Вёска канца 19 — пачатку 20 cm. Цэнт-

ральная Беларусь. Беларускі дзяржаўны му-

Зей народнай архітэктуры і побыту

(БДМНАП).

Народнае мастацтва Беларусі

Гліны, каменю, косці, з ЯВІЛІСЯ высенаныя і

Выразаныя малюнкі і арнаменты на скалах,

камянях, косці і, верагодна, на менш даўга-

Вечных матэрыялах, вырабы з якіх не за-

Хаваліся: дрэве, бяросце, скуры і г.д. Па-

леалітычнае мастацтва ў цэлым харак-

Тарызуецца універсалізмам з перавагай

Скульптурнага напрамку. Захаваліся плас-

Ціны-чурынгі з касцей маманта з прадрапа-

Ным на іх арнаментам, а таксама бранза-

І. і

Леты, падвескі і інш. У тых часах вытокі

большасці элементаў геаметрычнага арна-

менту, што спалучаюцца ў самых розных

Камбінацыях2. Аднак вяршыняй мастацтва

ўсходнееўрапейскага палеаліту можна лі-

Чыць скульптурныя выявы людзей і жывёл.

Менавіта ў эпоху паляўнічых і збіральнікаў

умоўнае, схематызаванае, але рэалістыч-

нае мастацтва дасягнула высокага ўзроўню

Развіцця. Захаваліся выявы аголеных жано-

Чых фігур, нярэдка з гіпертрафіраванымі

прапорцыямі (умоўна іх называюць Вене-

рамі), якія ўражваюць нас сваёй дасканала-

Сцю3.

Традыцыйнае народнае жыллё канца 19 —

Пачатку 20 cm. з вёскі Садавічы Капыль-

Скага раёна. БДМНАЛ.

Пазней, у неалітычным мастацтве (5—4

Тысячагоддзі да н.э.), набывае пашырэнне

Напрамак, які з пункту гледжання сучасных

ведаў можна вызначыць як сімвалізм. Ен

характэрны дпя плямёнаў, што насялялі стэ-

павую і лесастэпавую палосы і паўднёвыя

ўскраіны лясной зоны. Адлюстраванні рэ-

альнага рэдкія, схематызаваныя. На поў-

Начы, у лясах, фіна-угорскія плямёны «пе-

Ражыткавага палеаліту» па-ранейшаму зай-

маліся паляваннем і рыбалоўствам і не

Перайшлі яшчэ да жывёлаводства і земля-

робства, таму ў іх прадаўжала існаваць рэ-

Алістычнае мастацтва, пра што сведчаць

Сібірскія, уральскія і карэла-фінскія наскаль-

ныя рэльефы, наколы ў выглядзе качак і

Іншых фігурак на керамічных пасудзінах4.

Больш на поўдзень ад іх у арнаментыцы па-

Навалі геаметрычныя матывы, асабліва на

кераміцы, якая была найбольш пашырана ў

Эпоху неаліту5.

Зварот першабытных людзей да арна-

Ментыкі сведчыць пра своеасаблівы пра-

Грэс тагачаснага мастацтва. На думку нека-

Торых вучоных, геаметрычны малюнак

Сялянская сядзіба паўднёва-заходняй

Брэстчыны. Канец 19 — пачатак 20 cm.

Заазёрная Маларыцкага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

адпюстраваў развіццё ў чалавека здоль-

Насці да абстрактнага мыспення6. Маг-

Чыма, гэтак жа, як раней пышнацелыя Ве-

Неры «закліналі» прыроду, увасаблялі пла-

Давітасць, так і пазней прырода не менш

Ахвотна павінна была «адгукацца» на адлю-

Страванне квадрата з кропкай у цэнтры —

Сімвала засеянага поля7. 3 часам магія ква-

Драта, як і магія старажытнай Венеры, пе-

рарасла ў вузкую функцыю «практычнага

чараўніцтва» і стала мастацкай з'явай. Ме-

навіта ў каменным веку зарадзілася маста-

Цтва як творчасць. Яно было яшчэ сінкрэты-

Чнае, нерасчлененае, цесна пераплеценае

З магіяй і вытворчай дзейнасцю. Але чала-

век, відаць, ужо разумеў і цаніў і песню, і

Танец, і рытміку арнаменту, і скульптуру.

Ад тых далёкіх часоў да нас дайшлі толькі

Рэдкія, адзінкавыя прадметы, так што пра

Культуру і мастацтва мы можам меркаваць

толькі ў агульных рысах, хоць такія ўяўленні

ў значнай ступені і падмацоўваюцца ма-

Тэрыяламі больш позніх эпох. Старажытны

і

пласт дэкаратыўнага мастацтва на тэрыто-

Рыі Беларусі больш выразна прасочваецца

ў жалезным веку, у часы Кіеўскай Русі і на-

Ват больш познія эпохі.

У беларускім народным мастацтве ар-

хаічны пачатак выявіўся асабліва выразна.

Яшчэ ў 19 — 1-й палове 20 стагоддзя за-

хоўваліся, напрыклад, старажытныя формы

керамічнага посуду, што бытавалі ў эпоху

Бронзы. У многіх узорах дробнай пластыкі

Няма дакладнай адпрацаванасці, вытанча-

Насці, затое адчуваецца першабытная сіла,

Манументальнасць, подых суровага часу.

Вільчакі на стрэхах беларускага жылпя на-

гадваюць архаічных ідалаў. Формы выдзеў-

Банага посуду лаканічныя, цяжкаватыя, ма-

нументальныя, часам яны проста паўтара-

юць форму драўніннай нарасці. Архаічныя

праявы заўважаюцца і ў вырашэнні глінянай

пластыкі, выдзеўбанага посуду, саламяных

вырабаў, арнаментыкі пісанак і інш. Нават у

Больш позніх узорах народнага мастацтва з

Яго развітымі сістэмамі расліннага і заа-

морфнага характару, інтэнсіўнымі коле-

Рамі і складанымі кампазіцыйнымі выра-

Шэннямі прыкметны зварот народных май-

строў да старажытных матываў.

Досыць выразна архаічны пачатак выяў-

ляецца і ў больш рафінаванай культуры

ткацтва і вышыўкі. Відаць гэта, напрыклад,

у вышываных дыванах паўночнага захаду

Беларусі, дзе фігуры людзей, жывёл і пту-

шак, дрэвы, кветкі і плады паўстаюць перад

намі ў вельмі абагульненым, схематычным

Выглядзе. Асабліва выразна старажытныя

рысы выявіліся ў вышыўцы на адзенні і

Ручніках. У малюнку і каларыстыцы пера-

борных дываноў і посцілак 1-й паловы 20

ст. таксама адчуваецца ўплыў гэтага суро-

Вага, манументапьнага стыпю.

У часы сярэднявечча прыкметныя сацы-

яльныя змены ў грамадстве выклікалі ў га-

Радскім, рамесніцкім асяроддзі практыку

іншага разумення свету і з'яваў, што выклі-

Кала развіццё парапельнага традыцыйнаму,

апе іншага напрамку ў мастацтве Беларусі.

У часы Кіеўскай Русі разам з народным ма-

Стацтвам, якое нібы закансервавалася на

Многія стагоддзі, развіваецца і прафесійнае

гарадское рамяство, што актыўна арыента-

Валася на дасягненні блізкіх і далёкіх сусе-

дзяў. Прыкметна развіваўся гандаль, ра-

Знастайныя тавары прывозілі з Сярэдняй

Азіі, Бліжняга Усходу, Заходняй Еўропы, a

туды вывозілі вырабы рамеснікаў старажы-

тнарускіх гарадоў8.

Такая гарадская, рамесніцкая культура

часам уяўляецца занесенай збоку. Нярэдка

Жыллё паўднёвага ўсходу Гомелыйчыны.

Я гады. Ветка.

Народнае мастацтва Беларусі

Яе называюць дружынна-баярскай, бо яе

лепшыя і найбольш дасканапыя ўзоры са-

праўды прызначаліся для вышэйшага

саслоўя'. Аднак і ў гэтай кулыуры, наро-

Джанай у выніку складаных міжнародных

узаемасувязяў, адчуваецца глыбока трады-

Цыйная аснова. Такое пастаяннае перапля-

Ценне традыцыйнага народнага мастацтва і

дасягненняў прафесійнага гарадскога рамя-

ства прыкметна адчуваецца і ў наступныя

Стагоддзі.

3 13 ст. Беларусь уваходзіла ў склад

Вялікага княства Літоўскага, а паспя Люб-

лінскай уніі (1569) і да ўключэння ў Расій-

Скую імперыю (канец 18 ст.) — Рэчы Пас-

палітай. Гэта аказала прыкметны ўплыў на

культуру Беларусі, якая ў значнай ступені

Стала арыентавацца на Захад. Такая арыен-

тацыя, узаемаўплывы мастацтваў выявіліся

Па-рознаму. У традыцыйнай народнай куль-

туры ўплыў Захаду праявіўся слаба, ёй

больш імпанавала культура літоўскіх ппямё-

наў, якія толькі ў 14 ст. былі хрысціяніза-

ваны і таму доўгі час захоўвалі перажыткі

Язычніцтва з яго пераважна геаметрычна-

Клець. Пачатак 20 cm.

Скага раёна.

Баравікі Валожын-

Зааморфнай стылістыкай у народным ма-

стацтве. У народным побыце беларусаў,

які доўгі час захоўваў архаічныя рысы і пе-

Ражыткі натуральнай гаспадаркі, гэтая

Традыцыя нібы захавапася аж да 19 ст., a

некаторыя яе рысы адчуваюцца і ў нашы

Дні.

У той жа час шляхта, магнаты, заможнае

гарадское насельніцтва, царква актыўна

Арыентаваліся на культуру Захаду, адда-

Ючы перавагу вырабам гарадскіх ра-

меснікаў, якія імкнуліся засвойваць дася-

гненні заходнееўрапейскага мастацтва і

працаваць у рамках агульнаеўрапейскіх

стылявых напрамкаў. Асабліва бурны ро-

сквіт розных рамёстваў пачынаецца з 16

Ст. Растуць беларускія гарады, дзе гурту-

ецца ўсё больш рамеснікаў і гандляроў.

Ідзе актыўная барацьба з феадаламі за га-

Радское самакіраванне, якая скончылася

Наданнем многім гарадам і мястэчкам ка-

ралеўскіх прывілеяў, уключаючы і магдэ-

Бургскае права. Адносная самастойнасць

гарадоў спрыяла хуткаму развіццю ў іх ра-

мёстваў і гандпю10. У сваю чаргу такое

Вятрак. Пачатак 20 cm. Горкі Стаўбцоў-

Скага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

ажыўленне гандпю, эканамічных і культу-

рных сувязяў вяло да росту беларускіх га-

радоў, развіцця ў іх розных рамёстваў.

Шмат рамеснікаў працавала пры ма-

Настырах, замках, маёнтках, дзе нярэдка

Канцэнтраваліся значныя мастацкія скарбы.

Магнаты, непасрэдна зацікаўленыя ў ра-

звіцці вытворчасці, давалі рамеснікам пэў-