Майстры змаглі перадаць нават характар

персанажаў: заліхвацкасць гусараў, га-

нарлівасць паненак, пыхпівасць кавапераў.

Яркія плямы белай, зялёнай, чорнай эмалі

(як і на ракаўскім посудзе 30-х гадоў), на-

Несеныя адвольна, без якой-небудзь спро-

Бы выдзеліць тыя ці іншыя дэталі, надаюць

вырабам дэкаратыўнасць.

Такая накіраванасць раней ці пазней выя-

Цацка *Коннік1930-я гады. Гліна, эмалі,

глазураванне. Ракаў Валожынскага раёна.

МСБК.

вілася ў творчасці манстроў розных наро-

даў. Блізкая ці падобная трактоўка ана-

лагічных сюжэтаў сустракаецца ці нават пе-

Раважае, напрыклад, у рускіх цацках. Так,

досыць пэўныя паралелі можна правесці

паміж ракаўскай і дымкаўскай цацкай, што

тлумачыцца, безумоўна, зусім не творчымі

Кантактамі, а аднолькавымі прынцыпамі

падыходу майстроў да адлюстравання па-

добных сюжэтаў.

Сёння цацачны промысел у сваім тра-

Дыцыйным выглядзе практычна не існуе.

Аднак адраджэнне цікавасці да традыцый-

ных відаў народнай творчасці выклікае

імпэт у маладых майстроў. Гэта ўжо выяў-

ляе новы, другасны ўзровень развіцця.

Найбольш паказальныя пошукі М.Ржаву-

цкага (1947 г.н.) з в.Неманіца Барысаў-

Скага раёна. Яго мініяцюрныя глазураваныя

і распісныя цацкі ўяўляюць сабой абагу-

лены вобраз колішніх вырабаў, ад якіх

узята ўсё лепшае, што мог набыць майстар

Ад знаёмства з музейнымі экспанатамі і

публікацыямі. Конікі, пеўнікі, баранчыкі

ўдала стылізаваныя, дакладныя па пла-

Цацка <Пара*. 1930-я гады. Гліна, эмалі,

глазураванне. Ракаў Валожынскага раёна.

МСБК.

Я. М. Сахуга.

Народнае мастацтва Беларусі

стыцы, дасканалыя ў выкананні. Некаторыя

вырабы майстар таніруе ў белы колер,

аздабляе размалёўкай, апе ў неафарбава-

ных сувязь з традыцыямі ўсё ж больш пры-

Кметная. Падобным характарам вызнача-

Юцца і цацкі В.Клімчыка (1949 г.н.) з Бары-

Сава.

У такім жа напрамку працуюць і іншыя

Маладыя майстры. Іх творчасць не столькі

Традыцыйная, колькі «па матывах» трады-

Цый. Аднак гэта, відаць, найбольш рэапьны

Кірунак дапейшага развіцця дробнай гліня-

Най пластыкі.

* * *

Як відаць, беларуская народная кераміка

складвалася і развівалася галоўным чынам

У напрамку задавальнення бытавых патрэб.

Мастацкае аблічча ганчарнага посуду ства-

Ралася за кошт своеасаблівай пластычнасці

і скульптурнасці, яскрава выяўленых пры-

родных уласцівасцяў матэрыялу. Для

традыцыйных народных ганчарных вырабаў

Беларусі яркі роспіс ці багаты ляпны дэкор

нехарактэрныя. Дэкор абмяжоўваўся га-

Цацкі *Коннікі*•. 1930-я гады. Гліна, эмалі,

глазураванне. Ракаў Валожынскага раёна.

МСБК.

лоўным чынам сціплымі хвалістымі і пра-

Мымі паяскамі, прадрапанымі ці ангобнымі.

У большасці выпадкаў месцаразмяшчэнне

Дэкору знойдзена досыць удала, паяскі

Падкрэсліваюць кругавы, вярчальны хара-

ктар вырабаў, геаметрычныя і стылізаваныя

раслінныя ўзоры акцэнтуюць найбольш

Прыкметныя часткі. У роспісах амаль не су-

Стракаюцца канкрэтныя формы, паколькі

Майстры, па-першае, карысталіся абмежа-

Ванымі сродкамі дэкору, па-другое, раз-

глядалі паверхню вырабаў не як карцінную

Плоскасць, а як форму, якая патрабуе за-

Вяршэння сродкамі дэкору.

Такія мастацкія асаблівасці беларускай

Народнай керамікі адрозніваюць яе ад вы-

рабаў паўднёвых суседзяў (напрыклад, За-

Карпацця), якія надавалі вялікае значэнне

мастацкай расфарбоўцы посуду. У той жа

час беларуская народная кераміка выяўляе

амаль поўныя ці блізкія аналогіі з вырабамі

Цэнтральнай Расіі, Літвы, Латвіі, паўночнай і

ўсходняй Украіны, суседніх тэрыторый

Польшчы, утвараючы значны адзіны арэап

Ганчарства

у лясной паласе Усходняй Еўропы. Най-

больш прыкметнымі з'явамі ў гэтым арэале

Можна лічыць чорнаглянцаваную і бела-

гліняную з ангобнай размалёўкай кераміку,

прычым лепшыя яе ўзоры адзначаны якраз

На Беларусі — у Гарадной і Пружанах.

Дробная пластыка таксама цалкам

укладваецца ў стылістыку гэтага віду наро-

днага мастацтва ўсходніх славян і іншых су-

седніх народаў. Яе практычна не закрануў

параўнаўча позні дэкаратывізм, у боль-

шасці выпадкаў яе характар выяўляе ста-

Ражытнае магічнае паходжанне.

Адзначаныя асаблівасці тлумачаць сціп-

лае бытаванне фігурных ляпных вырабаў —

Сустракаліся яны спарадычна, вытворчасць

Іх была справаю асобных найбольш умелых

майстроў, не ператварыўшыся ў шырока-

Развіты промысел (як, напрыклад, у Ска-

піне ў Расіі).

У нашы дні народны ганчарны промысел

Перажывае прыкметны заняпад. Маштабы

яго мінімальныя, асартымент вырабаў мо-

цна звузіўся, формы здрабнелі і спрас-

Ціліся. Разам з тым апошнім часам адзнача-

Майстрыха-цацачніца П.Шматко з Зембіна

Барысаўскага раёна. 1990.

Ецца стабілізацыя гэтага працэсу, у некато-

Рых выпадках — нават адраджэнне, што

Звязана з ростам цікавасці да культурнай

спадчыны і пэўнымі практычнымі мерамі па

Яе зберажэнні. Як паказала практыка, най-

Больш рэальны шлях — падтрыманне

промыслу ў яго натуральным выглядзе з

Традыцыйнымі формамі вытворчасці, ар-

ганізацыі вучнёўства і г.д. Стварэнне на

Аснове традыцыйнага промыслу прадпрые-

мстваў прамысловага тыпу супярэчыць яго

характару і ў лепшым выпадку не вырашае

Праблемы яго зберажэння, у горшым —

Прыводзіць промысел да канчатковай па-

Гібелі, як у Івянцы. А вось стварэнне не-

вялікіх арцеляў ці майстэрняў, дзе дапуска-

Ецца механізацыя нятворчай працы, але

захоўваюцца традыцыйныя працэсы, што

ўплываюць на мастацкае аблічча вырабаў,

Падтрымала б існаванне і развіццё про-

Мыслу.

Очеркм по археологмн Белоруссмн. Мн., 1970.

С.67—108; Нсаенко В.Ф. Нёолмт Прмпятского

Полесья. Мн., 1976.

З.Ж ы л і н с к і. Цацкі *Мужык*• і іБаба».

Гліна, глазураванне. Ружаны Пружан-

Скага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

Нсаенко В.Ш. Неолмт Прнпятского Полесья. Нл.

48; Чармяўскі М. М. Вобраз чалавека ў найстаражы-

Тмым мастацтве / / ПГКБ. 1973. № 4.

Пытанне пра ганчарныя клеймы канчаткова не вы-

Светлена. Адны даследчыкі лічаць, што клеймы былі

знакамі рамеснікаў, другія — змакамі заказчыкаў.

Аднак у любым выпадку клеймы сведчаць пра масавы

Рамесміцкі характар ганчарства.

Макарова Т.Н. Полнвная керамнка в Древмей

Русм. М., 1972. С.10.

Мнлюченков С. А. Белорусское народмое гончар-

Ство. М н., 1984. С.8.

Копысскнй З. Ю. Экономнческое развнтне горо-

Дов Белорусснм в XVI — первой половнме XVII в. М н.,

1966. С.84 (табл.13).

Прадукцыя гарадскога цэхавага рамяства (бытавы

посуд, кафля і інш.) разглядаецца тут толькі ў самых

Агульных рысах. На гэтую тэму ёсць вялікая і разна-

стайная літаратура беларускіх археолагаў, мастацтва-

знаўцаў, гісторыкаў.

НРК. М., 1959. Т.4. С.283.

Русско-белорусскне связн во второй половпне

XVII в. (1667—1686 г г.): Сб. документов. Мм., 1972.

С. 43—47.

Мнлюченков С.А. Белорусское мародное гом-

Чарство. С.17.

Тамсама. С.15—17.

Рак Р. Да пытамня геаграфічнага размяшчэння

Дробмарамесніцкай прамысловасці па БССР. Мн.,

С.42—82.

13 Jankowska-Orynzyna J. Sztuka ludowa na P. W. K. "

/ / Tygodnik ilustrowany. 1929. № 38. S.738.

Мнлюченков C.A. Белорусское народмое гон-

Чарство. С.106.

Кафля, якая некаторымі даследчыкамі (мапры-.

клад, украінскімі) выдзяляецца ў асобмую групу, у Бе-

Ларусі ме стала здабыткам народнага мастацтва. У

Познім сярэднявеччы гэта было вьісокапрафесійнае

цэхавае рамяство, а ў канцы 19 — першай палове 20

стагоддзя кафля, хоць і выраблялася ў многіх га-

Радскіх і местачковых ганчарных цэнтрах, у большасці

выпадкаў капіравала заходнееўрапейскія ўзоры ў

Стылі «мадэрн».

Васнленко В.М. Народное нскусство: Нзбр. тр.

О народном творчестве X — X X вв. М., 1974. С.157.

Хохлова Е. Русское гончармое нскусство / / Со-

Ветское декоратнвмое мскусство. М., 1983. С.244.

Салтыков А.Б. Нзбр. трудьі. М., 1962. С.130.

Хохлова Е. Русское гончарное мскусство. С.246.

20. Бобрнмскнй А. А. Гончарство Восточмой Европы:

Нсточннкм н методьі нзучеммя. М., 1978. С.163—164.

Бобрннскмй А. А. О древнерусской обварной ке-

Рамнке / / Славяне п Русь. М., 1968. С.17—24.

Елатомцева Н. М. Художественная к е р а м к к а Со-

Ветской Белорусснн. Мн., 1966. С. 6 2 — 6 5.

23 У 1865 г. ў горадзе налічвалася 106 «гар-

шочнікаў» (Географнческо-статмстнчеСкнй словарь

Росснйской нмпернн. СПб., 1873. Т.4. С.266). У п^ча-

Тку 20 ст. іх колькасць узрасла да 250 чалавек (Города

Росснм в 1904 году. СПб., 1906. С.120). У 20—30-я

гады ў Пружанах працавапа каля 80 ганчароў.

Лысенко П.Ф. Города Туровской землн. Мн.,

С. 4 1 — 4 5; 82—85.

25 У пачатку 20 ст. ў Гарадной малічвалася 200

300 ганчароў, у 20-я гады — д а 500 (Россмя: Полн. ге-

О г р. опнсамне нашего отечества. СПб., 1905. Т.9.

С.282; Памятная кнмжка Мннской губерннн на 1901

Год. М н., 1900. С.13 (Пршіоженме).

У ваколіцах мястэчка здабываецца шмат адбо-

Рнай гліны, з якой мясцовыя гаршчочнікі вырабляюць

Розны посуд, што знаходзіць сабе збыт на Валыні, у