Стагоддзя з капекцыі Е.Раманава (Дзяр-

жаўны музей этнаграфіі ў Санкт-Пецярбу-

ргу), якія паходзяць з цэнтрапьнага і ўсход-

ніх рэгіёнаў. Мяркуючы па характары дэко-

ру, ён прадстаўляе ўжо даволі развіты

ўзровень, хоць наўрад ці гэты від народна-

га мастацтва ў Беларусі быў вядомы раней

сярэдзіны 19 ст. У 1-й палове 20 ст. ён быў

пашыраны паўсюль, у некаторых выпадках

набыў характар промыслу. Па сведчанні ін-

фарматараў, яшчэ і ў першыя пасляваенныя

Гады на рынках можна было купіць рамку

ці сальнічку, аздобленую саламянымі ўзо-

рамі. Паўсюль бытавалі і насценныя дыванкі

З аплікацыяй.

Тэхналогія аплікацыі па дрэве і тканіне, a

Адсюль і характар дэкору прыкметна ад-

розніваюцца між сабою. На драўляных вы-

Рабах — куфэрках, шкатулках, сальнічках,

рамках — узор з кавалачкаў саломінак на-

клейваўся прама на іх плоскія паверхні.

Можа падацца дзіўным падобны характар

такога дэкору на вырабах розных народаў,

Аднак гэтае падабенства тлумачыцца хутчэй

за ўсё тзхналагічнымі асаблівасцямі матэ-

рыялу. Вузкая доўгая саламяная стужка з

яе ярка выяўленай прамаслойнасцю дазва-

Ляе атрымліваць досыць абмежаваны дыя-

пазон элементаў, з якіх можна набіраць

узор: стужкі рознай шырыні і даўжыні,

Ромбікі, квадрацікі і прамавугольнічкі. Пры

ўсёй разнастайнасці камбінацый узоры ма-

Юць падобны характар, пераважна геамет-

рычны. 3 падоўжаных ромбікаў складва-

Юцца кветачкі на сцяблінцы, ад якой адыхо-

дзяць лісточкі з такіх жа ромбікаў. Гэты

матыў у разнастайных варыянтах паўтара-

ецца як па ўсёй Беларусі, так і за яе ме-

жамі. 3 ромбікаў кампанавалі каласкі,

Шматпраменныя разеткі і інш. Часам сало-

му падфарбоўвалі, затым пакрывалі лакам

і для замацавання ўзору на паверхні, і дпя

ўзмацнення кантрасту яго з чорным ці ка-

рычневым фонам. Каларыстыка ўзбагачаецца

Не толькі паліхроміяй, але і размяшчэннем

элементаў узору пад рознымі вугламі.

Іншы характар мае аплікацыя па тканіне.

Вялікія паверхні патрабуюць буйнага ўзору,

Чаго не атрымаць з дробных, нарэзаных з

Т.А ляксеева. Скарбонкі. 1995• Дрэва,

Салома, аплікацыя. Жлобін.

М.Д зехцярэнка. Куфэрак. 1975. Дрэ-

Ва, салома, аплікацыя. Жлобін.

Народнае мастацтва Беларусі

саломінак элементаў. Саламяныя стужкі

Папярэдне наклейваюць на паперу, затым з

Такога набору нажніцамі выразаюць неаб-

Ходны элемент будучай кампазіцыі і на-

Клейваюць яго на чорную тканіну, нацягну-

Тую на раму. Узор ужо дыктуецца не спа-

Істасцю саломы, а залежыць ад дзеяння

Нажніцамі, дпя якіх саламяны набор — ма-

Тэрыял амаль інертны. Геаметрычная выра-

знасць саступае месца адвольнасці, таму ў

кампазіцыях дываноў пераважаюць рас-

Лінныя матывы з нязначнай стылізацыяй, су-

Стракаюцца зааморфныя, арнітаморфныя і

Інш.

Мяркуючы па ўцалепых узорах дыванкоў

Даваеннага часу, майстры аддавалі пера-

Вагу саломе натуральнага колеру. Залаціс-

ты ўзор эфектна кантраставаў з чорнай

Тканінай, яго элементы, падсыхаючы, злёг-

Ку выпучвапіся, ствараючы своеасаблівы

Рэльеф накшталт чаканенага. Кампазіцыі

Жывыя, шчырыя, непасрэдныя, у іх няма

Жорсткай дакладнай лініі. Малюнак падаец-

Ца плоскасна, у найбольш выгадным раку-

Рсе, дэталі абагульненыя. У некаторых ра-

Ботах адчуваецца самадзейны пачатак, што

Пры адноснай маладосці гэтага віду мастац-

тва нядзіўна, але ў большасці выпадкаў

Адчуваецца высокая мастацкая культура,

якая спалучае ў сабе дасягненні як уласна

аплікацыі, так і іншых відаў народнага ма-

Стацтва.

Заўважаюцца некаторыя адрозненні ў

кампазіцыі дыванкоў з розных рэгіёнаў. На

паўночным захадзе Беларусі пераважалі

сіметрычныя кампазіцыі з актыўным уклю-

чэннем зааморфных матываў: аленяў, ва-

Вёрак, птушак. Адчуваецца прыкметны

ўплыў вышываных і мапяваных дываноў, па-

Шыраных у гэтым рэгіёне. Пераважаюць

Кампазіцыі з ухілам у сюжэтна-тэматычны

бок: зямля з траўкай, дрэва ў цэнтры, два

Алені па баках і г.д. Кампазіцыі разрэджа-

ныя, не заўсёды ўпэўненыя, паколькі такія

Творы не мелі характару промыспу, заста-

Ючыся хатнім заняткам.

Крыху іншы характар аплікацыі на паў-

Днёвым усходзе Беларусі. Кампазіцыі тут

звычайна замкнёныя. Дыван мае акаймоў-

ку з разетак, раслінных парасткаў, вінагра-

Дных гронак, кветак і інш. У цэнтры — бу-

Кет, вянок ці дзве павернутыя адна да

адной фігуркі аленяў, вавёрак, галубоў.

Узоры звычайна паліхромныя. Выразныя,

Дакладныя, нібыта гранёныя, стылізаваныя

Сілуэты фігур, іх гучны колер, што ззяе на

Чорным фоне, кампазіцыйная заверша-

насць, удала знойдзеныя суадносіны масаў

І колеру ствараюць уражанне рэдкага і ка-

штоўнага вырабу. Такія дываны ўносілі ў

Інтэр'ер гучны, мажорны акорд, гармані-

руючы з паліхромнай гладзевай вышыўкай,

дэкаратыўнымі тканінамі і інш. Найбольш

Умелыя майстрыхі выконвалі заказы цэлага

Наваколпя ці сваёй вёскі. Такім чынам, мо-

Жна гаварыць аб прамысловым характары

аплікацыі і выпрацоўцы тыповых прыёмаў

Дэкору і характару кампазіцыі.

У сваім натуральным выглядзе гзты про-

мысел і сёння яшчэ жыве ў некаторых вёс-

Ках Старадарожскага, Любанскага, Слуц-

кага раёнаў. Асабліва вылучаюцца работы

К.Русаковіч (в.Рухава Старадарожскага ра-

ёна). Яе творчасць — бадай, вяршыня ў гэ-

Тай галіне народнага мастацтва. Таленавітая

Майстрыха давяпа мастацтва аплікацыі са-

Ломай па тканіне да гранічнай дасканаласці.

Ёсць сярод яе твораў і маленькія дыванкі з

Аленямі ці букетамі, апе асаблівай прыга-

Жосцю вызначаюцца вяпікія, здольныя зро-

Кава «трымаць» не толькі адну сцяну, але і

ўвесь інтэр'ер. Кампазіцыі жывыя, рукатво-

Рныя, кожны раз новыя і сведчаць пра не-

Сумненны талент майстрыхі.

Промысел па вырабе драўляных рэчаў,

аздобленых аплікацыяй, перажыўшы каро-

Ткачасовы росквіт у пасляваенныя гады,

неўзабаве стаў прыкметна занепадаць, ад-

нак яго традыцыі знайшпі ўдалы працяг на

дзяржаўным узроўні. Адраджэнне промы-

Слу і яго развіццё звязана са Жлобінскай

Фабрыкай інкрустацыі49, адкрытай у 1961 г.

На базе цэха. Ініцыятарамі арганізацыі про-

Мыспу былі мясцовая майстрыха В.Дзехця-

Рэнка, якая добра ведала традыцыі белару-

Скага народнага мастацтва, і М.Дзехцярэ-

нка, што прыехаў з Украіны, дзе таксама

Вядомая аплікацыя саломай па дрэве. Тра-

дыцыі гэтага віду мастацтва і ўзялі майстры

за аснову сваіх вырабаў. Яны распрацавалі

тэхналогію афарбоўкі і наклейвання сало-

мы, прыдумапі ўзоры вырабаў, галоўным

чынам куфэркі розных формаў.

На першым этапе распрацоўкі майстры

не заўсёды вызначаліся цэласнасцю і арга-

нічнасцю, капіруючы ў мініяцюры форму

вясельных куфраў. Складаны папіхромны

дэкор з саламяных квадрацікаў і ромбікаў

амаль цалкам пакрываў паверхню і вызна-

чаўся працаёмістасцю выканання. He заў-

Сёды дасягалася арганічнасць і мастацкая

цэласнасць вырабаў, дэкор часам імітаваў

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

Малюнак традыцыйных тканін. Аднак на-

стойлівыя пошукі майстроў, удумлівае за-

Сваенне народнай арнаментыкі і творчае

Пераасэнсаванне яе традыцый на новых ма-

тэрыялах дазволілі ім значна ўдасканапіць

Узоры, дабіцца цэласнасці і лаканізму дэ-

Кору — варыяцый геаметрычных і стыпіза-

ваных раслінных формаў — ромбікаў, ква-

драцікаў, разетак і інш.

Калі падобны напрамак жлобінскага про-

Мыслу можна лічыць натуральным праця-

Гам гэтага віду народнага мастацтва, то вы-

Рабы сюжэтна-тэматычнага характару вы-

Клікаюць спрэчныя адносіны. Куфэркі і пано

З птушкамі, жывёламі, бытавымі сцэнкамі,

Помнікамі архітэктуры і інш. гэткія ж тэхніч-

На бездакорныя, як і арнаментальныя, кам-

Пазіцыя іх завершаная і дакпадная, аднак

Гэтыя работы не кранаюць шчырасцю і не-

Пасрэднасцю, уласцівымі творам трады-

Цыйнага народнага мастацтва з іх жывым

Адвольным малюнкам. У работах адчува-

Ецца не столькі народны пачатак, колькі

Прынцып геаметрызацыі, характэрны дпя

прафесійнага дэкаратыўна-прыкладнога

мастацтва 60-х гадоў.

Прыкметны ўплыў на гэты працэс ака-

Зала творчасць прафесійнага мастака У.Ба-

салыгі, які з канца 60-х гадоў займаўся рас-

працоўкай узораў для Жлобінскай фа-

Брыкі. Абапіраючыся на вопыт народных

майстроў і ўласную прафесійную падры-

хтоўку, мастак стварыў шэраг дэкаратыў-

ных пано ў тэхніцы аплікацыі саломай па

Дрэве. Характэрная асаблівасць гэтых тво-

раў — ярка выяўленая дэкаратыўнасць і

Арнаментальнасць, дасягнутая геаметрыза-