Праз матэрыял, спосабы яго пляцення,

асаблівасці ўвасаблення фапьклорных і бы-

тавых вобразаў. Традыцыйнай абрадавай

Атрыбутыцы, якая стала забывацца разам з

аграрнымі звычаямі і ў адрыве ад іх у ж о не

ўспрымалася, майстрыха змагла надаць са-

Мастойную мастацкую вартасць, значна

пашырыць дэкаратыўна-пластычныя магчы-

Масці саломы, якія выдатна падышлі для вы-

Рашэння куды больш разнастайных тэм і

сюжэтаў.

Зразумела, індывідуальна-творчыя пошу-

кі са свядомай устаноўкай на абнаўленне

Традыцыйнага непазбежна суправаджаюц-

ца самадзейнымі праявамі, а часам няўда-

Лымі вырашэннямі. На першым часе, у

сярэдзіне 1960-х гадоў, калі пошукамі ў

Галіне адраджэння і далейшага развіцця

традыцыйнай сапамянай пластыкі В.Гаўры-

Люк займалася фактычна адна, у яе нярэ-

дка заўважалася празмернае захапленне

Іншымі матэрыяпамі, імкненне стварыць

Свае кампазіцыі як можна больш падо-

Бнымі на натуру. Фігуркі часам «апрана-

ліся» ў кавалачкі фабрычных тканін, што

Імітавапі традыцыйнае народнае адзенне.

Натуральная прыгажосць саломы хавалася,

Знешняя пераймальнасць зніжала дэка-

ратыўна-мастацкі ўзровень работ, траціліся

Сувязі з традыцыямі. Аднак паступова май-

стрыха вызначыла неабходны напрамак:

выяўленне натуральных уласцівасцяў са-

Ломы. Знікла празмернасць у выкарыстанні

фабрычных тканін, адзенне персанажаў

Стапа імітавацца ручным саламяным тка-

Цтвам і пляценнем. Зрэдку некаторыя дэ-

Талі падкрэспіваліся каляровымі ніткамі. Вы-

Рабы набылі неабходную цэласнасць і ар-

Ганічную пераемнасць з традыцыйнымі.

Сталасцю і высокім прафесіяналізмам

вызначалася творчасць В.Гаўрылюк 1970 —

пачатку 80-х гадоў. Творчыя адносіны да

Традыцый у спалучэнні са здольнасцю да

Пастаяннай імправізацыі дазволілі ёй ства-

Рыць арыгінальныя вырабы, як унікальныя,

Выставачнага характару, так і прызначаныя

Дпя масавай вытворчасці, нападжанай на

Брэсцкай фабрыцы сувеніраў. 3 аднолька-

Вым поспехам вырашала майстрыха аб'ём-

Ныя кампазіцыі і анімалістычную пластыку,

утылітарна-дэкаратыўныя вырабы і насцен-

ныя пано ў тэхніцы аплікацыі.

3 вялікім майстэрствам выконвала В.Гаў-

Рылюк складаныя сюжэтныя кампазіцыі се-

рыйнага і выставачнага плану: «Быт белару-

Са», «Вяселле», «Хлеб-соль», «Тройка»,

«На рынак» і інш. У работах выявіпася не

Толькі дасканалае веданне колішняга побы-

ту, тонкая назіральнасць, але і ўменне вы-

Рашаць складаныя сюжэты сродкамі адна-

Го і таго ж матэрыяпу. I хоць на першы по-

гляд такія работы ўжо нічым не нагадвалі

Л.Л ось. Пано. 1995. Салома, пляценне.

Мінск.

Народнае мастацтва Беларусі

Архаічныя абрадавыя лялькі, набліжаючыся

Да індывідуальна-творчых работ станковага

характару, традыцыйная аснова ўсё ж пра-

сочваецца досыць яўна, перш за ўсё ў вы-

карыстанні ўсё тых жа двух-трох пучкоў са-

Ломы. «Мова гэтага незвычайнага віду ма-

Стацтва, — адзначае А.Канцэдзікас, —

Аказалася настолькі багатая і вобразная,

што сёння ў ім вырашаюцца разнастайныя,

Парою досыць складаныя сюжэты. Ключом

да нацыянапьнага самавыяўлення ў гэтым

мастацтве паслужыў фальклорны пача-

так — адкрытая ўмоўнасць мастацкага

Прыёму, метафарычнасць вобраза, добры

Гумар і гіпербала, так характэрныя для

традыцый беларускай народнай творчасці ў

Цэлым»41.

Часта звярталася В.Гаўрылюк да аніма-

лістычнай тэматыкі. Яе пеўні, коні, буслы,

паўліны прыкметна адрозніваюцца ад тра-

Дыцыйнай саламянай пластыкі з яе просты-

Мі прыёмамі пляцення і абагульненымі ста-

Тычнымі формамі. Майстрыха знаходзіла і

смела выкарыстоўвала новыя тэхнікі пля-

Цення, вар'іравала традыцыйныя, дасяга-

А.Г р э с ь. Куфэрак. 1988. Салома, пляцен-

Не. Мінск.

ючы значнай дэкаратыўнасці і вобразнасці,

Але ніколі не пераступаючы грань, якая ад-

дзяляе ўмоўнасць ад натурапізму. Гэтыя

творы пакпалі пачатак цэламу напрамку ў

Сучасным сапомапляценні.

Далёка не ўсе распрацоўкі В.Гаўрылюк

Набылі сваё жыццё на Брэсцкай фабрыцы

сувеніраў. Адны з іх застапіся на ўзроўні

унікальных выставачных твораў, другія су-

пярэчылі паточнасці вытворчых працэсаў на

Фабрыцы і не маглі выпускацца масавым

Тыражом. Перавага аддавалася невялікім

Кампактным, простым у выкананні фігур-

кам, якія маглі паўтарацца ў масавым выка-

Нанні. Такім чынам, творчая дзейнасць

В.Гаўрылюк свядома абмяжоўвалася про-

Стымі сюжэтамі і нескладанымі формамі,

што стрымлівала пошукі ў гэтай галіне на-

Роднага мастацтва. Разам з тым нельга не

Адзначыць, што такія вытворча-тэхнічныя

асаблівасці промыслу ўтрымлівалі яго ў ра-

Мках народных традыцый, не дазваляючы

адысці ў гапіну індывідуапьна-творчай дзей-

насці. Як і ў традыцыйных народных про-

мыслах, калектыў саломапляцельшчыц на

фабрыцы, тыражуючы ўзоры В.Гаўрылюк,

удасканальваў і адточваў іх формы, адмаў-

Ляючыся ад лішняга і непатрэбнага.

Амаль адначасова промысел па вырабе

саламянай пластыкі ўзнік на Магілёўскай

фабрыцы мастацкіх вырабаў. Пачатак яму

Паклала вядомая сёння майстрыха салома-

Пляцення К.Арцёменка. Натуральнай, арга-

Нічнай сувязі з традыцыямі народнага мас-

тацтва ў цэлым і аграрна-абрадавай

саламянай пластыкі ў прыватнасці, як ў

B.Гаўрылюк, К.Арцёменка не мела, хоць

вучылася ў патомнага народнага майстра

C.Галанчанкі з в.Зарудзееўка Магілёўскага

Раёна. У яе творчасці больш прыкметныя і

праявы самадзейнасці, і ўплыў прафесій-

Нага мастацтва, і варыяцыі «па матывах»

Народных традыцый. Майстрыха смела за-

нялася пошукамі ў галіне формаў і дэкору,

пазбегла яўнага этнаграфізму, хоць добра

ведала творчасць В.Гаўрылюк і саломапля-

ценнем занялася пад яе ўплывам, Шматфі-

гурныя кампазіцыі К.Арцёменкі, поўныя

экспрэсіі і дынамікі, у большасці выпадкаў

з'яўляюцца ўдалымі імправізацыямі на ас-

нове традыцыйных матываў. Якасці саломы

ў яе творах раскрываюцца ў поўную сілу,

іншыя матэрыялы амаль не выкарыстоўва-

Юцца.

Многія работы майстрыхі, асабліва пачат-

Ковага перыяду, прысвечаны героіка-па-

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

Трыятычнай тэматыцы: «Тачанка», «Юны

Сцяганосец», «Чырвонаармеец», «Дадзены

Загад» і інш.

Свабоднае валоданне матэрыялам і роз-

Нымі тэхнікамі пляцення, яркае творчае мы-

Сленне дазволілі ёй гарманічна спалучыць

Грамадзянскі пафас кампазіцый з ярка вы-

яўленай дэкаратыўнасцю. Між тым мена-

віта ў такіх работах мацней прыкметныя

Праявы самадзейнасці, спабей адчуваецца

сувязь з традыцыямі, заўважаецца ўгшыў

Прафесійнага мастацтва, кніжных ілюстра-

Цый і г.д.

Больш арганічнасці і традыцыйнасці ў ра-

ботах на бытавыя і фальклорныя тэмы:

«Першы сноп», «Пачатак жніва», «Несце-

Рка», «Пастушок» і асабліва «Беларуска»,

«Хлеб-соль», якія ў розных варыянтах вы-

конваюцца на фабрыцы і сёння, з'яўляю-

Чыся найбольш папулярнымі сувенірамі. На

першым часе і гэтым работам была ўлас-

цівая знешняя пераймальнасць, аднак неў-

Забаве кампазіцыі набылі неабходную во-

бразнасць і дэкаратыўнасць, большасць з

Іх паказвае натуральнае і арганічнае развіц-

це колішніх дасягненняў саломапляцення.

Адраджэнне мастацкага сапомапляцення

на Брэсцкай і Магілёўскай фабрыках, шы-

рокая папулярнасць, якую яно неўзабаве

Набыло, у тым ліку і за межамі Беларусі,

Далі штуршок для значнага пашырэння

промыспу. У пачатку 1970-х гадоў салома-

Пляценнем сталі займацца і на іншых фа-

брыках мастацкіх вырабаў, у сістэме Мас-

Тацкага фонду і інш. Саламяная пластыка з

Гэтага часу становіцца найбольш яркай з'я-

вай на выстаўках беларускага народнага

Мастацтва, а тэрмін «беларуская саломка»

становіцца энцыклапедычным, сцвердзіўшы

тым самым высокі ўзровень гэтага віду на-

роднай творчасці і яго выключнае месца ў

культуры Беларусі і еўрапейскім кантэксце.

Аднак спецыфіка прамысловай вытвор-

Часці, якая на першым этапе з'явілася сты-

Мулам для развіцця арыгінальнага промы-

слу, неўзабаве стала яго тормазам. Да-

сягнуўшы пэўнага ўзроўню, далейшыя

Знаходкі промыслу не надта сталі адроз-

нівацца ад папярэдніх дасягненняў. Патра-

баванне пастаяннага абнаўлення асартыме-

Саломапляцельшчыкі Г. і Я. Саламянкі з Ба-

ранавічаў. 1980.

Народнае мастацтва Беларусі

Нту як быццам павінна стымуляваць пошукі

развіцця промыспу, і ў той жа час паточ-

Насць вытворчасці, неабходнасць масавага

Тыражавання стрымліваюць гэтае развіццё,

вымушаючы майстроў трымацца ў рамках

простых формаў і нескладаных сюжэтаў.