Прычынамі: стратай многімі вырабамі

утылітарных, практычных функцый, актыў-

ным зваротам манстроў да шырокага кола

новых сюжэтаў, імкненнем іх да раскрыцця

больш разнастайных сувязяў з жыццём,

Адлюстравання жывой рэчаіснасці. He прай-

Шла безвынікова і спроба станкавізацыі на-

Роднага мастацтва, якая навязвалася наро-

Дным майстрам у 50-я гады. Усё гэта яшчэ

Больш збліжае сучаснае народнае мастац-

Тва з самадзейнасцю, а часам немагчыма

Дзейнасць таго ці іншага майстра дакладна

Аднесці да канкрэтнага віду творчасці.

Пытанне суадносін народнага мастацтва і

Самадзейнасці досыць спрэчнае, сярод ву-

чоных і сёння не адчуваецца поўнага адзін-

Ства. Асаблівым рознагалоссем вызнача-

лася навуковая думка 50—60-х гадоў. Ня-

Рэдка народнае мастацтва атаясамлівалася

З самадзейнасцю ці мастацкай прамысло-

Васцю, прадказвалася яго збліжэнне з пра-

фесійным мастацтвам. Заўважаліся тэндэн-

Цыі ігнаравання традыцыйнасці і вульгары-

зацыі паняцця калектыўнасці ў народным

Мастацтве, апошняя, як ужо адзначалася,

разумелася літаральна — як работа ў кале-

Ктыве. Усё гэта прыкметна пашкодзіпа

Група сялян у традыцыйным адзенні. Дд-

Выд-Гарадок Столінскага раёна. Здымак па-

Чатку 20 cm.

Народнае мастацтва Беларусі

Традыцыйнаму народнаму мастацтву. На-

Родным майстрам навязвалася сюжэтная

Тэматыка, прапагандавалася бездэкор-

насць, адмаўляліся лакальныя асаблівасці.

Некаторыя даспедчыкі былі схільныя ад-

Носіць да сучаснага народнага мастацтва

ўсе віды непрафесійнай творчасці, сцвяр-

Джаючы, што «сучасным народным мас-

Тацтвам мы будзем лічыць мастацкую

Творчасць самых розных культурных сла-

ёў: і рабочых, і калгаснікаў, і служачых»24

I ўсё ж большасць вучоных (М.Някра-

сава, Г.Вагнер, В.Васіленка, П.Багатыроў і

інш.) спушна выступаюць супраць неапраў-

данага змешвання паняццяў «народнае мас-

Тацтва» і «самадзейнасць», вылучаючы пры

гэтым шэраг вызначальных адзнак, якія ў

агульных рысах зводзяцца да наступнага:

Народнае мастацтва як мінулага, так і суча-

Снасці вызначаюць традыцыйнасць і калек-

тыўнасць творчасці25.

У адрозненне ад народнага майстра, са-

Мадзейны мастак, па вызначэнні Г.Вагнера,

«не звязаны ніякімі правіпамі і традыцыямі.

Жанчына ў святочным уборы. 1950-я гады.

Пагост Жыткавіцкага раёна.

У гэтым сэнсе прынцып «ствараю як хачу»,

Нелрымальны дпя традыцыйнага народнага

Майстра, для самадзейнага мастака зусім

Прымапьны і нават законны. У якасці крытэ-

рыяў творчасці тут выступае не адпаве-

Днасць канону, а штосьці абсалютна нека-

Нанічнае, але з рысамі мастацкасці. Сама-

Дзейнаму адпавядае асаблівы від ацэнкі.

Гэта не ўнутрыбытавая (негалосная), не

Агульнанародная ацэнка, а самаацэнка, у

Нейкай ступені разлічаная на галоснасць

(праз выстаўкі і г.д.)»26.

Здавалася б, вызначэнне мяжы паміж на-

Родным мастацтвам і самадзейнасцю мае

Чыста навуковае, тэарэтычнае значэнне. У

Кожным разе, многія даследчыкі, якія зай-

Маюцца гэтымі пытаннямі, звычайна абмя-

жоўваюцца канстатацыяй, што змешванне

гіаняццяў наносіць шкоду абодвум відам

Мастацкай творчасці, уносіць тэарэтычную

Блытаніну. У лепшым выпадку адзначаецца

Шкода працэсу арганізацыі выставак і экс-

пазіцый музеяў, развіццю промыспаў,

Эстэтычнаму выхаванню.

Сапраўды, тэарэтычная нераспрацава-

Пралля. Шапчыцы Рагачоўскага раёна. Зды-

Мак пачатку 20 cm.

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

Насць паняцця адбіваецца на практыцы ар-

ганізацыі выставак, што ўжо адзначапася.

Прычым такая з'ява характэрная не толькі

Дпя Беларусі. Напрыкпад, па выніках I Усе-

Саюзнага фестывалю самадзейнай твор-

часці працоўных званні лаўрэатаў атрымалі

Такія несумненна народныя майстры, як

ганчары А.Такарэўскі і М.Звярко, разь-

Бярка П.Гладзікава, ткачыхі Г.Папяшчук,

М.Каўтунова, Е.Суглоб, саломапляцельш-

чыкі Я. і Г.Саламянкі, В.Гаўрылюк і інш.

Можа ўзнікнуць пытанне, ці ёсць у гэтым

змешванні паняццяў вяпікая шкода. Сапраў-

ды, для народных майстроў, магчыма,

асаблівай бяды няма. Іншая справа, калі яў-

Ную самадзейнасць спрабуюць выдаваць за

Народнае мастацтва. Апошнім часам ёсць

нямапа прыкладаў, капі самадзейны мастак

ці так званы «ўмелец», дзякуючы некампе-

Тэнтным ацэнкам сваёй творчасці, лічыць

Сябе народным майстрам, патрабуючы ад-

паведных адносін. М і ж тым наўрад ці варта

Даказваць, што цэнтральнай фігурай наро-

днаяа мастацкага промыспу з'яўляецца па-

томны народны майстар. Няцяжка ўявіць

Сялянкі ў традыцыйным адзенні. Вілейш-

Чына. Здымак пачатку 20 cm.

Тую шкоду, якую можа нанесці промыслу

такая «цэнтрапьная фігура» ў асобе звы-

чайнага аматара-ўмельца ці самадзейнага

Мастака. Такім чынам, размежаванне па-

няццяў мае не толькі навуковае, тэарэты-

Чнае, але і важнае практычнае значэнне.

Асабліва важна гэта ў адносінах да наро-

днага мастацтва, якое бытуе ў сферы ма-

стацкіх промыспаў, арганізаваных на дзяр-

жаўнай аснове. Гэта досыць значная гапіна

Развіцця сучаснага народнага мастацтва Бе-

Ларусі, якая ахоплівае цэлую сетку фабрык

мастацкіх вырабаў з іх філіяламі і апорнымі

Пунктамі. Аднак менавіта гэтая форма бы-

Тавання сучаснага народнага мастацтва дае

Найбольш яркія і шматлікія прыклады і тэа-

рэтычнай нераспрацаванасці пытанняў на-

Роднага мастацтва, і памылковага іх уваса-

блення ў практыку, і неадпаведнасці твор-

Чага характару народнага майстра

Індустрыялізаванаму працэсу вытворчасці.

Сучасныя мастацкія промыспы развіва-

юцца на аснове, закладзенай яшчэ ў пасля-

рэвапюцыйныя часы, калі паўстала задача

заняць справаю саматужнікаў, падтрымаць

Дзяўчынкі ў традыцыйным адзенні. Случ-

Чына. Здымак пачатку 20 cm. (9

Народнае мастацтва Беларусі

Промыслы, якія пачалі выцясняцца прамы-

Словай вытворчасцю. Сталі стварацца ар-

целі (таварыствы), аб'яднаныя ў Беларусі ў

Саюз саматужна-прамысповых кааператы-

ваў. У 1937 г, прынята пастанова СНК БССР

«Аб развіцці мастацкіх промыспаў у

БССР», у 1938 г. створаны Беларускі мас-

тацка-промыспавы саюз, што аб'яднаў 20

разрозненых арцеляў у адну цэнтрапізава-

Ную сістэму. Такая структура мастацкіх

промыслаў дзейнічала і ў пасляваенныя

Часы.

Адзначаючы шырокую папулярнасць

прадукцыі промыслаў, яе поспехі на ўсеса-

юзных і замежных выстаўках27, нельга не

сказаць і пра тое, што ўжо тады ў сістэме

мастацкіх промыслаў намеціліся негатыў-

Ныя працэсы, якія стапі асабліва прыкме-

тныя ў апошнія дзесяцігоддзі. Арцелі ары-

ентавапіся галоўным чынам на стварэнне

строчавышываных вырабаў, слаба развіва-

Ліся ткацтва, разьба, кераміка. Капя трох

дзесяткаў ганчарных арцеляў у Белмас-

тацпрамсаюз увогуле не ўваходзіпі, зай-

Прадзенне лёну. Магілёўшчына. Здымак па-

Чатку 20 cm.

МаючьГся вырабам чыста утылітарнай пра-

Дукцыі.

Новы этап у развіцці мастацкіх промы-

слаў Беларусі настаў з 1960 г. ў сувязі з рэ-

Арганізацыяй іх вытворчай структуры. Ма-

стацкія арцелі быпі пераўтвораны ў фа-

брыкі мастацкіх вырабаў і перададзены

Галоўнаму ўпраўленню бытавога абспугоў-

вання БССР, а ў 1965 г. — Міністэрству

Мясцовай прамысловасці БССР. Як галіна

Вытворчасці мастацкія промыспы афіцыйна

ўзаконены ў 1967 г. спецыяльнымі ўказан-

нямі Дзяржплана і ЦСУ СССР, дзе вызнача-

Лася класіфікацыя традыцыйных промы-

слаў, гіпанаванне і ўлік вытворчасці іх. Да

прадукцыі народных мастацкіх промыслаў

адносіпіся мастацкія вырабы, выкананыя ў

традыцыях народнага мастацтва ўручную ці

З выкарыстаннем механізацыі, якая не

зніжала мастацкіх якасцяў вырабаў.

Рэарганізацыя мастацкай структуры,

Умацаванне матэрыяльна-тэхнічнай базы

прадпрыемстваў з'явіліся на першым этапе

Дзейсным стымулам іх развіцця як у Бела-

русі, так і ў цэлым у СССР. Пачалі актыўна

Пралля. Піншчына. Здымак пачатку 20 cm.

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

шукаць народных майстроў і запрашаць іх

да супрацоўніцтва з фабрыкамі, адраджа-

Ліся забытыя рамёствы, узнікалі новыя

Прадпрыемствы. Тэарэтычна задача ставі-

Лася правільна: 'заняць справаю народных

майстроў, якія захоўвалі сакрэты таго ці

Іншага рамяства, падтрымаць і даць новае

Жыццё традыцыйным відам народнага мас-

Тацтва, задаволіць шырокі попыт на творы

Народнага мастацтва і сувеніры, выкананыя

ў лепшых яго традыцыях.