Ецца канструкцыя, дзе ромбы жорстка

Злучаны адзін з адным. Утвараецца арыгі-

Нальная фігура выразнай крышталічнай

структуры, зрокава крыху цяжкаватая ў па-

раўнанні з павуком са свабодна падвеша-

ных ромбаў. У цалкам завершаным вы-

гляде такі павук уяўляе сабой вялікі аб'ём-

Ны ромб (актаэдр), унутраная прастора

якога запоўнена ромбікамі аднолькавага

Памеру. змацаванымі рэбрамі.

Як у беларусаў, так і ў іншых народаў

часцей за ўсё сустракаўся «ўсечаны» вары-

янт такога павука ў выглядзе адной —

верхняй — палавінкі. Ніжняя яго частка ўяў-

ляе сабой плоскую аснову ромбікаў, якія

выступалі ўніз вяршынямі, да іх звычайна

Падвешвапі ланцужкі, гірлянды, аздобы з

паперы, фольгі, пер'я і інш. Яшчэ ў перад-

Л.Главацкая. Алень і паўліны. 1980-я

Гады. Салома, пляценне. Мінск.

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

да сценаў31. Гэта ж характэрна і дпя паву-

коў Польшчы, дзе яны бытуюць і ў наш

Час32. Тут ужо адсутнічае нават намінальная

семантычная сувязь гэтых вырабаў з аграр-

На-каляіндарнай абраднасцю.

Аграрная абраднасць, перш за ўсё жніў-

Ная, дала штуршок для развіцця такога

Арыгінальнага віду саломапляцення, як пла-

Стычная творчасць. Вытокамі яе, што заха-

валі свае традыцыі ў некаторых рэгіёнах Бе-

ларусі яшчэ ў сярэдзіне 20 ст.(можна лі-

чыць выраб дажыначных вянкоў, саламяных

чучалаў, «барады» і інш. Гэтая атрыбутыка,

звязаная са жнівом, вядомая ўсім спавянам

і іншым еўрапейскім земляробчым наро-

Дам. Часам яна набывала цікавыя канструк-

Цыйна-пластычныя вырашэнні, як, напрык-

лад, дасканапа выплеценая «барада» ў Бал-

гарыі33 ці саламяная «баба» ў Чэхіі34. У

Беларускай абраднасці саламяная атрыбу-

тыка больш умоўная, у ёй мацней адчува-

Ецца старажытная знакавая сімволіка.

Ппастычная творчасць з сапомы звязва-

Лася і з вясельнымі абрадамі, увасабляючы

І сімвалізуючы будучы дабрабыт і шмат-

А.А сташэвіч. Велікодньш вербы. 1995.

Трава, салома, пляценне. Астрашыцкі Гара-

Док Лагойскага раёна.

Дзетнасць сям'і. Гэта ж характэрна і для

Рускай вясельнай абраднасці35. Аднак зна-

Чна шырэй саламяная пластыка выкары-

стоўвапася ў рускіх масленічных абрадах.

Сапамяныя лялькі «маладой» і «маладога»

выраблялі ў тых дамах, дзе былі маладыя

сем'і. Нярэдка такія лялькі ператвараліся ў

Дзіцячыя цацкі36, прычым маглі спецыяльна

Вырабляцца з гэтай мэтаю. Салома як ма-

Тэрыял даступны, які да таго ж не патрабуе

папярэдняй апрацоўкі ці дадатковых апера-

Цый (як, напрыклад, абпальванне гліняных

свістулек), несумненна, выкарыстоўвалася

для вырабу цацак, што ўвасаблялі хоць і

вельмі ўмоўна, але досыць пазнавальна

Вобразы людзей, жывёл, птушак.

Як і іншыя абрадавыя вырабы з сапомы,

лялькі ў народным побыце не зберагаліся.

У пэўныя дні іх спальвалі, пускалі па вадзе,

Скормлівапі жывёле і г.д. He бераглі і дзіця-

чыя цацкі. Выраб іх быў мінутнай справаю,

Скруціць фігурку мог любы, не лічачы гэта

сур'ёзным заняткам. Таму век падобных • — / 7 7

цацак быў вельмі кароткі, пашкоджаны вы- '

Раб без жалю замянялі новым. He быпі гэ-

Л.Лось. Козлік. 1989. Салома, ніткі, пля-

Ценне. Мінск.

Народнае мастацтва Беларусі

Тыя творы і рыначным таварам, знаходзя-

Чыся цалкам у рамках хаткяй вытворчасці.

Відаць, таму на іх не звярталі ўвагу ў свой

час этнографы, узораў колішняй сапамянай

пластыкі няма і ў музеях. Аднак, улічваючы

агульнасць аграрна-абрадавых звычаяў і

звязанай і імі атрыбутыкі ва ўсходніх спавян

і іншых земляробчых народаў Еўропы, мо-

Жна па нешматлікіх уцалелых узорах узна-

Віць іх характар. Старажытныя карані пла-

Стычнай сапамянай творчасці прасочваюцца

Нават у работах некаторых сучасных майс-

троў, напрыклад К.Мядзянцавай (Пензен-

Ская вобл., Расія)37. Яе фігуркі дзівосным

Чынам нагадваюць узоры канца 19 — пача-

тку 20 стагодцзя з Музея цацкі ў Загорску

(Расія)38, хоць майстрыха іх ніколі не ба-

Чыпа. Тулава зроблена з перагнутага папа-

Лам і перавязанага пучка саломы, танчэйшы

пучок, устаўлены ўпоперак, утварае ручкі.

Такі прынцып формаўтварэння, у аснове

Якога ляжаць прыёмы скручвання і звязван-

Ня саламяных сцяблін у час жніва і пры вы-

рабе жніўнай і каляднай атрыбутыкі, быў

Характэрны і для іншых земляробчых наро-

Даў.

Падобныя прынцыпы формаўтварэння

ўпасцівыя і фігуркам жывёл і птушак. Яны

таксама выконвалі і ролю атрыбутыкі ў ка-

Ляндарна-аграрнай абраднасці, і дзіцячых

цацак. Фігуркі казы і каня як сімвапы ўрад-

Лівасці звязвалі з каляднымі і вясельнымі

Звычаямі39; птушак — з веснавымі абра-

Дамі, асабліва гуканнем вясны (Дабравеш-

Чаннем)40, вядомымі многім славянскім на-

Родам. Пазней саламяныя ці шчапяныя «га-

лубы» ўвайшлі ў хрысціянскую абраднасць,

Іх падвешвалі на покуці перад абразамі.

У калекцыі Е.Раманава (Дзяржаўны му-

зей этнаграфіі ў Санкт-Пецярбургу) захава-

Лася фігурка козліка пачатку 20 ст. з Го-

Мельскага павета. Тулава зроблена з адна-

го перагнутага і перавязанага ў пэўных

Месцах пучка сітніку, ногі, хвост, рожкі —

з пераплеценых сцяблінак. Вырабу ўласці-

Вая тая ж прастата, лаканічнасць і абагуль-

ненасць формаў, што і для гліняных цацак,

Хоць больш пругкі матэрыял дыктуе нека-

Торую вуглаватасць і своеасаблівасць пла-

Саламяныя «галубкі», традыцыя вырабу

Якіх дзе-нідзе на захадзе Беларусі бытуе і

Сёння, гэткія ж простыя і лаканічныя. Веера-

падобныя сапомінкі хваста і крылцаў утва-

раюць лёгкую дэкаратыўную кампазіцыю.

якая выконвае ў інтэр еры народнага жылля

Тую ж ролю, што і павук.

Менавіта гэтыя прынцыпы формаўтва-

рэння пакладзены ў аснову творчасці суча-

сных майстроў Беларусі, якія адрадзілі і

ўзнялі на новую вышыню традыцыі вырабаў

аграрна-абрадавай атрыбутыкі і дэкаратыў-

ных вырабаў з сапомы. Амаль зусім заня-

Палыя і забытыя да сярэдзіны 20 ст., гэтыя

Традыцыі маглі б стаць усяго толькі сферай

цікавасці этнографаў, калі б не рост ціка-

Васці да самабытных, нацыянальна свое-

асаблівых вырабаў. Гэтым можна растлу-

мачыць уяўны парадокс: калі беларуская

Аграрна-абрадавая атрыбутыка аж да пача-

тку 20 ст. захоўвала архаічныя рысы і сярод

вырабаў славянскіх і іншых земляробчых

народаў выдзялялася гранічнай умоўнасцю,

то менавіта ў Беларусі вырабы з саломы

развіліся ў арыгінальны від сучаснага наро-

Днага мастацтва, своеасаблівы феномен,

які не мае анапагаў. Аднак было б неправа-

моцна казаць пра адрыў яго ад старажы-

тных традыцый саломапляцення, паколькі ў

творчасці большасці сучасных майстроў

яны прасочваюцца ці яўна, ці апасродкава-

На. У дадзеным выпадку можна казаць пра

новы ўзровень традыцый саломапляцення,

Пераасэнсаваных і развітых у адпаведнасці з

Усім характарам сучаснага народнага мас-

Тацтва.

Ініцыятыва адраджзнкя традыцый сало-

мапляцення на новым узроўні належыць

старэйшай народнай майстрысе В.Гаўры-

Люк (1904—1985). Традыцыі саломапля-

Цення былі знаёмыя ёй з дзяцінства, якое

прайшло ў в.Вайская непадалёк ад Брэста.

Жадаючы адрадзіць забытае рамяство,

майстрыха прапанавала ў 1965 г. арганіза-

ваць участак па вырабе саламяньіх рэчаў на

Брэсцкай фабрыцы сувеніраў. На першым

часе асартымент абмяжоўваўся тканымі

Вырабамі з выкарыстаннем саломы і плеце-

нымі сумкамі, апе неўзабаве майстрыха

Прапанавала шэраг саламяных фігурак. Усе

Гэтыя вырабы аказаліся вельмі сугучныя з

тэндэнцыяй дэкаратыўнасці, характэрнай

дпя канца 1960-х гадоў, і адпавядапі пры-

Кметнаму росту сувенірнага «буму», таму

Саломапляценне хутка стала шырока разві-

Вацца не толькі на Брэсцкай фабрыцы, але

І на іншых прадпрыемствах мастацкіх про-

мыслаў.

Абапіраючыся на шматвяковыя традыцыі

Стварзння саламяных фігурак абрадава-

гульневага прызначзння, В.Гаўрылюк звяр-

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

Нулася да народнага побыту, чэрпаючы ад-

туль тэматыку сваіх вырабаў. У работах

«Араты», «Жняя», «На рынак», «Па ваду» і

Інш. адчуваецца глыбокае веданне народ-

Нага побыту, яго культуры. He задавальня-

Ючыся стварэннем адзіночных фігурак, ха-

Рактэрных для традыцыйнага саломапляцення,

Майстрыха стварапа цэлыя сюжэтныя сцэн-

Кі: «Лявон і Лявоніха», «Дзед і баба», «Ку-

мачкі» і інш. У гэтых работах заўважаецца

Фармальны адыход ад традыцый, ярка вы-

Явілася індывідуальнасць творчасці, што ме-

Жавала з самадзейнасцю, аднак у цэлым

работы В.Гаўрылюк выявілі натуральнае

развіццё традыцыйных матываў, сюжэтаў і

формаў. Яны не з'яўляюцца прамым паў-

Торам абрадавай саламянай атрыбутыкі і

Цацак, але звязаны з імі апасродкавана,