Ню. Разнастайныя пласціны-накладкі для

калчаноў, тронкі нажоў, грабяні, шахмат-

Ныя фігуркі, вухавёрткі і інш. арнаментава-

Ны геаметрычным, вочкава-цыркульным

Арнаментам, аздоблены гравіраванымі ма-

Люнкамі зааморфнага характару ці выра-

Шаны скульптурна. Шчыльны цвёрды матэ-

рыял даваў магчымасць ствараць дробную

Тонкую разьбу. He можа не выклікаць за-

Хаплення мастацкая дасканаласць гэтых ра-

Бот з дэкорам у выглядзе прыгожых выра-

зна арнаментаваных радоў, вытанчаных

пляцёнак, упэўненых малюнкаў фантасты-

Чных і рэальных жывёл.

Найбольш характэрны дпя касцяных і

драўляных вырабаў геаметрычны вочкава-

цыркульны арнамент, вядомы з часоў жа-

лезнага веку, ілюструе ўстойлівасць ста-

ражытных язычніцкіх вераванняў, уласцівых

дэкаратыўна-прыкладному мастацтву 11 —

13 стагоддзяў. Кружок з кропкай у цэнтры,

Што сімвалізуе сонца, святло, агонь, —

адзін з самых пашыраных элементаў сапя-

Рнай арнаментыкі, які згодна з язычніцкімі

ўяўленнямі меў магічную сілу і аберагаў

Уладальніка аздобленай рэчы ад злых ду-

хаў. Нездарма вочкавым арнаментам

упрыгожаны галоўным чынам грабяні —

пастаянныя спадарожнікі свайго ўладаль-

Ніка.

На вырабах з выпуклай паверхняй часцей

Сустракаецца дэкор у выглядзе раменнага

пляцення, пашыраны ў кніжнай мініяцюры.

Ён нагадвае ўзоры, здаўна вядомыя ў ма-

стацтве Усходу, адкуль, відаць, і прыйшоў

гэты матыў на заходнярускія землі. Такім

Жа спалучэннем старажытных язычніцкіх

вераванняў і матываў усходняга характару

вылучаюцца ўзоры тэраталагічнага («звя-

рынага») стылю, які быў пашыраны ў 11 —

13 стагоддзях у дэкоры прадметаў дру-

Жынна-баярскага побыту. Характэрныя

ўзоры такога стылю — касцяныя пласціны

12 ст. з Ваўкавыска (Нацыянальны мастацкі

Музей Беларусі) і Лукомля (Нацыянальны

Музей гісторыі і культуры Беларусі), аздо-

Бленыя гравіраванымі малюнкамі рэальных

І фантастычных жывёл, птушак, розных

страшыдлаў, драконаў, птушак з чалаве-

Чымі галовамі і інш.

Нешматлікія знаходкі ўзораў мастацкай

апрацоўкі дрэва даюць падставу сцвяр-

джаць, што па сваім узроўні яна была

Крыху ніжэй за касцярэзнае мастацтва. He

знойдзена драўляных вырабаў са склада-

нымі арнаментальнымі і выяўленчымі маты-

вамі, як у старажытным Ноўгарадзе. Посуд

Ці дробныя бытавыя рэчы аздоблены пля-

Цёнкай, паяскамі, рамбічнай сеткай, двай-

ным зігзагам («воўчы зуб»)7 — дэкор як па

Характары, выкананні, так і па матывах до-

Сыць блізкі да аздаблення касцяных выра-

баў. Асабліва прыкметна гэта ў аздабленні

грабянёў, якія складаюць, бадай, самую

шматлікую групу драўляных арнаментава-

ных вырабаў. Усе яны ўпрыгожаны во-

Чкава-цыркульным арнаментам.

Відаць, рамесніцкі характар набылі вы-

рабы драўлянага такарнага посуду, шмат-

лікія фрагменты якога знойдзены ў Пола-

Цку, Пінску і інш. Ён вызначаецца склада-

Нымі профілямі, зграбнымі формамі, чаго

нельга было дасягнуць даўбаннем. I хоць

Хата. Пачатак 20 cm. Заазёрная Малары-

Цкага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

Посуд не мае разьбянога дэкору, мастацкія

Якасці яго несумненныя.

Варта пры гэтым адзначыць, што хоць

разьба ў тыя часы сустракаецца на многіх

драўляных прадметах, уласнага стылю яна

Яшчэ не набыла. Геаметрычны контур, які

пераважаў у ёй, нагадвае гравіраванне па

косці. Дыяпазон элементаў разьбы нешы-

Рокі: канцэнтрычныя колцы, сетка, пляцё-

Нка, зігзаг, у розных спалучэннях яны да-

юць пэўную разнастайнасць варыянтаў.

Тым не менш некаторая сціпласць ці адсу-

тнасць дэкору на вырабах не з'яўляюцца

сведчаннем узроўню мастацкай апрацоўкі

Гэтага матэрыяпу. Вырабы з дрэва перш за

ўсё вызначаліся пластычнасцю, скульпту-

Рнасцю, цеплынёй матэрыялу, і майстры,

відаць, імкнуліся да распрацоўкі менавіта

гэтых якасцяў дрэва. Дэкор носіць перава-

Жна геаметрычны характар, у ім ясна пра-

Сочваецца старажытнаславянская аснова. У

Беларускім народным мастацтве, дзе ма-

стацкая апрацоўка дрэва займала адно з

галоўных месцаў, геаметрычны характар

.дэкору захаваўся аж да 20 ст.8

У канцы 19 — пачатку 20 стагоддзя ся-

род разнастайных народных рамёстваў і

промыслаў дрэваапрацоўка займала адно з

вядучых месцаў. Шырока быпі развіты ста-

Лярнае, бандарнае, такарнае, экіпажнае і

іншыя дрэваапрацоўчыя рамёствы. «У ко-

жнай вёсцы ёсць гаспадары, якія ўмеюць

зрабіць вядро і бочку для ўласных патрэб.

Аднак у некаторых вёсках гэтым займаюц-

Ца як асобным промыслам»9. Напрыклад,

бандарства развівалася ў Слуцкім павеце, a

таксама ў Бярэзінскай, Велікадолецкай і

Докшыцкай валасцях Барысаўскага павета

Мінскай губерні10. На Магіпёўшчыне про-

мысел быў развіты ў Клімавіцкім павеце,

Гарадзішчанскай воласці Горацкага павета,

Абчугскай і Бобрскай валасцях Сенненскага

Павета11, у Віцебскай губерні — у Веліж-

Скім павеце12, у Гродзенскай — у Суха-

Польскай воласці Пружанскага павета13. Па

Даных А.Дамбавецкага, у 462 населеных

пунктах Магілёўскай губерні налічваліся

Бондары, у 28 — 103 токары. Толькі

в.Ракаўшчына Чавускага павета вырабляла

ў год 135 тысяч верацёнаў14. Лыжкары

Вугал хаты. 1920-я гады. Валаўск Ельскага

Раёна.

Кансолі. Пачатак 20 cm. Клейнікі Брэсцкага

Раёна.

Мастацкая апрацоўка дрэва

в.Фашчаўка на Шклоўшчыне збывалі сваю

прадукцьію ў Оршы, Магіпёве, Талачыне, у

Год адна сям'я выразала да 2 тысяч лы-

жак1 5. Вырабам калёсаў, саней, брычак,

вазоў вылучаліся Себежскі, Невельскі і

Іншыя паветы Віцебскай губерні16, Высоцкая

Воласць Аршанскага павета і Дубровенская

Чэрыкаўскага павета Магілёўскай губер-

ні17. На Казіміраўскім кірмашы ў Вільні га-

лоўнае месца звычайна займалі бандарныя

вырабы: вёдры, бочкі, бочачкі, начоўкі і

Інш. «Цэлыя горы гэтага бепага свежага та-

Вару навозяць мужыкі з Лынтупскай вол.»18

Падобную карціну ў кірмашовыя дні можна

было назіраць практычна ва ўсіх кутках Бе-

Ларусі.

Аднак шматлікія звесткі, што сведчаць

пра шырокае развіццё дрэваапрацоўчых

промыслаў, не маюць ніякіх згадак пра

Нейкую арыентацыю хоць бы некаторых з

іх на выраб рэчаў мастацкага плану. Вы-

Ключэннем можа быць хіба што такарны

Промысел, асабліва з бярозы-чачоткі,

большасць вырабаў з якой мела утыпіта-

рна-дэкаратыўны характар. Аднак гэты

промысел быў пераважна гарадскі. Сель-

скія ж дрэваапрацоўчыя рамёствы, як ві-

даць, займаліся задавальненнем галоўным

Чынам звычайных гаспадарчых патрэб нава-

Кольнага насельніцтва. Разьба па дрэве бы-

тавала ў рамках хатняй вытворчасці, захоў-

ваючы і прадаўжаючы старажытныя трады-

Цыі гэтага віду народнага мастацтва.

Некаторае ўяўленне пра магчымасці на-

родных майстроў у галіне разьбы па дрэве

Даюць звесткі з выставак саматужных ра-

мёстваў і народных промыспаў, якія ў ка-

Нцы 19 — пачатку 20 стагоддзя пра-

водзіліся ў розных гарадах Беларусі і за яе

Межамі. Асабліва разнастайна была прад-

стаўлена разьба на саматужніцка-прамы-

словай выстаўцы ў Вільні ў 1913 г. Каталог

Называе разнастайныя фігуркі культавага

Характару, чарпакі «з конікам», «з паву-

Ком», «з лапкай», сальнічкі, куфэркі, кры-

жы, рамы, кіі, люлькі, шчыпцы для арэхаў,

цацкі і інш.19 Кідаецца ў вочы не толькі шы-

Рыня асартыменту, але і досыць адвольнае

спалучэнне традыцыйных вырабаў і фор-

маў з новымі, перанятымі народнымі май-

Вільчак. Пачатак 20 cm. Малыя Мурыны

Камянецкага раёна.

Вільчак. 1930-я гады. Ёдчыцы Клецкага poena.

Народнае мастацтва Беларусі

Страмі з гарадской культуры, хоць трады-

Цыйнасць усё ж пераважала, паколькі

драўляныя вырабы мастацкага плану прак-

Тычна не былі звязаны з рынкам. Зрэшты,

Гэтая асаблівасць у большай ці меншай сту-

пені характэрная і дпя іншых відаў белару-

Скага народнага мастацтва.

Калі выключыць з поля зроку драўляныя

Вырабы чыста утылітарнага, гаспадарчага

Прызначэння (а такіх, як ужо адзначалася.

была большасць), то і ў такім выпадку сфе-

ра дрэваапрацоўкі з мастацкім ухілам до-

сыць шырокая. Перш за ўсё гэта разьбяны

Дэкор, звязаны з архітэктурай народнага

Жылпя. Значную і разнастайную групу

Складаюць прадметы побыту, прылады

Працы, посуд і інш. Нарэшце, асобнай увагі

заслугоўвае такі найцікавейшы від белару-

Скай народнай разьбы па дрэве, як скульп-

Тура.

Няма ні манументальнасці і велічнасці разь-

бянога дэкору рускай Поўначы, ні ўзоры-

стасці будынкаў Паволжа. Разьба нашмат

Больш сціплая, формы больш абагульне-

ныя і выяўляюць імкненне да скульпту-

рнасці. Часам разьба ў чыстым выглядзе

ўвогуле адсутнічае, мастацкае аблічча па-