Тым не менш парэформенныя змены,

закрануўшы многія бакі жыцця грамадства,

не абышлі і вёску, яе паўнатуральную гас-

Падарку, патрыярхапьны побыт, а значыць,

і народнае мастацтва, што бытавала ў вы-

Царква. 1766. Валавель Драгічынскага poena.

<9

Народнае мастацтва Беларусі

глядзе хатняй вытворчасці на ўласныя па-

трэбы. Як ужо адзначалася, яно ўзба-

Гацілася новымі формамі, матывамі, сюжэ-

тамі, стала больш дэкаратыўнае. Змены ў

Характары традыцыйнага народнага жылля

дабратворна паўплывалі на яго знешні і ўну-

Траны выгляд, што актывізавала развіццё

традыцыйных відаў народнага мастацтва і

Нават выклікала развіццё новых. Інтэр'ер

Сялянскага жылля, у якім ужо можна было

бачыць рэпрэзентатыўную частку — свят-

ліцу, запаўняюць дэкаратыўныя тканіны,

вышыўка, карункі, выразкі з паперы, аплі-

Кацыя сапомай па дрэве і тканіне, разьбя-

Ная і размаляваная мэбля, фігурная кера-

міка і інш. Новыя віды вырабаў суседнічапі

Са старымі, раслінна-зааморфныя віды дэ-

Кору — з архаічнымі геаметрычнымі, пра-

Явы гарадской культуры — з традыцыйнай

Сельскай.

Усю гэтую разнастайнасць праяў народ-

Най культуры і заспелі беларускія этно-

Графы канца 19 — пачатку 20 стагоддзя,

якіх непакоілі змены ў народным побыце,

Што прыводзілі да знікнення некаторых

патрыярхальных звычаяў і абрадаў17. Зане-

пакоенасць іх, безумоўна, мела падставы:

Адны віды народнай творчасці змяняліся,

Некаторым наогул пагражала знікненне.

Аднак у цэлым народнае мастацтва пра-

даўжала жыць і нават, як ужо адзначалася,

Развівацца, узбагачацца новымі формамі,

Матывамі, зместам.

ПРАБЛЕМЫ I ТЭНДЭНЦЫІ РАЗВІЦЦЯ СУЧАСНАГА НАРОДНАГА

МАСТАЦТВА БЕЛАРУСІ

He знікла традыцыйнае народнае мастац-

тва і ў савецкія часы, хоць гэтага быццам

Бы можна было чакаць, паколькі адпала

Царква. 2-я палова 18 cm. Смаляны Аршан-

Скага раёна.

практычная патрэба ў многіх самаробных

Рэчах: адзенні, мэблі, посудзе, прыладах

працы. He выпадкова ў 1950—60-я гады

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

слабасць мастацтвазнаўчай думкі выклікала

Аднабаковы падыход да народнага лластац-

Тва як да здабытку мінулага, якому няма

месца ў сучасную эпоху навукова-тэхнічна-

Га прагрэсу. Прапагандавалася зліццё ад-

ных формаў народнага мастацтва з прамы-

Словасцю, другіх — з прафесійным і сама-

Дзейным мастацтвам. Творчасць асобных

народных майстроў прыраўноўвалася да

творчасці прафесійных мастакоў; ад-

сюль — насаджэнне станковых формаў,

тэм і сюжэтаў, асабліва прыкметнае ў 50-я

гады. Ярка выяўленыя функцыянальнасць і

утылітарнасць прамысловых вырабаў

пачатку 60-х гадоў пераносіліся і на творы

народных майстроў, што было асабліва

прыкметна ў дзейнасці промыслаў, ар-

ганізаваных на дзяржаўнай аснове. Усе гэ-

Тыя крайнасці набыпі сваё тэарэтычнае аб-

Грунтаванне18.

Сёння мы не можам не адзначыць, на-

колькі памыпковыя і ў многіх выпадках

шкодныя былі многія з такіх сцверджанняў.

Нягледзячь* на значны навукова-тэхнічны

ўзровень сучаснага грамадства, народнае

Мастацтва не знікла, не злілося з прамы-

Сповасцю, прафесійнай і самадзейнай твор-

часцю. Яно прадаўжае сваё развіццё, за-

хоўваецца яго значэнне як самастойнай

Часткі нашай культуры19.

Безумоўна, маштабы бытавання суча-

снага народнага мастацтва ўжо далёка не

ранейшыя. Калі ў мінулыя часы яно насы-

чала ўвесь сялянскі побыт з яго натураль-

ным ці паўнатуральным укладам, то сёння-

шнія карэнныя змены ў яго характары мо-

Цна звузілі сферу выкарыстання многіх

рукатворных прадметаў. Адпала практы-

Чная неабходнасць у іх вытворчасці (у ко-

Жным разе, масавай), таму можна лічыць

аб'ектыўнай рэальнасцю тое, што некато-

Рыя віды народнага мастацтва, звязаныя з

ранейшым побытам, канчаткова адышлі ў

Нябыт. Калі дадаць сюды і некаторыя фа-

ктары суб'ектыўнага парадку (непрадума-

ная дзяржаўная фінансавая палітыка ў

адносінах да майстроў-саматужнікаў, не-

гатыўная грамадская думка пра народнае

Мастацтва як пра архаіку і інш.), то можа

здацца дзіўным, што народнае мастацтва,

хоць і не ва ўсёй сваёй паўнаце і разнастай-

насці, прадаўжае жыць. Заўважаецца на-

ват развіццё некаторых яго відаў, хоць

адбываецца гэта ў ж о на іншай аснове. Узні-

Каюць новыя арганізацыйныя формы быта-

вання народнага мастацтва, выпрацоўваюц-

Ца іншыя мастацкія нормы, пашыраецца

дыяпазон творчасці народных майстроў,

Мяняецца іх светапогляд. Усё гэта надае су-

Часнаму народнаму мастацтву новыя

Якасці, якія, з аднаго боку, сведчаць пра

Цесную сувязь са шматвяковай культурай

народа, з другога — арганічна ўключаюц-

ца ў дасягненні сучаснай культуры. Як ака-

Залася, народнае мастацтва «здольна

Функцыяніраваць у жыцці грамадства па-за

сінхроннай залежнасцю ад узроўню яго

Эканамічнай і тэхнічнай магутнасці»20.

Адначасова такія тэарэтычныя і практы-

Чныя зрухі ярка выявілі той бясспрэчны

Факт, што да вывучэння і ацэнкі розных ас-

пектаў сучаснага народнага мастацтва не-

Льга падыходзіць з ранейшымі меркамі.

Народнае мастацтва нашага часу — скпа-

Даная, неаднародная, шматаспектная з'ява,

не заўсёды раўназначная творчасці раней-

Шых эпох. Змяніліся яго функцыі, месца і

роля ў жыцці грамадства, што не магло не

паўплываць на сам яго характар.

Народнае мастацтва мінулага вылучаец-

Ца сваёй цэласнасцю, сінкрэтычнасцю, ар-

Традыцыйны інтэр'ер народнага жылля кан-

Ца 19 — пачатку 20 cm. Ісерна Слуцкага poena.

БДМНАП.

Народнае мастацтва Беларусі

Ганічнай сувяззю з побытам і жыццём на-

рода. З'яўляючыся па сутнасці бытавым,

Яно фарміравала адпаведныя эстэтычныя

Крытэрыі і патрэбы. Прадметы народнага

Мастацтва як вынік творчасці сялянства за-

давальнялі ў першую чаргу яго бытавыя па-

Трэбы і адначасова давалі яму неабходную

паўнату духоўнай дзейнасці. Народнае ма-

стацтва адпюстроўвала ў старажытных аб-

Радах і сімвалах, адшліфаваных стагод-

дзямі, светапогляд этнаса, прыўносіла ду-

хоўны пачатак у паўсядзённасць. У

аздабленні жылля, прыладаў працы, адзен-

ня, прадметаў побыту народнае мастацтва

Матэрыялізавала вобразнае мысленне на-

рода, яго калектыўныя матэрыяльныя і ду-

хоўныя патрэбы.

У наш час роля і месца народнага мас-

тацтва ў жыцці грамадства прыкметна змя-

Ніліся, што выклікана сацыяльна-эканаміч-

нымі перадумовамі. Карэнныя змены ў іх

характары вядуць да істотных змяненняў і ў

Сучаснай народнай творчасці, што відавочна

Сведчыць пра арганічныя змены традыцыі.

Традыцыйны інтэр'ер народнага жылля Цэн-

Тральнай Беларусі канца 19 — пачатку 20

cm. Дом-музей Я.Купалы ў Вязынцы Мала-

Дзечанскага раёна.

Перш за ўсё нельга не адзначыць, што бы-

Тавая, практычная функцыя народнага мас-

тацтва траціць сваю асноўную рухальную

Ролю. Адыходзіць у нябыт калісьці вельмі

Істотная аснова народнай творчасці. Магчы-

Масць набыць адзенне, прылады працы,

Посуд, упрыгожанні прамысловай вы-

творчасці здымае патрэбу ўласнаручна іх

Вырабляць.

Аднак прамысловыя рэчы не заўсёды вы-

значаюцца тым узроўнем мастацкай насы-

чанасці, які ўласцівы прадметам сялянскай

Творчасці. Таму народныя майстры і пе-

райшлі да павышанай дэкаратыўнасці. У вя-

сковым доме галоўная ўвага надаецца яго

Аздабленню: знадворку — разнастайнай

ажурнай драўлянай разьбой і паліхроміяй,

Унутры — маляванымі дыванамі і карцінка-

мі на шкле, вышыўкай, узорыстымі ткані-

Намі на мэблі, падлозе, сценах. Выраб не-

каторых з іх у 30—50-я гады перажыў рос-

квіт, набыў характар шырокаразвітога

Промыслу, як, напрыклад, распісных вя-

сельных куфраў на Брэсцкім Палессі ці

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

насценных дываноў на Віцебшчыне. 3 асаб-

лівай стараннасцю і разнастайнасцю ўпры-

Гожваецца дом у час сямейных урачыстас-

цяў, напрыклад вяселля, у некаторых рэгіё-

Нах Беларусі яго інтэр'ер у такіх выпадках

ператвараецца ў своеасаблівую выстаўку

ўласнай мастацкай творчасці. Такім чынам,

Прамысповая прадукцыя не толькі не выце-

Сніла народную творчасць (хоць многія яе

віды канкурэнцыі ўсё ж не вытрымалі), a

Быццам бы нават, наадварот, актывізавапа

яе, гапоўным чынам дэкаратыўна-выяўлен-

Чую галіну.

Узмацненне дэкаратыўнага пачатку свед-

Чыць пра тое, што не функцыя, не зру-

Чнасць у карыстанні пачалі дыктаваць фор-

му вырабу, яго дэкаратыўнае вырашэнне, a

перш за ўсё духоўныя, эмацыянальныя па-

мкненні. Развіццё дэкаратыўнасці ў белару-