднасцямі (паўкрыж, два-

йны крыж, пляцёнка) у некаторых рэгіёнах

Беларусі (усходняе Палессе, паўднёвая ча-

стка Падняпроўя) пераважала як асноўны

Тэхнічны прыём, у іншых (заходняе Пале-

ссе) дапаўняпа асноўныя віды швоў. У гэтай

Тэхніцы выконваліся разнастайныя заамор-

Фныя, арнітаморфныя, антрапаморфныя і

Асабліва раслінныя матывы, якія пашырылі-

ся ў беларускай вышыўцы ў канцы 19 —

Першай палове 20 стагоддзя. Крыжыкам

Аздабляліся разнастайныя вырабы — ад

ювелірных узораў на адзенні да складаных

сюжэтаў на дыванах.

Розныя віды страчавога шыцця, развітага

Ручнік. 1930-я гады. Лён, бавоўна, ткац-

Тва, вязанне кручком. Вялікае Падлессе Ля-

Хавіцкага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

ў рускай народнай вышыўцы, у Беларусі

Асаблівага пашырэння не мелі. Простыя

Вузкія белыя мярэжкі сустракаюцца на асо-

Бных прадметах святочнай жаночай во-

праткі ўсходняга Палесся і Падняпроўя, у

Гэтых жа рэгіёнах адносна позна — на па-

Чатку 20 ст. — ажурнае шыццё (сакален-

не) з'яўляецца на тканінах утылітарна-дэка-

ратыўнага прызначэння, гапоўным чынам

На ручніках.

Больш падрабязна варта спыніцца на

вышыўцы адвольнай гладдзю, якая набыпа

значнае пашырэнне ў 1-й палове 20 ст.

(асабліва ў 40—50-я гады) і дзе-нідзе зусім

Выцесніла традыцыйныя віды. Прыхільна-

сцю даследчыкаў гэты від вышыўкі не

Карыстаецца, да традыцыйных яго не адно-

Сяць. На першы погляд, для гэтага ёсць усе

Падставы: адвольная гладзь — з'ява адно-

сна позняя, яўна дэкаратыўнага напрамку,

у многіх выпадках засмечаная безгустоў-

нымі антымастацкімі ўзорамі, якія не ма-

Юць семантычнай сувязі са старажьлнымі

Агульнаславянскімі матывамі сімвалічнага

Характару і г.д.

Дыван. 1950-я гады. Лён, воўна, ткацтва.

Дварэц Лунінецкага раёна.

He адмаўляючы ўсяго гэтага, тым не

менш неапраўдана быпо б ігнараваць та-

Кую прыкметную і досыць пашыраную

з'яву ў народнай культуры, якая жыве ўжо

Амаль стагоддзе і хоць бы таму мае права

На прызнанне. Адвольная паліхромная

гладзь у параўнанні з іншымі відамі вышыўкі

сапраўды ўяўляецца чужароднай, але калі

разглядаць яе ў кантэксце беларускага на-

роднага мастацтва 20 ст., яна аказваецца ў

многім блізкая да народных роспісаў па

Дрэве, шкпе, тканіне. Яе пашырэнне выклі-

кана агульнымі для ўсяго народнага ма-

Стацтва канца 19 — пачатку 20 стагоддзя

Працэсамі дэкаратывізму, замены стара-

жытных ромбагеаметрычных матываў сім-

Валічнага характару на больш познія рэалі-

стычныя, што адлюстроўвалі жывыя вобра-

Зы прыроды. У сярэдзіне 20 ст. гладзевая

паліхромная вышыўка стала любімым заня-

Ткам сельскіх майстрых, якія аздаблялі ёю

Ручнікі, падузорнікі, дьіванкі, абрусы, сур-

Вэткі, фіранкі, накідкі на падушкі, адзенне і

інш. У многіх выпадках (асабліва ў паўднё-

вых рэгіёнах Беларусі) вышыўка гладдзю

Радзюжка. 1920-я гады. Лён, ткацтва. Мес-

Ткавічы Пінскага раёна.

Ткацтва і вышыўка

ўяўляе сабой цэласную дэкаратыўную

Сістэму з уласнай мастацкай моваю і хара-

Ктэрнымі асаблівасцямі, якая стварае гар-

Манічны, адзіны вобраз інтэр'ера сельскага

жылля. Гладзевая вышыўка — адзін з са-

мых папулярных відаў сучаснага народнага

мастацтва, што прадаўжае сваё развіццё

як у традыцыйным асяроддзі, так і ў маста-

Цкай прамысловасці.

Усе адзначаныя віды ткацтва і вышыўкі,

Большасць з якіх мае агульнаславянскі, a то

і агульнаеўрапейскі характар, атрымапі

сваё ўвасабленне ў разнастайных вырабах

утылітарна-дэкаратыўнага і абрадавага

Прызначэння — ручніках, посціпках, дыва-

Нах, абрусах, дарожках і г.д. Бадай, ніво-

Дзін від народнага мастацтва Беларусі не

вызначаецца такім багаццем матываў дэ-

Кору і разнастайнасцю кампазіцыі, як

Народны тэкстыль. Хоць у многіх выпадках

характар гэтых матываў і элементаў дэко-

Ру досыць блізкі, a то і анапагічны вядомым

у славянскіх і іншых суседніх народаў, тым

Не менш няцяжка вылучыць не толькі рэгія-

Нальныя, але нярэдка і лакапьныя мастацкія

Ручнік. 1920-я гады. Лён, бавоўна, ткац-

тва. Гнеўчыцы Іванаўскага раёна.

асаблівасці тканых і вышываных вырабаў

19—20 стагоддзяў.

Найбольш устойпівымі рысамі старажы-

Тнаславянскай культуры вызначаецца тка-

цтва заходняга Палесся. Яны выяўляюцца ў

Адноснай прастаце і архаічнасці тэхнічных

прыёмаў, сярод якіх пераважаюць бранае

двухуточнае і чатырохнітовае аднаўточнае

ткацтва, а таксама вышыўка наборам, што

Пераважае тут сярод іншых тэхнік. Гэта ж

прыкметна і ў мастацка-стылістычнай цэла-

снасці тканых і вышываных вырабаў: кампа-

нентаў традыцыйнага народнага адзення,

ручнікоў, абрусаў і нават параўнаўча позніх

тканін утылітарна-дзкаратыўнага прызна-

чэння — посцілак, дываноў, дарожак і інш.

Аснову арнаментыкі складаюць дробна-

ўзорыстыя геаметрычныя матывы чырво-

Нага (з нязначнымі дадаткамі чорнага ці

сіняга) колеру, кампазіцыя папярочна-папа-

сатая, у старажытнасці вядомая ўсім усход-

Нім славянам.

Калі зыходзіць з дынамікі развіцця арна-