Чныя, але выразныя, сакавітыя, дэкара-

тыўныя кампазіцыі. Аднолькавым поспехам

яны карыстаюцца ў вёсцы і ў горадзе, пры-

чым папулярныя такія вырабы не толькі ў

Беларусі, але і ў іншых краінах Еўропы.

Здавалася б, гэты новы від творчасці —

Цалкам самадзейная з'ява. Кожная май-

Стрыха, карыстаючыся швейнай машынай і

Абрэзкамі прамысловага тэкстылю, тво-

Рыць у адпаведнасці са сваім разуменнем і

Густам. Нездарма Т.Сямёнава, адной з

першых звярнуўшы ўвагу на такія вырабы,

выказала занепакоенасць, што «знаўцаў і

прыхіпьнікаў народнай класікі трэба яшчэ

Пераканаць у тым, што дыванкі, сшытыя з

абрэзкаў матэрыі на швейнай машыне, мо-

жна залічваць у галіну сапраўднага наро-

днага мастацтва, таго, да якога сапраўды

варта адносіцца ўсур'ёз»6 0.

Аднак такая занепакоенасць аказалася

Дарэмная. Даследчыкі досыць аднадушна

Маладзіца ў зімовым адзенні канца 19 cm.

Валожынскі раён.

Народнае мастацтва Беларусі

роддзе, у якім выпрацоўваюцца пэўныя

Традыцыі. Майстрыхі пераймаюць лепшыя

дасягненні суседак, вучацца адна ў адной,

што заўсёды быпо характэрна для наро-

днага мастацтва. Паступова ў такім ася-

Роддзі вылучаюцца свае лідэры з асабліва

Развітым пачуццём капарыстыкі і кам-

Пазіцыі.

Паўсюль вядомыя тканыя дарожкі (ход-

нікі, напамоснікі) з абрэзкаў тэкстылю. У

традыцыйным побыце беларусаў яны быта-

валі даўно, для іх вырабу скарыстоўваліся

Розныя зношаныя тканіны, рэшткі адзення і

Інш. Асабліва папулярнае было гэтае ма-

Стацтва на Палессі, дзе тканыя дарожкі ча-

сам усцілалі ўсю падлогу.

У апошнія дзесяцігоддзі назіраецца свое-

Асаблівае адраджэнне гэтага віду ткацтва,

які можна сустрэць і ў гарадской кватэры.

Ткаць такія вырабы няцяжка, звычайным па-

латняным перапляценнем, скарыстоўваючы

Дпя асновы ніткі, які-небудзь тонкі шнур,

шпагат, а для ўтку — абрэзкі тканін, ка-

Прону, тасьму, розныя стужкі і інш. Попыт

на такія вырабы выклікаў нават адраджэнне

В.Р усаковіч. Ручнік. 1960. Лён, бавоў-

на, ткацтва, вышыўка, вязанне кручком.

Глядавічы Старадарожскага раёна.

Прызналі новы від народнага мастацтва.

«Падбіраючы па колеру лапікі, скарыстоў-

Ваючы прынцып мазаічнай тэхнікі, май-

Стрыхі дасягаюць мастацкай выразнасці,

праяўляючы найвышэйшае пачуццё колеру,

рытму, кампазіцыі... — адзначае М.Някра-

сава. — Гэтыя своеасаблівыя дэкаратыўныя

Пано, калі тэкстыпьная мазаіка вешаецца на

Сцяну, і посцілкі, калі імі засцілаюць ложкі,

Не перастаюць уражваць разнастайнасцю

варыянтаў, высокай дэкаратыўнасцю, па-

Чуццём манументальнага»61. Такую ж ацэ-

Нку дае і Т.Разіна: «На дзіва прыгожыя па

колеры бываюць сялянскія коўдры, сшытыя

з кавалачкаў каляровых сацінаў і парка-

ляў... Нярэдка ў гэтых немудрагелістых рэ-

чах праяўляецца дзівоснае пачуццё колеру,

якім валодаюць простыя жанчыны...»62

Такую ацэнку можна аднесці і да твор-

Часці многіх майстрых Беларусі, якія працу-

Юць у тэхніцы тэкстыльнай мазаікі. Асабліва

Пашыраны гэты від творчасці на захадзе Па-

азер'я — у Мёрскім, Шаркаўшчынскім,

Глыбоцкім раёнах. Масавасць бытавання

гэтых вырабаў стварае своеасаблівае ася-

Н.Х р о м a в а. Посцілка. 1960-я гады. Ба-

воўна, воўна, ткацтва. Сцяпы Бабруйскага

Раёна.

Ткацтва і вышыўка

Своеасаблівага промыспу, майстрыхі ткуць

Іх цэлымі рулонамі і прадаюць метражом.

Узор тканых дарожак звычайна папяро-

Чнапаласаты, часта бессістэмны, але пры-

Гожы нават гэтай бессістэмнай страката-

Сцю. Аднак нярэдка, асабліва на продаж,

Ткаплі кампануюць шырокія аднакаляровыя

палосы з вузенькімі адбіўкамі іншага ко-

леру. Шматнітовая ці браная тэхніка ўскла-

Дняе малюнак, ён становіцца зубчаты ці

рамбічны, як на дыванках з абрэзкаў. Але

Калі на апошніх выразна чытаюцца замкнё-

Ныя, цэнтрычныя кампазіцыі, то на дарож-

Ках ствараецца бясконцы папярочнапапа-

саты рытм, прывабны перш за ўсё тым,

што ніколі не паўтараецца, у кожным разе,

у каларыстычных адносінах, паколькі ў

Справу ідуць розныя выпадковыя абрэзкі і

Адыходы тканін, ды і ткуць іх часта «як рука

Павядзе».

Вызначыць якія-небудзь рэгіянальныя аса-

Блівасці гэтага сучаснага віду творчасці —

Справа мала рэальная. Папярочнапаласа-

тую дарожку з Палесся наўрад ці адрозніш

Ад падобнай з Паазер'я ці нават рускай

Ручнік. 1950-я гады. Бавоўна, лён, сацін,

Ткацтва, прамысловыя карункі. Кіявічы Ка-

Пыльскага раёна.

Поўначы. Такія ж і дыванкі ў рамбічныя і

клятчастыя ўзоры з лапікаў тканін. Тлума-

чыцца гэта, вядома, не ўзаемазапазычан-

Нямі, а выкарыстаннем адных і тых жа тэх-

налагічных прыёмаў выканання, што дыкту-

Юць і падобную кампазіцыю, і аналагічны

Дзкор, і аднолькава яркі, мажорны, часта

Выпадковы, але гэтым і прывабны каларыт.

* * *

У параўнанні з іншымі традыцыйнымі ві-

Дамі беларускага народнага мастацтва, якія

на агульнаеўрапейскім фоне часам выгля-

Даюць досыць сціпла, тэкстыльныя вырабы

Прыкметна вылучаюцца разнастайнасцю

Дэкору і -багаццем каларыстыкі. Гэта ж да-

тычыць тэкстылю славянскіх народаў у цэ-

Лым, з якім могуць канкурыраваць толькі

Мастацкія тканіны Румыніі, якія, аднак,

Адрозніваюцца перавагай паліхромнай ар-

Наментыкі расліннага характару. Прыкме-

тна адрозніваюцца мастацкія тканіны і ў ме-

жах спавянскай супольнасці. У папякаў,

Напрыклад, таксама назіраецца перавага

раслінных узораў у вышыўцы гладдзю

А.К а зло в а. Ручтк-набожнік. 1930-я га-

ды. Лён, бавоўна, воўна, ткацтва, вязанне

Кручком. Макарычы Старадарожскага раё-

На.

Народнае мастацтва Беларусі

(гафт), якая адчула, пэўна, уплыў заходне-

еўрапейскай вышыўкі63. Гэта ж характэрна

і для чэшскіх земляў, дзе паліхромная рас-

лінная арнаментыка з'яўляецца асноўным

Відам дэкаравання64.

У дэкоры беларускіх традыцыйных тканін

Пераважае ромбагеаметрычная арнамен-

Тыка сімвапічнага чырвонага (з дадаткам

чорнага) колеру, якая ў старажытнасці

мела агульнаславянскі характар, а ў канцы

19 — пачатку 20 стагоддзя ўстойліва бьп-а-

вала ў Беларусі і спарадычна — на іншых

Усходнеславянскіх тэрыторыях (напрыклад,

на рускай Поўначы). Сваё выдатнае ўваса-

Бленне на беларускіх тканінах яна атрымала

ў шыцці наборам — адной з яркіх этнічных

адметнасцяў беларускай народнай вышыў-

кі, а таксама ў браным ткацтве, як мярку-

Ецца, вытворным ад шыцця наборам.

У беларусаў, як і ў цэлым ва ўсходніх

спавян, вышыўка мела таксама і шырэйшае

выкарыстанне. Калі ў палякаў ёю аздаблялі

пераважна адзенне, а вышыванне ручнікоў

характэрнае толькі для ўсходніх раёнаў,

Дзе пашырылася, відаць, пад уплывам бе-

Г.П а л яшчу к. Фрагмент посцілкі. 1930-я

Гады. Лён, ткацтва. Макраны Капыльскага

Раёна.

ларускай культуры65, то ў беларусаў вы-

шывапі досыць шырокае кола прадметаў:

Кампаненты адзення, ручнікі, навалочкі, аб-

Русы, падузорнікі і інш. Агульнаспавянская

Ромбагеаметрычная арнаментыка набыла

сваё выдатнае ўвасабленне і ў вышыўцы

крыжыкам, што набыла пашырэнне ў пе-

Рыяд, які тут разглядаецца. У той жа час

Розныя віды страчавога шыцця ці двухбако-

вае шво, развітыя ў рускай народнай вы-

шыўцы, у Беларусі бытавалі толькі спарад-

Чына.

Розныя тэхнікі ткацтва, у большай ці мен-

шай ступені падобныя ва ўсіх славянскіх і ін-

шых еўрапейскіх народаў, дазвалялі атры-

/лпіваць вырабы утыпітарнага і дэкара-

тыўнага прызначэння з разнастайным

Малюнкам геаметрычнага, расліннага, за-

Аморфнага характару багатай каларыстыч-

Най гамы. Традыцыйныя беларускія тканіны

Вызначаюцца папярочнапаласатым ці клят-

Частым дэкорам стрыманага каларыту (бе-

Лага, шэрага, карычневага, чорнага коле-

Ру), што характэрна як для славян, так і

іншых народаў Еўропы — прыбалтаў,

Г.П а л яшч у к. Фрагмент дэкору посцілкі.

1980. Бавоўна, воўна, ткацтва. Макраны

Капыльскага раёна.

Ткацтва і вышыўка

скандынаваў і інш. Аднак ужо ў канцы 19

Ст. пашырэнне новых ткацкіх тэхнік (шмат-

нітовай, пераборнай) і рост дэкаратыўнасці

народнага мастацтва, што паўплывала

перш за ўсё на ткацтва, вылучылі яго ў ін-

Тэр'еры беларускага народнага жылля. Гэ-

тая роля захоўваецца за ім і сёння. Тканіны

Сталі паліхромнымі, разнастайнымі па ма-

Люнку і характары дэкору. Набылі папуляр-

насць новыя віды вырабаў: вязанне з

тэкстыльных абрэзкаў і тасьмы, мазаіка з

лапікаў тканін і інш. У большасці выпадкаў

Яны носяць інтэрнацыянальны характар, але

гэтая з'ява аб'ектыўная, характэрная і для

іншых відаў сучаснай народнай творчасці.

Такія змены — вынік як натуральнага раз-