Ад ручной вытворчасці. Усё больш ярка

стаў выяўляцца заганны прынцып перавагі

Колькасці над якасцю.

Як відаць, кожная чарговая мадэрнізацыя

промыслу няўхільна вяла да страты яго са-

мабытнасці, ператварала яго ў звычайнае

Прамысловае прадпрыемства30. Такое бы-

Ганчарства

Ло характэрна не толькі дпя Беларусі. Як

Слушна адзначае А.Канцэдзікас, «па-за ра-

Зумным выкарыстаннем ручной творчай

Працы немагчыма само існаванне народ-

Нага мастацкага промыспу. Адмова ад ру-

катворнага стварэння прадметаў побыту

абазначае практычна спыненне асноўных

Традыцый народнага мастацтва»31.

Сёння былы народны промысел у Івянцы

ператвораны ў буйное прамысповае прад-

Прыемства, якое выпускае масавымі тыра-

жамі адносна танныя і ў цэлым практычныя,

але пазбаўленыя рукатворнасці, непаўтор-

Насці, характэрнай мясцовай самабытнасці

Вырабы. Аднак пытанне пра хоць бы ча-

стковае аднаўленне промыслу канчаткова

Яшчэ не знятае.

УТЫЛІТАРНА-ДЭКАРАТЫЎНАЯ КЕРАМІКА

Значную цікавасць з мастацкага боку

ўяўляюць вырабы утыпітарна-дэкаратыў-

Нага характару. У адрозненне ад посуду

Гаспадарчага прызначэння ганчары свядома

Надавапі ім дваякія функцыі — не толькі

Практычнага скарыстання, але і аздаблення

інтэр'ера. Праўда, такія рэчы вылучаюцца

Прыкметнай разнастайнасцю: у адных

Практьічная функцыя пераважае, і яны мапа

Чым адрозніваюцца ад бытавога посуду, у

іншых ярка выяўлена дэкаратыўнасць.

Найбольшыя аналогіі з традыцыйнымі

Формамі народнай керамікі маюць гаршкі

Дпя пакаёвых кветак (вазоны), якія перава-

жаюць сярод вырабаў утылітарна-дэка-

ратыўнага характару. Па форме яны нага-

дваюць цёрлы, аднак часцей за ўсё маюць

Прамыя канічныя сценкі. Венчыкі іх звыча-

Йна аздоблены хвалістымі фестонамі, за-

Шчыпамі, насечкамі, нанесенымі зубчастым

Колцам, тулава апярэзваецца паяскамі ан-

гобнай размалёўкі. Такія вазоны былі

пашыраны ў асартыменце амаль усіх ганча-

рных цэнтраў, у тым ліку і сельскіх, і ў

адносінах формаў і дэкору мала чым

адрозніваюцца як у межах Беларусі, так і ў

параўнанні з анапагічнай прадукцыяй ганча-

рных асяродкаў суседніх тэрыторый.

Прыкметнае пашырэнне новых відаў уты-

літарна-дэкаратыўных вырабаў у народным

побыце беларусаў назіраецца з канца 19

ст. Узмацняецца ўзаемаўплыў паміж гора-

Дам і вёскай. У народным мастацтве стано-

віцца прыкметная тэндэнцыя да ўзбагачэння

формаў і дэкору вырабаў. Уплыў прамы-

Словай прадукцыі, новыя патрабаванні ры-

Нку не маглі не аказаць уздзеяння на твор-

часць ганчароў, у першую чаргу местачко-

Вых і гарадскіх. Свядома ці несвядома, яны

імкнуцца паўтараць формы фаянсавага ці

Металічнага посуду прамысповай вытвор-

часці, каб задаволіць густы тых заказчыкаў,

Якія не маглі такія вырабы купіць, але хацелі

Б мець нешта падобнае. Зразумела, дакпа-

днага паўтору дасягнуць было немагчыма,

Ды майстры і не імкнуліся да гэтага, узга-

Дняючы свае задумкі з магчымасцямі ма-

Тэрыялу, тэхналогіяй вытворчасці, мясцо-

Вымі традыцыямі і густамі. Спецыфічны ме-

Тад творчага адлюстравання рэчаіснасці

пазбаўляў такія вырабы яўнай пераймаль-

Насці, яны набывалі своеасаблівую це-

Плыню, рукатворнасць, характэрны мясцо-

вы каларыт. Гэтыя ж асаблівасці ўласцівыя

падобным вырабам ганчарных цэнтраў

Расіі, Украіны і інш., і ў дадзеным выпадку

Ганчар А.Пракаповіч з Івянца Валожынска-

Га раёна. 1986.

Народнае мастацтва Беларусі

можна весці гаворку не толькі пра ўзае-

маўплыў, колькі пра адны і тыя ж прын-

цыпы падыходу народных майстроў да вы-

Рашэння адных і тых жа задан.

Традыцыйны асартымент ганчарнага по-

суду канца 19 ст. дапаўняецца разнастай-

Нымі букетнікамі, вазамі, цукерачніцамі,

Цукарніцамі, маспёнкамі, сапатніцамі, по-

Пельніцамі, графінамі, фігурным посудам,

дэкаратыўнымі таперкамі і інш. Такі посуд

вызначаўся больш вытанчанымі формамі,

яго нярэдка аздаблялі ангобнай размалёў-

Кай ці ляпным рэльефным дэкорам. Апошні

Часам адціскапі з дапамогаю гіпсавых ці

гліняных формаў, затым вырабы глазура-

Валі ці распісвалі каляровымі ангобамі або

Глазурамі. Напрыклад, у Барысаве, Копысі,

Крэве, Касцюковічах, Чавусах выраблялі

Разнастайныя гліняныя шкатулкі і дэка-

ратыўныя таперкі з рэльефнымі адбіткамі

Рыб, птушак, кветак. Характар гэтых тво-

раў выяўляе яўны ўплыў гарадской куль-

туры. У большасці ж выпадкаў ганчары ішлі

ад добра вядомых традыцыйных формаў

бытавога посуду. Пэўныя варьіяцыі іх і не-

А.П р а к a n о в і ч. Фляндраваная кераміка.

Я гады. Гліна, тачэнне, ангобны роспіс,

Глазураванне. Івянец Валожынскага раёна.

каторыя дэкаратыўныя дадаткі надавалі вы-

Рабам адметнасць, выпучалі іх з шэрагу

чыста утылітарных рэчаў. Напрыклад, на

Аснове звычайнага гладыша ці збана выра-

Шалі разнастайныя вазы для кветак

(кветнікі, букетнікі) майстры Івянца, Ракава,

Чашнікаў, Бабінавічаў, Глыбокага і інш. Ад

гладышоў такія вырабы адрозніваюцца

Больш стройнай, выцягнутай ці, наадварот,

Прысадзістай, шыракагорлай формай, на-

яўнасцю дзвюх ручак, нярэдка — наглуха

Прымацаваным паддонам, больш багатым

Ангобным, ляпным ці прадрапаным дэко-

рам. Найбольш блізкія аналогіі ў вырашэнні

падобных вырабаў прасочваюцца ў рабо-

тах майстроў Літвы і Латвіі (Латгаліі).

Такія вырабы займалі прыкметнае месца

ў прадукцыі некаторых ганчарных арцеляў

савецкага часу, асабліва барысаўскай ар-

Целі «Чырвоны Кастрычнік». Мясцовыя ган-

чары здаўна арыентавапіся на густы і запа-

Трабаванні гараджан, і гэта вызначала

пашырэнне своеасаблівых вырабаў, трады-

Цыйныя формы якіх больш ці менш ар-

ганічна перапрацоўваліся ў стылі «мадэрн».

В.Л ana. Попельніца *Леў*. 1930-я гады.

Гліна, тачэнне, лепка, глазураванне. Івянец

Валожынскага раёна.

А.М a е ў скі. Фігурная пасудзіна •«Баран

Гліна, лепка, глазураванне. Ракаў Вало

Жынскага раёна.

Ганчарства

Падобным «удасканаленнем», напрыкпад,

займаўся на пачатку 20 ст. мясцовы скуль-

птар Лісоўскі, які ствараў новыя ўзоры дпя

мясцовых ганчароў. Адзін з такіх вырабаў

уяўляў сабой збанок у форме савы, a ру-

Чка нагадвала маленькага звярка накшталт

ласкі ці тхара, што ўчапіўся саве ў спіну.

Вырабляпіся тут насценныя рэльефы ў вы-

глядзе мядзведжых і аленевых галоў, дэка-

ратыўныя талеркі з рэльефнымі мапюн-

Камі, шкатулкі і інш.

Аб'яднаўшыся ў арцель (сярэдзіна 1920-х

гадоў), барысаўскія майстры прадоўжылі

традыцыі вырабу фігурных рэчаў, аздобле-

Ных рэльефным дэкорам ці вырашаных у

выглядзе зааморфных формаў. Праўда,

цяпер іх у ж о вырабляпі ліццём ці штампоў-

кай. Калекцыі падобных вырабаў паказва-

ліся ў 1940 г. на выстаўцы выяўленчага ма-

стацтва Беларусі ў Маскве і ў 1947 г. — на

рэспубліканскай выстаўцы, арганізаванай

Белмастпрамсаветам. На выстаўках побач

з традыцыйнымі пасудзінамі ў выглядзе ба-

раноў і мядзведзяў былі дэкаратыўныя та-

Леркі з партрэтамі Чапаева, Пушкіна з ня-

Няю, кампазіцыяй на тэму «На варце

Граніц», маслёнкі і кветачніцы «Лявоніха»,

Вазы са скульптурамі, ваза «Слава», а та-

ксама творчасць лепшых майстроў Зай-

Цава, Клопава, Богдана, вырабы якіх нага-

Двалі шкляныя і фарфоравыя рэчы таго

часу32. Значнае месца ў прадукцыі арцелі

займалі збанкі традыцыйных формаў, але з

Досыць вычварнымі ручкамі і рэльефнымі

малюнкамі, што ўключалі савецкую эмбле-

Матыку, сюжэтныя кампазіцыі, раслінны і

Геаметрычны арнамент, Як відаць, прадук-

Цыя арцелі наглядна ілюструе эклектычнае

Спалучэнне традыцый і «сучаснасці», якое

актыўна прапагандавалася ў 30—50-я гады.

Аналагічная і творчасць майстроў Копысі

(Аршанскі раён) — традыцыйнага ганча-

рнага цэнтра на ўсходзе Беларусі. Разна-

стайнасцю і багаццем формаў вызначаец-

Ца там керамічны посуд мастацкага харак-

Тару: талеркі, сподачкі, супніцы, салатніцы,

Цукерачніцы, вазы, маслёнкі, шкатулкі і

інш. Здаецца, копыскія майстры паўтаралі

ў гліне практычна ўсе рэчы, якія сустрака-

ліся ў местачковым побыце.

Арыгінальную старонку ў гісторыі бела-

Рускай керамікі складае творчасць ко-

пыскіх майстроў савецкага часу. Рэвалю-

цыйны пафас, станаўленне новага жыцця,

Карэнная перабудова побыту знайшлі свое-

асаблівае адлюстраванне ў іх дзейнасці. У

Чарнільны прыбор. 1940-я гады. Гліна, леп-

ка, глазураванне. Ракаў Валожынскага раё-

На.

многіх выпадках гэта была досыць наіўная

Спроба адгукнуцца на тагачасныя падзеі.

Нярэдка ў традыцыйную арнаментыку

ўключалася савецкая эмблематыка —