Лакова і інш. ). На першым этапе развіцця

Промыслу вырабы па формах, дэкору і

Прыёмах пляцення мала чым адрозніваліся

ад мазырскіх, паколькі засноўвапіся на тра-

дыцыях аднаго і таго ж рэгіёна. Дэкаратыў-

ныя якасці ствараліся за кошт выяўлення на-

туральнай прыгажосці розных гатункаў

Фруктоўніцы. 1985. Лаза, пляценне. Ма-

зырская фабрыка мастацкіх вырабаў.

Народнае мастацтва Беларусі

Лазы і спалучэння традыцыйных тэхнік пля-

Цення — рабрыста-крыжовай і паслойнай.

Пастаянныя патрабаванні абнаўлення асар-

тыменту выпучылі на першы план узоры,

створаныя майстрамі, якія актыўна засвой-

Валі новыя, больш разнастайныя прыёмы

Пляцення, нярэдка перанятыя з розных да-

паможнікаў, у тым ліку і замежных выдан-

няў. Паўтараецца сітуацыя, характэрная

Для канца 19 — пачатку 20 стагоддзя, капі

Лозапляценне развівалася пры розных май-

Стэрнях і школах.

Такія тэндэнцыі сталі вызначальныя і на

іншых промыспах лозапляцення. Няўхільнае

павелічэнне планавых заданняў, патрабаван-

не пастаяннага абнаўлення асартыменту

выклікалі нівеліроўку промыслаў, адыход

Ад мясцовых народных традыцый. Коль-

касць майстроў-надомнікаў змяншалася,

фабрыкі не былі зацікаўлены ў іх дзейнасці,

Паколькі прамысловым патрабаванням

Больш адпавядала творчасць прафесійных

мастакоў, якія ахвотней адгукаліся на па-

Трабаванні сучаснасці. Аднак яны не лічылі

Неабходным трымацца мясцовых трады-

Сальнічкі. 1930-я гады. Дрэва, скура, бярос-

Та. Альманы Столінскага раёна.

Сальнічка. Канец 19 cm. Дрэва, бяроста,

Цісненне. Чэрвеньскі раён. ДМЭ.

цый, актыўна пераймалі дасягненні іншых

промыслаў як у Беларусі, так і за яе ме-

жамі, лягчэй паддаваліся ўплыву розных

крыніц інфармацыі, скарыстоўвалі ўзоры з

розных выданняў па пляценні і інш. 3 канца

70-х гадоў узоры вырабаў сталі распрацоў-

Вацца таксама мастакамі Навукова-даслед-

Чай мастацка-эксперыментальнай лабара-

торыі Упраўлення мастацкай прамысповас-

ці Беларусі, якія і ўвогуле не былі звязаны з

Канкрэтным промыслам. Да таго ж перад

усімі промысламі ўзнікла праблема сыра-

віны. Колькасць гатункаў лазы звузілася,

Промыслы перайшлі на пляценне толькі з

акораных дубцоў, часта вымушаны былі

скарыстоўваць пластыкавы шнур.

Усе гэтыя абставіны аб'ектыўнага і

суб'ектыўнага характару прывялі да таго,

што ўжо ў 70-я гады прадукцыя розных

промыслаў лозапляцення страціла свае рэ-

Гіянальныя асаблівасці. Тэхнічны і дэкара-

тыўна-мастацкі ўзровень яе ў наш час не

выкпікае пярэчанняў, аднак ён сумна-адна-

Стайны і не дае магчымасці з першага по-

Гляду вызначыць прынапежнасць вырабу да

Табакерка. Канец 19 cm. Дрэва, бяроста,

Цісненне. Слуцкі раён. ДМЭ.

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

Канкрэтнага промыслу. У многіх выпадках

гэтае падабенства і ўвогуле выходзіць за

Межы рэспублікі. Да таго ж насычэнне

Рынку плеценымі вырабамі выклікала

Зніжэнне цікавасці да іх з боку масавага

спажыўца, якога рэгіянальныя асаблівасці

не надта цікавяць, але ў яго свядомасці

ВЫРАБЫ 3 БЯРОСТЫ

Разнастайныя вырабы з бяросты здаўна

Вядомыя, бадай, усім народам лясной па-

ласы Еўропы, у тым ліку і беларусам. У

Змешаных лясах, якія пераважаюць у Бела-

Русі, бяроза — дрэва досыць пашыранае,

нарыхтоўка бяросты — занятак непраца-

Мкі, ён не патрабуе ні значнага майстэрс-

тва, ні спецыяльных інструментаў.

Моцны, прыгожы, лёгкі ў апрацоўцы ма-

тэрыял шырока скарыстоўваўся для вырабу

разнастайных бытавых рэчаў, у тым ліку і

паўсюдна вядомых лапцяў. Улічваючы сла-

Бую цеплаправоднасць г адносную стой-

Касць матэрыялу да вільгаці, берасцяныя

Стужкі падкладвалі пад ніжні вянец зруба

Для засцярогі яго ад гніення, імі апляталі глі-

Няны посуд (Паазер'е). Аднак часцей за

ўсё бяроста выкарыстоўвалася для вырабу

Разнастайнага гаспадарчага начыння: су-

Мак, сальнічак, каробак, табакерак і інш.

Вырабы з бяросты, нават і без дэкору,

Вызначаюцца прыгожым натуральным ко-

Лерам і малюнкам матэрыялу. Свежая бя-

Роста — прыемнага зеленавата-ружовага

Колеру, з часам яна цямнее, набывае цём-

на-жоўтае адценне, нагадваючы старажыт-

ную косць. Бяроста лёгка рэжацца ў лю-

Бым напрамку, на ёй можна выціскаць раз-

настайныя ўзоры простымі штампамі —

Цвіком, трубачкай, металічнай пласцінкай.

Начынне чыста гаспадарчага прызначэння

Выраблялі з берасцяных стужак досыць

Шчыльным шахматным пляценнем. Сярод

такіх вырабаў найбольшае пашырэнне мелі

Плоскія канвертападобныя заплечныя ка-

Шалі з адкідным клапанам-вечкам і аваль-

ныя ў плане сумкі з дзвюх устаўленых адна

ў адну палавінак (вярэнькі), найбольш тыпо-

Выя дпя Беларуска-Украінскага Папесся. Па

Спосабе пляцення, прызначзнні (зберажзн-

не і пераноска прадуктаў), знешнім выгля-

Дзе такія вырабы практычна не адрозніва-

юцца ад аналагічных у іншых народаў. На-

Прыклад, дакладна такія ж заплечныя і на-

плечныя сумкі шырока бытавалі ў комі-пер-

ўяўленне пра арыгінальнасць і непаўтор-

насць твораў народных промыслаў разыхо-

Дзіцца з рэчаіснасцю: ён бачыць масу

аднолькавых рэчаў. Аднак у цэлым некато-

Рыя напрамкі развіцця промыслу, асабліва

На першым этапе, можна лічыць натураль-

Ным працягам мясцовых традыцый.

мякоў, а таксама у рускіх (асабліва на

рускай Поўначы), карэлаў і інш.

Многія рэчы вырабляпі з цзлых кавалкаў

бяросты, знятых са ствала ў выглядзе цы-

ліндрычнай загатоўкі. Яе краі злучалі ў за-

мок: фігурныя выразы аднаго краю ўстаў-

лялі ў гэткія ж выразы другога. Атрымліва-

лася не толькі трывалае, але і дэкаратыўнае

Злучэнне, відаць, універсальнае практычна

на ўсёй тэрыторыі Еўропы, дзе бытавапі

Берасцяныя вырабы. 3 дошчачак рабілі дно

і вечка, у апошняе ўстаўлялі дужку-ручку з

дубчыка ці тоўстай лучыны. Такія цыліндры- Л ' \ 197

чныя пасудзіны розных памераў (кадобчык, ' s

берасцянка), лёгкія, моцныя і прыгожыя,

Берасцянка. 19 cm. Дрэва, бяроста, ціснен-

не. Магілёўшчына. НМГК.

Народнае мастацтва Беларусі

шырока скарыстоўвапіся дпя захавання

розных сыпкіх і нават вадкіх прадуктаў.

У многіх выпадках такі посуд, а таксама

дробныя вырабы утыпітарна-дэкаратыўнага

Характару (каробкі, табакеркі, сальнічкі)

Аздаблялі рознымі відамі дэкору. У Бела-

русі не быў вядомы роспіс па бяросце, па-

шыраны на рускай Поўначы. Практычна ўсе

Вырабы аздоблены цісненнем — старажы-

Тным відам дэкору. Узоры простыя, скам-

бінаваныя з колцаў, кропак, рысачак, якія

Набівалі цвічкамі, трубачкай, металічнай

пласцінкай. Выкарыстоўвалі спецыяльныя

штампы, набраныя з гэтых жа прадметаў.

Яны давапі такі ж, апе больш раўнамерны і

ўпарадкаваны ўзор.

Пра старажытнасць гэтага дэкору свед-

Чыць не толькі прастата яго выканання, але

і ў першую чаргу ярка выяўлены геаметры-

Чны характар. Найбольш пашыраны ма-

тыў — колца з кропкай ў цэнтры — шы-

рока вядомы па розных драўляных і касця-

ных вырабах Кіеўскай Русі і заходнярускіх

княстваў і таксама па знаходках з сярэдне-

вяковых гарадоў 11—13 стагоддзяў. Ідзе

ён яшчэ ад часоў жалезнага веку і з'яўля-

ецца адным з самых пашыраных элементаў

Салярнай арнаментыкі. Відаць, не менш

Старажытны і косасеткавы арнамент53.

Можна было б лічыць цісненне не толькі

Самым папулярным, але і адзіным відам

аздаблення берасцяных вырабаў у Белару-

Сі, калі б не цікавыя звесткі пра работы

магілёўскіх майстроў канца 19 ст. ў галіне

праразной бяросты: «Майстар узнаўляе на

бярозавай кары ўзор, затым, паклаўшы яе

на гладкую дошку, выразае гэты ўзор

Сцізорыкам; малюнак узору залежыць ад

Фантазіі саматужніка: у большасці выпад-

каў паказваюцца птушкі, звяры, дрэвы. Ра-

Бота атрымліваецца надта выразная і нярэ-

Дка досыць тонкая. Матэрыялам для про-

мыспу спужыць чыстая бярозавая кара... і,

ВЫЦІНАНКІ

У народным мастацтве Беларусі ёсць

Практычна забытыя яго віды, якія перажылі

ў свой час параўнальна кароткі, але яркі

росквіт. Рэдкія ўцалелыя ўзоры іх сёння

яшчэ можна адшукаць, вывучыць, увесці ў

навуковы і культурны ўжытак. На жаль,

гэта практычна немагчыма ў адносінах да

Мала вядомага сёння мастацтва стварэння

ўзораў з паперы, што атрымалі назву вы-

Цінанак (выразанкі, выразкі, выстрыганкі).

Акрамя гэтага, фольга і сталярны клей»54.

Асартымент вырабаў быў самы разнастай-

Ны: чайніцы, цукарніцы, партабакі, шка-

Тулкі, каробкі для запалак, табакеркі, іголь-

Нікі і інш.

На жапь, падобныя рэчы да нашага часу

Не захаваліся, і немагчыма меркаваць пра