Ват цэлыя сюжэтныя сцэнкі, як, напрыклад,

На сценцы гаршка са стаянкі каля в.Асавец

(Бешанковіцкі раён)2.

Значная разнастайнасць формаў і асар-

тыменту керамікі адзначаецца ў бронза-

вым веку (мяжа 3—2-га тысячагодцзяў —

Стагоддзя да н.э.). Вастрадонныя гаршкі

Саступілі месца круглявым пласкадоннылл,

з'явіліся міскі, кубкі розных формаў і паме-

раў. Ускладніўся арнамент, посуд сталі

ўпрыгожваць шырокімі паясамі з трохву-

гольнікаў, квадратаў, ромбаў, крыжыкаў,

Скобак, што чаргаваліся з вузкімі паяскамі з

насечак і наколаў. У познабронзавы пе-

рыяд і асабліва ў эпоху жалеза арнамента-

Цыя спрасцілася, часам зусім адсутнічала.

Багатая пластыкай, крывалінейным арна-

Ментам трыпольская культура, што з'яві-

лася на Украіне ў эпоху бронзы, на тэрыто-

Рыю сучаснай Беларусі не пранікла.

У формах вырабаў эпохі неаліту, брон-

зы, жалеза прасочваюцца асноўныя мадэлі

посуду, якія ўстойліва захоўваюцца і ў на-

Ступныя тысячагоддзі. Практычна да нашых

Дзён захаваліся і некаторыя віды арнамен-

Ту, напрыклад прадрапаны хвалісты. Сты-

Лістыка глінянай дробнай пластыкі (фігуркі

кароў, коней, сабак), што з'явілася ў Па-

дняпроўі ў эпоху жалеза (1-е тысячагоддзе

да н.э.), прасочваецца ў традыцыйных на-

Родных цацках і да нашага часу.

Значны крок наперад зрабіла керамічная

вытворчасць у часы Кіеўскай Русі. У 10 ст.

На заходнебеларускіх землях уваходзіць у

практыку ганчарны круг, які даў магчы-

Масць наладзіць масавую вытворчасць бы-

тавога посуду, аказаў значны ўплыў на ма-

Ф.В а ш ч ы л а. Гаспадарчы посуд. 1979.

Гліна, тачэнне, гартаванне. Ганявічы Клец-

Кага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

стацкі бок вырабаў. Формы іх набылі

Больш зграбны выгляд, паверхня часам да-

Водзілася да бляску. Многія віды посуду,

асабліва міскі, гаршкі і накрыўкі да іх, арна-

ментаваліся. Нярэдка такі дэкор укрываў

Амаль усю знешнюю паверхню гаршка ці

накрыўкі (асабліва ў кераміцы Панямоння).

Значнае пашырэнне на ўсіх славянскіх зем-

лях набыў дэкор у выглядзе прамых і

Хвалістых палос. Прамыя дыктаваліся хара-

Ктарам вытворчасці посуду на ганчарным

Крузе, хвалістая ж арнаментацыя вядома са

старажытнасці як сімвал вады. Праўда, у 13

Ст. хвалістая арнаментацыя пачала прыкме-

тна саступаць месца лінейнай, але ў наро-

Дным ганчарстве захавалася і да нашага

Часу.

3 узнікненнем гарадоў керамічная вы-

Творчасць набывае спецыялізаваны рамес-

Ніцкі характар, пра што сведчаць шматлікія

знаходкі цэлых вырабаў і іх фрагментаў з

Клеймамі, размешчанымі на знешнім баку

Днішча3. Ганчарства цалкам становіцца за-

няткам рамеснікаў-мужчын. Яно размя-

жоўваецца на гарадское і сельскае, што

На рынку ў Дзісне Міёрскага раёна. Здымак

1920-х гадоў.

ярка выяўляецца і ў наступныя стагоддзі.

Калі сельскія ганчары па-ранейшаму зада-

вальнялі ўласную патрэбу ў посудзе нешы-

рокага асартыменту, вырабленага ў тэх-

Ніцы ручной лепкі, гарадскія рамеснікі

актыўна авалодвалі больш дасканалымі

Сродкамі вытворчасці, шырока пераймалі

Тэхналагічныя і мастацкія дасягненні сусе-

дзяў у галіне керамічнай вытворчасці.

Раскопкі на месцы старажытных Мінска,

Гродна, Ваўкавыска, Полацка і іншых гара-

доў сведчаць пра значнае ўзбагачэнне

асартыменту вырабаў. Тут знойдзены ра-

Знастайны посуд: гаршкі, міскі, кубкі, па-

Тэльні, карчагі і інш., трапляюцца таксама

Падсвечнікі, дзіцячыя цацкі. Некаторыя зна-

Ходкі гавораць пра тое, што гарадскія

рамеснікі пачалі выкарыстоўваць глазу-

Раванне'1.

Росквіту гарадское ганчарнае рамяство

дасягае ў 16—17 стагоддзях, што было

звязана з ажыўленнем эканамічнага і сацы-

Яльна-палітычнага жыцця, арганізацыяй

Першых прафесійньіх рамесніцкіх аб'яднан-

няў — цэхаў. Гістарычныя крыніцы свед-

Ш--

Цёрла і латушка. 1930-я гады. Гліна, ручная

Лепка, тачэнне, гартаванне. Заблоцце

Смаргонскага раёна. НМГК.

Ганчарства

чаць, што ў тыя часы ганчарныя цэхі (асоб-

ныя ці аб'яднаныя з іншымі) былі ў многіх

Гарадах Беларусі: Гродне, Брэсце, Полац-

Ку, Мінску, Капылі, Міры, Слуцку, Шклове,

Віцебску, Дзісне, Стрэшыне, Камянцы і

Інш.5 Будучыя майстры (чаляднікі) рабілі

«вандроўку» ў іншыя ганчарныя цэнтры ці

Нават за мяжу, што давала магчымасць

знаёміцца з найноўшымі дасягненнямі ра-

мяства ў Заходняй Еўропе, зменамі ў тэх-

Напогіі ганчарства і характары дэкору выра-

баў. Спрыяпі гэтаму і шырокія гандлёвыя

сувязі беларускіх земляў з суседнімі

краінамі. Сярод розных тавараў беларускіх

купцоў згадваецца і гліняны посуд, аднача-

сова ў Беларусь завозіліся і імпартныя вы-

Рабы («тавар польскі і нямецкі»)6.

Многія формы ганчарнага посуду га-

радскіх рамеснікаў сведчаць, з аднаго

боку, пра пераемнасць традыцый Кіеўскай

Русі, з другога — пра ўплыў заходнееўра-

пейскіх рамесніцкіх і мастацкіх дасягненняў.

Вырабы набылі падоўжаныя формы, у іх

адчуваецца ўплыў готыкі. Значная частка

Посуду глазуравалася, звычайна зялёнай ці

карычневай паліваю. Асаблівай дэкаратыў-

насцю вызначаўся посуд з падпапіўным

Роспісам у выглядзе разнастайных геа-

метрычных і раслінных матываў. Фрагме-

Нты распіснога посуду мясцовай вытвор-

часці часоў позняга сярэднявечча зной-

Дзены археолагамі пры раскопках многіх

гарадоў Беларусі.

Вялікая колькасць дакументальнага і рэ-

Чавага матэрыялу сведчыць пра развіццё

Асобнага віду керамікі — кафлі7. З'явілася

яна ў 13 ст. ў Заходняй і Цэнтрапьнай Еў-

ропе і неўзабаве набыла значнае пашырэн-

не, у тым ліку і ў Беларусі. У 14 ст. кафля

Мела цыпіндрычную ці канічную форму, у

Ст. -з'явілася міскавая, у 16 ст. — з плос-

Кай знешняй сценкай — люстэркавая.

Эвалюцыя дэкору кафлі яскрава адлю-

строўвае шырокі ўплыў ідэй Рэнесанса, а ў

Стагоддзях — барока. Кафля перы-

Яду барока вызначаецца надзвычайным ба-

гаццем матываў і сюжэтаў дэкору. Калі вы-

рабы 16 ст. глазураваліся ў адзін колер —

зялёны — і мелі назву «мураўлёныя» (ад

слова мурава), то з пачатку 17 ст. набыва-

А.Т а к a р э ў с к і. Гаршчок, збан і спарыш.

Гліна, тачэнне, чорнае глянцаванне.

Пружаны.

Я. М. Сахуга.

А.Т а к a р э ў с к і. Збаны. 1984. Гліна, та-

Чэнне, чорнае глянцаванне. Пружаны.

Народнае мастацтва Беларусі

Юць пашьГрэнне паліхромныя глазуры бе-

лага, карычневага, жоўтага, сіняга коле-

раў. У такім выглядзе кафля была прыне-

сена і ў Маскоўскую дзяржаву, дзе да

сярэдзіны 17 ст. бытавалі толькі «мураўлё-

ныя» вырабы8. Архіўныя дакументы заха-

валі імёны майстроў-цаніннікаў — выхад-

цаў з беларускіх гарадоў Мсціслава, Ко-

Пысі, Шклова, Магілёва і інш., якія

працавалі ў Маскве і яе наваколлі9.

Скпаданыя, супярэчлівыя працэсы хара-

Ктэрныя для ганчарства 19 ст. Асабліва

ўзмацніліся яны паспя рэформы 1861 г. Га-

радское рамяство, не вытрымаўшы канку-

Рэнцыі з капіталістычнай вытворчасцю, па-

ступова заняпала. Так, у 1867 г. ў Віцебску

Дзейнічала 41 ганчарная майстэрня, а праз

30 гадоў тут працавапі ўсяго 14 майстроў,

у якіх ужо не было ні чаляднікаў, ні вуч-

няў10. Падобная карціна назіралася і ў

іншых гарадах, якія ў познім сярэднявеччы

Славіліся як буйныя ганчарныя цэнтры з вы-

Сокаразвітым характарам рамяства. Тыя ж

нешматлікія рамеснікі, якія прадаўжалі зай-

Мацца ганчарствам, вымушаны былі пера-

арыентавацца на сельскага спажыўца.

Іншыя працэсы наглядаюцца ў сельскім

Ганчарстве. Адмена прыгоннага права, ра-

Звіццё капіталістычных адносін значна

паўплывалі на развіццё народных рамё-

стваў і промыслаў. Прамысловыя вырабы

Былі мала даступныя сялянству з яго нізкай

Пакупніцкай здольнасцю, па-ранейшаму вя-

лікім попытам карыстаўся больш танны ган-

Чарны посуд. Росту рамяства садзейнічала і

Малазямелле значнай часткі сялянства.

Таму ўтвараліся буйныя ганчарныя ася-

родкі, што аб'адноўвалі некалькі суседніх

вёсак і па колькасці майстроў нашмат абы-

Ходзілі старажытныя ганчарныя цэнтры. 3

Найбольш буйных такіх канцэнтрацый ганча-

рных цэнтраў можна назваць вёскі Сіняўка,

Ганявічы, Масцілавічы, Забалотнікі (Клецкі

раён), Ясянец, Грачыхі, Кутаўшчына,

Пруды (Баранавіцкі раён), Благаўка, Русакі,

Літвінавічы (Шклоўскі раён). Колькасць

майстроў тут дасягала некалькіх соцень.

Адначасова з такім прыкметным развіц-

Цём сельскага ганчарства адзначаецца

павышэнне яго якаснага ўзроўню. Кантакты

З гарадскімі ганчарамі (напрыклад, на кір-

Машах), выхад на шырокі рынак, імкненне

да павышэння ўзроўню якасці прадукцыі

спрыялі засваенню лепшых дасягненняў ке-

Рамічнай вытворчасці. Сельскія майстры

актыўна авалодвалі тачэннем на ганчарным

Крузе, знаёміліся з сакрэтамі прыгатавання