Б.ВІпер у сувязі з недастатковай даследаванасцю

пытання гаворыць пра ўплыў мастацтва Украіны (Внп-

Пер Б.Р. Архмтектура русского барокко. М., 1978.

С. 2 1 — 2 2). Адмак архіўныя крыніцы сведчаць, што пе-

раважная большасць майстроў паходзіла з Беларусі

(гл.: Матерналы для мсторнн м о с к о в с к о г о купечества.

М., 1883. Т. 1. Прнлож.2; Железнов В. Указатель ма-

Стеров русскнх н мноземмых горного, металлнческого

Н оружеймого дела н связанных с мммн ремесел м п р о -

нзводств, работавшмх в Россмн д о XVII в. Спб., 1907;

Тронцкнй В.Н. Словарь московскнх мастеров золо-

Того, серебряного н алмазного дела XVII века. Вып.1.

Л., 1928).

Воронов B.C. О крестьянском нскусстве: Нзбр.

Тр. М., 1972. С.36.

Кацер М. С. Народно-прнкладное мскусство Бе-

Лоруссмн (от первобытмого обіцества до 1917 г.).

М н., 1972. С.108—109.

Вагнер Г.К. В.М.Васнлемко — нсследователь ма-

Р о д н о г о творчества / / Васмленко В.М. Народное

Пскусство: Мзбр.тр. о нар.творчестве X — X X в. М.,

С.13.

17 Прыкметныя змены ў народмьім побыце белару-

саў этнографы адзначалі яшчэ ў пачатку XX ст. (гл.:

Романов Е.Р. Внешнмй быт Быховского белоруса / /

Зап. Северо-Западного отд. Нмп. рус. геогр. о-ва.

Внльна, 1911. Кн.2. С.76); Сербов Н.А. Белорусы-са-

Куны: Краткнй этмогр. очерк. Пг., 1915. С.1).

Праблемы «лёс народнага мастацтва», «ці быць

арнамемту?» і імш. шырока абмяркоўваліся ў дыскусіях

На старонках часопіса «ДН СССР» у 1959, 1960, 1964,

Гг.

Гэтай тэме прысвечана капітальмая праца М.Ня-

Красавай (Некрасова М. А. Народное мскусство как

Часть культуры: Теормя ч практнка. М., 1983).

Некрасова М. А. Актуальные проблемы теорнн н

Практнкм народного мскусства в свете постановлення

ЦК КПСС «О народных художественных промыслах»

/ / Проблемы народного яскусства. М., 1982. С.10;

Макаров К.А. О сосуіцествованмм н взаммодействмм

Разлнчных тнпов художествемного творчества в век

НТР / / Тамсама.

21 Найбольш грунтоўна формьі бытавамня суча-

Снага народнага мастацтва разгледжамы М.Някраса-

вай у км.: Современное народмое мскусство. Л., 1980;

Народное нскусство как часть культуры. М., 1983. Вы-

Лучамыя ё ю тэарэтычныя палажэнні без асаблівай ка-

р э к ц і р о ў к і адпавядаюць і народнаму мастацтву Бела-

Русі, што дазваляе ма гэтых пытаннях у дадзенай

Працы спецыяльна не спыняцца.

Гусев В.Е. Эстетмка фольклора. Л., 1967. С.193.

Тамсама. С.208.

Зубова Т, О граннцах помятмя народмого нскус-

Ства / / ДН СССР. 1973. № 8. С.27. Падобны пункт

погляду пераважаў у практыцы рабогы з літоўскімі

Майстрамі (гл., напрыклад: Белявпчус А. Некоторые

Проблемы лятовской народной скульптуры / / Сове-

Тское декоратмвмое мскусство, 7 3 / 7 4. М., 1975.

С.136).

25 Найбольш грумтоўна гэтае пытанне аналізуе

М.Някрасава (Некрасова М. А. К вопросу о понятнм

«мародмый мастер»: О прмроде его творчества / /

Народные мастера: Традпцнп, школы. М., 1985.

Вып.1. С.17).

Вагнер Г.К. О соотмошеммн народного н самоде-

Ятельного нскусства / / Проблемы народного мскус-

Ства. М., 1982. С.52.

27 Прадукцыя беларускіх арцеляў была прадстаў-

лена на выстаўках у Парыжы (1925, 1937), Нью-Йорку

(1939), Маскве (1938, 1940) і імш. У 1956 г. вырабы

беларускіх мастацкіх промыслаў экспанаваліся на 17

міжнародных выстаўках (Лабачэўская В. Зберагаючы

Самабытнасць / / МБ. 1988. № 6. С.69).

Сафарова А. Промысеп-заказннк / / ДН СССР.

С. 3 2 — 3 3.

Шеремговая 3. О работе комнсснн по маро-

Дному нскусству Союза художмнков н Художествем-

Мого фонда СССР / / Советское декоратнвное мскус-

Ство; 7 7 / 7 8. М., 1980. С.145.

30 Беспадстаўнасць апошняга даказвае, у прыва-

Тнасці, Г.Вагнер (Вагмер Г.К. О соотношеннн наро-

Дного п самодеятельного мскусства / / Проблемы на-

Родного пскусства. М., 1982).

Дэмаграфічныя прагнозы на тэрмін больш за

Год малаверагодныя (Рыбаковсккй Л.Л. Мето-

дологнческне вопросы прогнознровампя маселення.

М., 1978).

МАСТАЦКАЯ

АПРАЦОЎКА

ДРЭВА

• АРХІТЭКТУРНЫ ЛЭКОР

• БЫТАВАЯ РАЗЬБА

• СКУАЬПТУРА

• ЛРАЎАЯНАЯ UAUKA

У Беларусі, размешчанай у лясной па-

ласе Еўропы, мастацкая апрацоўка дрэва

сярод іншых відаў рамёстваў здавён зай-

Мапа вядучае месца. 3 гэтага даступнага,

Універсальнага, дастаткова моцнага, лё-

гкага ў апрацоўцы матэрыялу ўзводзілі

Жыллё і гаспадарчыя пабудовы, майстра-

Вапі мэблю і транспартныя сродкі, прылады

працы і посуд. Шырокім быў і дыяпазон

тзхнічных прыёмаў: дрэва секлі, пілавалі,

дзяўбалі, тачылі, стругалі, свідравалі, аб-

Пальвалі, фарбавапі, таніравалі, паліравалі,

Лакіравалі; вырабы з яго аздаблялі разь-

Бою, роспісам, выпальваннем, інкруста-

Цыяй і г.д.

За дрэннай захавальнасці матэрыялу

ўзораў дрэваапрацоўкі ад старажытных ча-

соў практычна не дайшло. Намнога часцей

Сустракаюцца вырабы з косці — матэры-

Ялу, па тэхнічных уласцівасцях падобнага да

Дрэва, але больш стойкага супраць уздзе-

Яння агню і вільгаці. Можна меркаваць, што

лягчэйшае ў апрацоўцы дрэва выкарыстоў-

Валася першабытным чалавекам яшчз

Больш шырока, чым косць. Як сведчаць

знаходкі вырабаў з гэтых матэрыялаў, спо-

сабы іх апрацоўкі былі вельмі блізкія, таму

Можна лічыць абгрунтаваным выкарыстан-

не матэрыялу па мастацкай апрацоўцы

Косці, што дае магчымасць рабіць прамыя

ці ўскосныя аналогіі і па апрацоўцы дрэва.

Найбольш раннія сведчанні мастацкай

Творчасці першабытнага чалавека на тэры-

Торыі Беларусі даюць раскопкі палеаліты-

чных паселішчаў (40—11 тысяч годаў да

Н.э.). Гэта касцяныя вырабы з гравіраваным

Арнаментам, аналагічныя знаходкам на

іншых палеалітычных стаянках Усходняй Еў-

Ропы. Прыкладам можа быць чурынга з

Мамантавай косці з арнаментам тыпу

рыбінай лускі ў выглядзе зігзагаў, знойдзе-

ная ў Юравічах (Калінкавіцкі раён)1. Яна на-

Гадвае вядомыя елісеевіцкія знаходкі (Бран-

Ская вобл.)2. Сустракаецца і больш скла-

Даны арнамент: меандр, трохвугольнікі,

Штосьці накшталт косага крыжа і г.д. Такі

высокі ўзровень арнаментальнай культуры

здзіўляе, гэта прыклады складаных, апа-

сродкаваных працэсаў адлюстравання рэ-

Чаіснасці3.

Багаццем вызначаецца пластычнае мас-

тацтва палеаліту. Калі вяршыняй заходнееў-

рапейскага палеалітычнага мастацтва з'яў-

ляюцца гравіроўкі і роспісы на сценах пячо-

раў (Францыя, Іспанія), то на тэрыторыі

Цэнтральнай і Усходняй Еўропы — скуль-

Хата. 1920-я гады. Хлябы Пінскага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

Птурныя выявы людзей і жывёл. Ура-

Чыстасцю, спакоем, годнасцю вее ад ма-

Ленькіх касцяных скульптурак, якія адлю-

строўваюць аголеныя фігуркі жанчын з

Перабольшанымі, гіпертрафіраванымі фор-

Мамі. У гэтым можна было б бачыць нават

Нейкі шарж, гратэск, капі б не велічная

ўрачыстасць старажытных багінь, іх ману-

Ментальнасць — нібыта далёкае прадчу-

Ванне трыумфу чалавека на зямпі, высо-

кага ўзлёту яго пачуццяў і інтэлекту.

Найбольш распаўсюджаная гіпотэза пра

Характар і значэнне папеалітычнай пластыкі

засноўваецца на тым, што жаночыя фігуркі

адпюстроўваюць прамаці ў мацярынска-

Родавых калектывах, увасабляюць пло-

днасць, багіню жыцця — наогул, выяўля-

Юць тую складаную магіка-абрадавую га-

Ліну жыцця старажытнага чалавека, якую

засталі этнографы і ў наш час4.

Пластычная своеасаблівасць багата арна-

Ментаваных складанымі геаметрычнымі

Фігурамі «птушачак», знойдзеных на Ме-

зінскай стаянцы (Чарнігаўская вобл.), звяз-

Ваецца са старажытнымі культамі. Вераго-

Кансолі. Пачатак 20 cm. Сычы Брэсцкага

Раёна.

Дна, жанчына і птушка ненкім чынам ата-

Ясамліваліся, у фігурках два вобразы

зліваліся ў адзін, ствараючы складаны во-

Браз жынчыны-птушкі. У народнай куль-

туры ўсходніх славян такія ўяўленні захоў-

валіся да апошняга часу, праяўляючыся ў

разьбе, вышыўцы і іншых відах народнага

Мастацтва.

Перарваўшыся ў эпоху мезаліту, мастац-

тва дробнай пластыкі адражаецца ў неаліце

(5—3 тысячагоддзі). Аднак на гэты раз

Дамінуюць мужчынскія выявы, што свед-

Чыць пра зараджэнне патрыярхальных ро-

давых калектываў. Адна з падобных знахо-

Дак — фрагмент скульптуркі са стаянкі

Асавец (Бешанковіцкі раён), найбольш

ранні выяўлены на тэрыторыі Беларусі ўзор

мастацкай апрацоўкі дрэва5. Яна перадае

Вобраз мужчыны з выразнымі рысамі

Твару, што надаюць яму крыху суровы вы-

Гляд. Тулава выразана досыць схематычна.

На той жа стаянцы выяўлена касцяная га-

лоўка мужчыны, якой па дасканаласці вы-

Канання і выразнасці цяжка знайсці аналогіі

сярод знаходак Усходняй Еўропы6. Абе-

Вугал хаты. Пачатак 20 cm. Лускалы Камя-

Нецкага раёна.

Мастацкая апрацоўка дрэва

дзве скульптуркі перадаюць еўрапеоідны

Антрапалагічны тып, увасабляючы, маг-

чыма, нейкіх міфічных герояў ці духаў.

Багаты і разнастайны матэрыял перыяду

Кіеўскай Русі. Апрацоўка косці ў старажыт-

набеларускіх гарадах (Тураў, Мінск, По-

лацк, Гродна, Навагрудак, Пінск, Ваўка-

выск, Мсціслаў) дасягнула высокага ўзроў-