Дэкору агульнаславянскія вытокі.

Пашырэнне іншых відаў роспісу ў побыце

беларусаў адносіцца да канца 19 ст. і звя-

зана са зменамі ў характары традыцыйнага

інтэр'ера і вырашэннем галоўным чынам

дэкаратыўных задач. Аднак гэтыя параў-

наўча новыя віды народнага мастацтва за-

сноўваліся на трывалым грунце народных

традыцый і ў большасці выпадкаў адпавя-

далі ўсяму характару народнага мастацтва.

Напрыклад, у сувязі з асаблівасцямі наро-

днага дойпідства лясной папасы Еўропы ў

Беларусі не было традыцыі архітэктурнага

роспісу, як на Украіне ці ў некаторых рэгіё-

Нах Польшчы, Славакіі і г.д. У той жа час

арыгінальным відам роспісу з ярка выяўле-

Нымі нацыянальнымі рысамі стапа дэкара-

ванне некаторых відаў мэблі, гапоўным чы-

нам вясельных куфраў. Аздобленыя штам-

паваным дэкорам куфры, якія ў канцы

Пачатку 20 стагоддзя займалі досыць

Кампактны рэгіён — Панямонне і суме-

Жныя тэрыторыі Літвы, можна лічыць уні-

кальнай з'яваю ў народным мастацтве сла-

вян і іншых суседніх народаў. Больш познія

распісныя куфры Палесся выяўляюць бліз-

Кія аналогіі з вырабамі Украіны, Польшчы і

Інш., хоць усё ж лёгка адрозніваюцца ад іх

Кампазіцыяй, капарыстыкай, малюнкам.

Роспісы па тканіне і шкле ў большасці вы-

падкаў былі самадзейныя, асабліва на пер-

Шым этапе. Аднак у некаторых выпадках

Гэта стала асновай для развіцця самабы-

тных з'яў, што маюць несумненную ге-

Нетычную сувязь з глыбока традыцыйнымі

Відамі народнага мастацтва. Сярод іх —

Творчасць А.Кіш з яе ярка індывідуальным,

Але тыпова народным характарам. Яшчэ

больш прыкметная гэтая сувязь у паўночна-

Беларускіх распісных дыванах, якія за адно-

Сна кароткі тэрмін (20—50-я гады) выпра-

Цавалі характэрныя рэгіянальныя асаблівасці

І тыпова мясцовую стылістыку.

На жаль, у сваім традыцыйным выглядзе

большасць відаў роспісу сёння практычна

Не развіваецца. Некаторыя народныя май-

стры прадаўжаюць распісваць дываны на

Тканіне, аднак гэтая традыцыя стымулюец-

Ца сёння не попытам мясцовага асяроддзя,

А музейнай і выставачнай дзейнасцю. У су-

Вязі з ростам цікавасці да традыцыйных свя-

таў і абрадаў, які адзначаецца ў апошні час,

Некаторыя надзеі можна звязваць з працэ-

Народнае мастацтва Беларусі

Самі натуральнага адраджэння традыцыі дэ-

Каравання пісанак.

У большасці ж выпадкаў сучасны роспіс

уяўляе сабой спробу адраджэння, а часцей

за ўсё інтэрпрэтацыі і перапрацоўкі яго

традыцый на другасным узроўні. Найбольш

цікавыя распрацоўкі мастакоў НДМЭЛ:

Пано на шкле, тканіне, дрэве, куфэркі, та-

Леркі, кухонныя наборы і інш. Выкананы

яны ў большасці выпадкаў няблага, па-суча-

Снаму, адчуваецца традыцыя ці канкрэ-

тнага віду роспісу, ці пэўнага рэгіёна, аднак

гэта ўсё ж вырабы утылітарна-мастацкага,

дэкаратыўнага і сувенірнага плану, у адно-

Сінах да якіх можна весці гаворку толькі як

Пра больш-менш удалую інтэрпрэтацыю

Народных традыцый.

Малевская М.В. Полнвная керамнка древнего Но-

Вогрудка / / СА. 1969. № 3.

Воронмн Н. Древнее Гродно: По матермалам ар-

хеол. раскопок 1932—1949 гг. М., 1954. С.125 (МНА;

№ 41).

У мекаторых выпадках ёсць дакладныя звесткі пра

тое, што ў роспісах інтэр'ераў храмаў прымалі ўдзел

Мясцовыя народныя майстры, як, напрыклад, у азда-

бленні Троіцкай царквы Маркава манастыра ў Віце-

бску ў 1691 г. (ГБМ. Мм., 1988. Т.2. С.128—129).

А к ты Внленской археографмческой комнссмн. Вм-

Льма, 1887. Т.14. С.347.

5 Адным з такіх майстроў роспісу быў А.Пігарэвіч,

які працаваў у 70—80-я гг. XVII ст. ў Магілёве (Кацер

М.С. Нзобразнтельное нскусство Белорусснм доок-

Тябрьского пермода. Мн., 1969. С.22).

6 У вопісах аднаго з двароў за 1520 г. адзначаны

«коўш вялікі драўляны» (Археографнческнй сборннк

Докумемтов м матерналов, относяіднхся к нсторпм Се-

Веро-Заладной Русн. Внльма, 1870. Т.7. С.11). Вялікі

карэц з Прапойска знаходзіўся да рэвалюцьіі ў

Магілёўскім царкоўна-археалагічным музеі. Мяркуец-

ца, што ён быў звязаны з т.зв. мядовымі братчынамі,

якія бытавалі ў беларускіх гарадах (Ж у д р о Ф. Мстормя

Могмлевского богоявленского братства. Могнлев,

1890 С. 4 — 7). Ем таксама быў распісаны арнаментам,

Фігурамі святых (Фурсов М.В. Опксанме Могмлев-

С к о г о музея. Могнлев, 1898. С.5).

На жаль, у 1985 г. гэты унікальньі помнік

дойлідства быў знішчаньі пажарам.

Воронов B.C. О крестьянском нскусстве. М.,

С.70.

Klinger W. Jajko w zabobonie ludowym u nas i w

Starozytnosci. Krakow, 1908. S.18.

10 У беларусаў ма Беласточчыме (Польшча) і сёмня

Бытуе звычай выносіць вясною «на жыта» рэшткі асвя-

чоных яек (Prszezdziecka М. Pisanki biatostockie / /

PSzL. 1965. Ns 2. S. 102).

Klinger W. Jajko w zabobonie ludowym u nas i w

Starozytnosci. S.10.

Богатырев П.Г. Вопросы теормм народного

Нскусства. М., 1971. С.198.

13 На Беласточчыме (Польшча) захаванне пісанак у

зашклёных ківотах абразоў, якое выконвала калісьці

магічныя функцыі, апошнім часам набыло дэкаратыў-

н ую ролю. У ваколіцах Панявежыса і Купішкіса ў Літве

Пісанкамі аздаблялі велікодмыя вербы (Prszezdziecka

М. Pisanki biatostockie. S.102—111). Ha Украіне (у гу-

цулаў) пісанкі развешвалі па сценах (Гоберман Д. Н.

Нскусство гуцулов. М., 1980. С.46).

Згодна з В.Шукевічам, на Лідчыне васковая тэ-

хніка была забыта ў ж о ў канцы XIX ст. (Szukiewicz W.

Sposoby farbowania pisanek w p o w. Lidzkim / / Ziemia.

1913. № 19. S.314—315). Відаць, ён м е ў на ўвазе ма-

Савасць бытавання, бо і сёммя там м о ж н а адшукаць

Майстрых, якія валодаюць гэтай тэхналогіяй.

Haberlandt М. Osterreichische Volkskunst. Wien,

S.159.

16 Bukowska J. Pisanki polskie z X—XIII wieku / /

PSzL. 1958. № 1. S.45—49.

Гоберман Д.Н. Нскусство гуцулов'. C.46—48,

In. 174—180.

Stankova J. Lidove umeni z Cech, Moravy a

Slezska. Praha, 1987. S.24.

Ганцкая O. A. Народное мскусство Польшн. M.,

С.162.

Prszezdziecka М. Pisanki biatostockie. 11.14.

Тамсама. C.104.

Galaune P. Lietuviij liaudies menas. Vilnius, 1988.

Lient. XXVII.

Ганцкая O.A. Народное нскусство Польшн.

C.161.

Будзан А. Ф. УкраТнські народні скрнні / / Ма-

Теріалм з етнографм та мнстецтвознавства Д е р ж. му-

Зея етнографнм та худ. промьіслу. КнУв, 1975. С.112.

У народным побьіце ўкраімцаў распісныя скрыні былі

вядомы ў ж о ў XVIII ст. (Герасммчук Р.П. Народне ма-

Лювання / / Нарнсн з історі'і украінського декоратн-

Вмо-прмкладмого ммстецтва. Львів, 1969. С. 9 7 — 9 8).

Dynowski W. Barwne kufry chtopskie z okolic

Wilenszczyzny i Polesia. Wilno, 1934. S.19.

Тамсама. C.26.

Dynowski W. Sztuka ludowa Wilenszczyzny i

Nowogrodczyzny. Wilno, 1935. S. 30.

Гераснмчук Р.П. Народне малювання. C. 9 5 — 9 9.

Keturka A. Spalva Lietuviij liaudies baldu,

Puosyboje. Vilnius, 1987. II. 99.

Dynowski W. Barwne kufry chtopskie z okolic

Wilenszczyzny i Polesia. S.27—29.

Да апошмяга часу амаль усе заходнепалескія

распісныя куфрьі ў цэлым адносілі да «агоўскіх» (гл.:

А г о ў с к і я куфры / / Этмаграфія Беларусі: Энцыкл.

М н., 1989. С.20). Аднак, відаць, варта згадзіцца з

В.Лабачэўскай, што трэба раздзяляць іх па некаторых

характэрмых прыкметах (Лабачэўская В. Куфрьі з М о -

край Дубравы / / МБ. 1990. N° 8).

32 Валасовіч М. Застаўска-зйвершскія куфры / /

МБ. 1984. № 1.

O p e n Л. Укранмскме свадебные скрынн / / ДК

СССР. 1980. № 5.

34 Лабачэўская В. Куфры з М о к р а й Дубравы.

Reinfuss R, M e b l a r s t w o ludowe w Polsce. Wroctaw

E t c., 1977. S.186—187, il.152.

Jackowski A. Malowanki, makatki, ekrany

(wspoftzesne malarstwo ludowe i j e g o pogranicza — c z.

II) / / PSzL. 1977. № 3. S. 147.

Тамсама.

Бутнмк-Снверскіій Б. Народные украннскме рмсу-

Нкн. М., 1971. С.9.

Тамсама. С.12.

Jackowski A. Malowanki, makatki, ekrany. S.160.

Бутммк-Снверскмй Б. Народмые украннскне рмсу-

Нкн. С.ЗЗ, 146—159.

Grabowski J. Sztuka ludowa w Europie. Warszawa,

S.40.

Reinfuss R., Swiderski J. Sztuka ludowa w Polsce.

Krakow, 1960. S.156, 159.

Mjbd ііЛШ

ТКАЦТВА

I ВЫШЫЎКА

• ТКЛНІНЫ УТЫЛІТАРНА-АЭКАРАТЫУНАГА

ПРЫЗНАЧЭННЯ

К Л і Л

Ш й Ш?•:!*

' " ≪ n i l,

Ткацтва — адно з самых старажытных і

пашыраных рамёстваў на Беларусі. З'яві-

лася яно, па звестках археолагаў, магчыма,

ужо ў 3-м тысячагоддзі да н.э., у познім

неаліце1, а ў раннеспавянскіх плямёнаў мі-

Лаградскай і зарубінецкай культур (з 7 ст.

да н.э.) прадзенне і ткацтва былі ўжо до-

Сыць пашыраныя2.

Знаходкі асобных дэталяў ткацкіх станаў і

фрагментаў тканін эпохі Кіеўскай Русі на

Тэрыторыі Беларусі сведчаць, што ткацкая

тэхніка знаходзілася тады на параўнальна

высокім узроўні. У ж о былі вядомыя ўзоры-

стае ткацтва, вышыўка шарсцянымі, шаўко-

Вымі і залотнымі ніткамі. Нярэдкія сярод

Знаходак і прывазныя тканіны, што, вядома,

Уплывала на развіццё мясцовай вытвор-

Часці.

Такім жа старажытным рамяством мож-

на лічыць і вышыўку. Археалагічныя матэ-

Рыялы даюць шматлікія пацвярджэнні, хоць

уцалелыя ўзоры ўяўляюць сабой толькі рэ-

шткі скураных вырабаў са слядамі вышыўкі.