Лепшыя традыцыі ганчарства, закладзеныя

яшчэ ў часы сярэднявечча. Арыентацыя га-

лоўным чынам на заможнага спажыўца са-

дзейнічала выпрацоўцы надзвычай разна-

стайнага асартыменту вырабаў. Акрамя

бытавога посуду — асноўнага віду прадук-

цыі большасці ганчарных цэнтраў Белару-

Сі — івянецкія майстры выраблялі таксама

рэчы утылітарна-дэкаратыўнага і маста-

Цкага характару, дробную пластыку, ка-

флю і інш. Практычна ўся прадукцыя глазу-

Равалася. Чорнаглянцаваны посуд перастапі

вырабляць яшчэ ў канцы 19 ст.

Шырынёй асартыменту і разнастайнасцю

формаў вылучаецца традыцыйны бытавы

Посуд, асабліва збанкі і гладышы. Сталовыя

збанкі (млечнікі) тут маюць ярка выяўлены

плаўны S-падобны профіль, невялікую згра-

бную ручку (вуха) са своеасаблівым адро-

Сткам-упорам уверсе, носік (дзюбку),

прафіляваны па ўсёй шыйцы, завершанай

Двайным валікам. Збанкі-даёнкі (дайнікі)

Прафіляваны значна слабей, формы іх пры-

Садзістыя, манументальныя, гарлавіна до-

Сыць шырокая, носік невялікі і востры. Ра-

знастайнасцю памераў вылучаюцца та-

леркі, міскі, паўміскі, для якіх характэрна

Рэзкае чляненне на два аб'ёмы: ніжні —

Канічны, і верхні — амаль цыліндрычны.

Глякі мелі традыцыйную шарападобную

форму з адным вухам, як і ў іншых ганча-

Рных цэнтрах Беларусі і на суседніх тэрыто-

Рыях. Аднак у Івянцы адзначана і мясцовая

Іх разнавіднасць — з плоскімі бакамі. 3

іншых відаў посуду ў шырокім ужытку былі

Яйкападобныя ці амаль цыліндрычныя споікі

для саленняў, варэнняў, мёду# спарышы,

Рукамыі, цадзільнікі, адстойнікі для малака,

Кубкі, патэльні, кветкавыя гаршкі (вазоны) і

Інш. Пад уплывам фаянсавага і фарфора-

вага посуду і вырабаў з сядзібных інтэр'е-

раў і жылля заможных гараджан ганчары

Выраблялі таксама разнастайны посуд уты-

літарна-дэкаратыўнага характару: супніцы,

Хлебніцы, сальнічкі, цукарніцы, цукера-

Чніцы, маслёнкі, чайнікі, вазы для варэння і

Інш. Хоць узорамі для многіх з гэтых выра-

баў паслужыла прамысловая прадукцыя,

ганчары ўмелі надаць ім характэрны мяс-

Цовы каларыт і рукатворную цеплыню.

Дасканалыя, адпрацаваныя формы по-

Суду падкрэсліваліся сціплым, але выра-

Зным ангобным дэкорам карычневага ці

Белага колеру з пакрыццём празрыстай

Палівай. Звычайна гэта былі прамыя і хва-

Лістыя паяскі, нанесеныя на выраб у час

Вярчэння на ганчарным крузе. Яны апярэ-

Зваюць самую шырокую частку тулава ці

Плечкі, падкрэсліваючы завершанасць фо-

Рмы. Вельмі характэрны івянецкі дэкор да-

Ваеннага часу — распінныя матывы нак-

Шталт хваёвай галінкі з мякка разогнутымі

Іголкамі ці кусціка травы. Такія 3—4 ма-

Тывы размяшчаюцца на самай шырокай ча-

стцы тулава глякоў, споікаў, збанкоў і вы-

Разна вылучаюцца на залаціста-вохрыстым

фоне глазураваных вырабаў.

Больш разнастайна, хоць і ў той жа сты-

Лістыцы, аздабляліся талеркі і міскі утыліта-

рна-дэкаратыўнага прызначэння. Іх падавалі

на стол звычайна толькі ва ўрачыстых вы-

падках, у іншы час яны стаялі на паліцы ці ў

Ганчарства

Пасудніку як аздоба інтэр'ера. Аснову іх

Дэкору складаюць канцэнтрычныя акру-

Жнасці, нанесеныя на дно і сценкі пры вяр-

Чэнні на ганчарным крузе. Яны чаргуюцца,

Звычайна на верхнім краі, з хвалістымі

Лініямі, хваёвымі гапінкамі, а таксама ро-

Знымі надпісамі — віншаваннямі ці пажа-

Даннямі. Дно аздаблялася стылізаванымі

Кветкамі накшталт круга-разеткі. Часта

гэты матыў выконваўся ангобам белага ко-

леру, які пад празрыстай паліваю станавіўся

жаўтаваты.

У пасляваенны перыяд івянецкі промысел

пачаў занепадаць. Аднак быў знойдзены

Правільны выхад — арганізавалі цэх маста-

Цкай керамікі пры арцелі імя Дзяржынскага

(1955). Ініцыятарамі яго арганізацыі былі

старэйшыя ганчары Ф.Целішэўскі (1906—

1984) і В.Кулікоўскі (1911—1985), якія ад-

Далі нямала сіл і энергіі адраджэнню ста-

ражытнага рамяства, прадаўжэнню коліш-

ніх традыцый, пошуку новых шляхоў і

напрамкаў яго развіцця. 3 арганізацыяй

Цэха івянецкая кераміка перажывае другое

Нараджзнне.

І.М а л ч а н о в і ч. Збан і міска. 1975. Гліна,

Тачэнне, ангобны роспіс, глазураванне. Івя-

Нец Валожынскага раёна.

Ацэньваючы гэты факт як станоўчы, вар-

та адзначыць, што ўжо на самым пачатку

дзейнасці цэха пачынаюць праяўляцца і пэў-

ныя выдаткі, • якія ў дапейшым усугубіліся.

Напрыклад, у 1957 г. група майстроў на

чале з Ф.Целішэўскім была накіравана ў

Апма-Ату, каб пераняць «больш даска-

Напы» вопыт ганчарнай вытворчасці і «ле-

пшыя» ўзоры мастацкай керамікі. Пэўны

час цэх выпускаў вырабы ўсходніх формаў

з адпаведным дэкорам — заліўкай эмалямі

прадрапанага малюнка. Неўзабаве май-

стры вярнуліся да звыклых формаў.

ТЫАА не менш традыцыі Усходу аказапі

сваё ўздзеянне: паскорылі распрацоўку ха-

Рактэрнага мясцовага дэкору — флянд-

роўкі. Заслуга ў гэтым у першую чаргу на-

лежыць В.Кулікоўскаму, які пастаянна ад-

стойваў мясцовыя традыцыі. Дзякуючы яго

Настойлівасці і ініцыятыве за кароткі час

фляндроўка дасягнула такой выразнасці і

Мастацкай дасканаласці, што стварыла сла-

Ву івянецкай кераміцы далёка за межамі

Беларусі. Акрамя традыцыйных карычне-

вага і белага майстры сталі выкарыстоўваць

Збан, гляк і слоік. 1930-я гады. Гліна, тачэн-

не, эмалі, глазураванне. Ракаў Валожынска-

Га раёна. МСБК.

Народнае мастацтва Беларусі

Таксама чорны і зялены колеры, што шы-

Рокімі паясамі пакрывалі амаль увесь вы-

Раб. Гладкія палосы чаргавапіся з расчаса-

нымі ў дробныя зубчыкі, дэкор стаў больш

Насычаны і мажорны. Гэтымі ж якасцямі

вылучаўся і фляндраваны посуд І.Малчано-

віча (1929—1988). Пазней фляндроўкай

Авалодалі А.Пракаповіч (1935 г.н.) і М.Звя-

рко (1930—1989). 3 канца 1950-х гадоў івя-

Нецкая кераміка становіцца абавязковым

Экспанатам выставак.

Далейшая эвалюцыя івянецкага промыслу

— яскравае сведчанне супярэчнасці твор-

чай працы народных майстроў і вытвор-

Часці прамысловага характару. У 1960 г. на

Базе цэха была арганізавана фабрыка ма-

стацкай керамікі і вышыўкі. 3 гэтага часу ў

Промысле наступае размежаванне на

Творы народнага мастацтва і масавыя

Прамысловыя вырабы, прычым доля пер-

шых у прадукцыі фабрыкі няўхільна зніжа-

Ецца, другіх — адпаведна павялічваецца.

Штогадовы рост планавых заданняў патра-

баваў выкарыстання асноўных сродкаў іх

Выканання: арганізацыі паточнай вытвор-

Гляк, збан і міска. 1920-я гады. Гліна, та-

Чэнне, ангобны роспіс, глазураванне. Івянец

Валожынскага раёна. МСВК.

Часці прадукцыі, пааперацыйнага раздзя-

лення вытворчых працэсаў, максімапьнай

Механізацыі аперацый. Само па сабе гэта

Яшчэ не пагражала жыццядзейнасці промы-

слу. Вызваленне ганчароў ад падрыхтоўкі

Глінянай масы і глазуры ці іншых нятворных

працэсаў магло мець толькі станоўчыя

вынікі, на характар вырабаў уздзеяння гэта

Не аказвапа. Пааперацыйны падзел працы

таксама не быў навіною для ганчароў, вы-

карыстоўваўся ён і раней: адны ганчары та-

Чылі посуд, другія (часта вучні) яго рас-

Пісвалі ці глазуравалі, абпалам маглі зай-

Мацца трэція. Такая сумесная прафесійная

дзейнасць майстроў розных спецыяльнас-

цяў характэрная і для іншых відаў

традыцыйных мастацкіх промыспаў (напры-

клад, размалёўка па метале, дрэве, пап'е-

машэ ў промыслах Расіі). Тым не менш пры

Такой спецыялізацыі няма якаснага разрыву

ў канчатковым выніку іх сумеснай работы.

Гэта тлумачыцца спецыфічнымі асаблі-

Васцямі невялікай вытворчасці, што аб'яд-

ноўвае людзей аднаго промыспу, традыцыі

якога звязаны з ручной выпрацоўкай адна-

роднай прадукцыі, што асэнсоўваецца май-

Страмі прыкладна аднолькава.

Аднак толькі гэтымі сродкамі вырашыць

праблему выканання планавых заданняў

аказалася немагчыма. Асноўную частку

прадуктаў сталі выпускаць шляхам адпіўкі ў

Гіпсавых формах, што вырашыла праблему

Масавага тыражавання, але стала чарговым

Крокам убок ад мясцовых традыцый. Пры-

значаныя для тыражавання ўзоры дэка-

ратыўнай керамікі, створаныя прафесій-

нымі мастакамі, якія слаба арыентаваліся ў

традыцыях промыслу, вылучаліся не ўлас-

Цівымі беларускаму народнаму ганчарству

Формамі і дэкорам. Шырокае выкарыстан-

не эмаляў і каляровых глазураў павысіла

дэкаратыўнасць вырабаў, апе адначасова

Звузіла сферу выкарыстання традыцыйнай

ангобнай размалёўкі. Ганчары ператвары-

ліся ў простых выканаўцаў гатовых узораў.

Чарговая мадэрнізацыя фабрыкі ў 1976 г.

ўсугубіла гэты працэс. Асартымент пра-

дукцыі пашырыўся, аб'ёмы ўзраслі, але

гэта запатрабавала амаль поўнай адмовы