Цыяй малюнка, своеасаблівым драбленнем

яго на шэраг арнаментальных дэталяў, увя-

дзеннем дэкаратыўных матываў, характэр-

ных для ткацтва, разьбы, вышыўкі. Заамо-

рфныя матывы ў работах «Белавежскі асі-

лак», «Палескі матыў», «Белавежская

Пушча» набываюць сімвалічнае значэнне.

Аўтар пазбег ілюстрацыйнасці або падроб-

кі пад наіўна-рэалістычны характар твораў

народных майстроў, распрацаваў уласную

Стылістыку.

Вытрыманыя ў адзіным лаканічным стылі,

Пляцельшчык А.Белановіч з Шахноўшчыны

Стаўбцоўскага раёна. 1982.

Ф.С я р n е й к а. Кошыкі. 1930-я гады. Лаза,

Пляценне. Цюпішкі Ашмянскага раёна.

шш

Народнае мастацтва Беларусі

пано У.Басалыгі арганічна ўключыліся ў

інтэр'ер тых часоў з яго строгімі геаметры-

Чнымі формамі. Аднак яны былі хутчэй уні-

Кальнымі станковымі творамі, чым узорамі,

Якія маглі б вызначыць напрамак народнага

промыслу. Сапраўдная народная трактоўка

матываў у аплікацыі ўсё ж іншая, больш

Жывая і непасрэдная. Стылізацыя характэр-

ная і для яе, але ў аснову пакладзены прын-

цып наіўнага рэалізму, няма гранічнай геа-

Метрызацыі, прыкметнае імкненне да арна-

Ментальнасці, малюнак больш пластычны.

3 канца 60-х гадоў узоры дпя фабрыкі

пачынае распрацоўваць таксама прафесій-

ньі мастак В.Котаў. Ен імкнецца абапірацца

на мясцовыя традыцыі, перапрацоўваць іх у

Адпаведнасці з патрабаваннямі сучаснасці.

Яго серыі куфэркаў і шкатулак па харак-

тары блізкія да работ М. і В.Дзехцярэнкаў,

Аднак мастак смяпей абыходзіцца з народ-

ным арнаментам, актыўна ўводзіць касма-

Ганічныя матывы, выявы птушак, жывёл, ча-

лавека. Дэкаратыўныя пано В.Котава тэма-

Тычна блізкія да работ У.Басалыгі, аднак у

Іх адсутнічае залішняя геаметрызацыя. Ка-

Мпазіцыі больш свабодныя, тэхніка апліка-

Цыі шчыльнейшая, без знарочыстага драб-

Лення фігур.

У 70-я гады промысел перажывае пе-

рыяд пошукаў новьіх прыёмаў дзкору і

формаў вырабаў. Попыт на традыцыйныя

шкатулкі і куфэркі крыху знізіўся, неабхо-

Дна было шукаць выхад у новых формах

вырабаў і стылістыцы іх аздаблення. Адзін з

напрамкаў пошукаў ішоў па шляху адмаў-

лення ад састарэлых форллаў і залішняй

Паліхроміі. Знікаюць розныя выступы і вы-

пукласці, надуманыя падстаўкі, формы

Набываюць лаканічныя абцякапьныя аб-

рысы. Максімапьна выяўляецца натураль-

ная прыгажосць саломы, для ўзбагачэння

Колеравай палітры яна злёгку прыпапьваец-

Ца, што дае разнастайныя адценні — ад за-

лаціста-жоўтага да карычневага. Своеаса-

блівае ўзбагачэнне каларыстыкі дасягаецца

І размяшчэннем саломінак пад рознымі ву-

гламі. Падфарбаваная салома ўводзіцца

Вельмі далікатна.

Адначасова пошукі ішлі і па шляху абнаў-

лення асартыменту. Акрамя куфэркаў,

Шкатулак і пано фабрыка стала выпускаць

віншавальныя адрасы, падстаўкі пад капен-

дары, а на пачатку 80-х гадоў з'явіўся mapar

узораў кухонных камплектаў, саль-

нічак, кантэйнераў для хлеба, набораў для

спецый і г.д. З'яўленне гэтых вырабаў звя-

зана з папаўненнем калектыву фабрыкі ма-

Ладымі мастакамі Т.Аляксеевай, Г.Маста-

вой, З.Паплаўскай. Яны актыўна прадаўжа-

Юць і развіваюць пачатыя В.Котавым пошукі

ў галіне стварэння насценных дэкаратыўных

Пано сюжэтна-тэллатычнага характару, якія

Займаюць сёння значньі працэнт у прадук-

цыі фабрыкі. Дыяпазон сюжэтаў досыць

Шырокі: памятныя даты, архітэктурныя по-

Мнікі, казачныя і фапьклорныя вобразы,

Бытавыя сцэнкі і інш. Мастакі адмовіліся ад

Знарочыстай геаметрызацыі і драблення,

характэрных для 60-х гадоў. Шчыльна за-

поўненыя, мякка абмаляваныя масы спапу-

Чаюцца з дробнымі арнаментальнымі дэта-

лямі, якія пазбаўляюць кампазіцыі сухава-

Тасці, статычнасці і замкнёнасці.

Як відаць, напрамак развіцця промыспу ў

Жлобіне ішоў па шляху паступовага ады-

ходу ад прынцыпаў і характару традыцый-

Нага народнага мастацтва і набліжэння да

нормаў, прынятых у прафесійным дэкара-

тыўна-прыкладным мастацтве. Няўхільнае

Пашырэнне промыслу вымусіла паставіць

яго на паток, дзе стварэннем узораў зай-

Маюцца прафесійныя мастакі, а тыража-

ваннем — майстры-выканаўцы. Тэхнічны і

мастацкі ўзровень вырабаў бездакорны,

Аднак яны нярэдка трацяць вартасці наро-

днага мастацтва, у лепшым выпадку ўяўля-

Ючы вырабы «па матывах» яго.

Тым не менш трэба адзначыць, што ў па-

раўнанні з іншымі промысламі, арганізава-

нымі на дзяржаўнай аснове, шлях развіцця

Жлобінскай аплікацыі можна лічыць у цэ-

Лым прымальным. Нягледзячы на розныя

Выдаткі арганізацыйнага і творчага харак-

тару, промысел захоўвае сваё аблічча, но-

выя ўзоры ў большасці выпадкаў уяўляюць

Сабой арганічны працяг мясцовых трады-

Цый у гэтай галіне народнага мастацтва.

ГІЛЯЦЕННЕ 3 ЛАЗЬЗ

Пляценне з такога даступнага, які амаль

не патрабуе апрацоўкі, матэрыялу з'яўля-

ецца адным са старажытных заняткаў чапа-

века, што папярэднічалі ткацтву ці апрацоў-

Цьі металу і не патрабавалі спецыяльнага

Абсталявання. Пляценне вядомае, відаць,

лаўсюль, дзе расце лаза, у тым ліку пра-

ктычна ўсім еўрапейскім народам, Багатыя

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

Гэтым матэрыялам і землі Беларусі (аса-

Бліва Паазер'е і Палессе), дзе расце да 20

відаў лазы. Таму лозапляценне было не

толькі паўсюдным хатнім заняткам, але і

развітым промыспам, асабліва ў канцы

Пачатку 20 стагоддзя.

У адрозненне ад вырабаў з саломы,

Большасць з якіх выконвала ролю аграрна-

Абрадавай сімволікі, лозапляценне цалкам

засноўвалася на задавальненні бытавых па-

трэбаў. Бытавая мэтазгоднасць дыктавала

развіццё тых ці іншых формаў — ад буй-

ных (сцены пабудоў, агароджы) да дро-

Бных, часта выплеценых з ювелірнай дакла-

Днасцю і прызначаных дпя утылітарна-дэка-

ратыўных мэтаў у народным побыце. У

апошнім выпадку нярэдка скарыстоўвапі

гнуткія, тонкія і доўгія карані хваёвых дрэў,

Пляценне з якіх вядомае многім народам

лясной паласы Еўропы.

Разнастайныя быпі і спосабы пляцення: ад

простага і досыць грубага ў плятнях і выра-

Бах гаспадарчага прызначэння да адмысло-

вага і тонкага ў дробных рэчах дэкаратыў-

на-прыкладнога характару. Нярэдка ў такіх

Вырабах чаргавалі белую, ачышчаную ад

Кары лазу з неачышчанай, што стварала

Прыгожы папіхромны малюнак пляцення.

Разнастайнасцю вызначаліся і тэхнічныя

Прыёмы пляцення. Найбольш пашыранае і,

Відаць, старажытнейшае простае (крыжо-

вае) пляценне, калі рад раўнамерна раз-

мешчаных дубцоў пачаргова пераплятаец-

Ца танчэйшымі дубчыкамі. Атрымліваецца

адносна раўнамерны крыжападобны малю-

нак. Калі дубцы асновы даволі тоўстыя, на

плеценай паверхні ўтвараюцца свое-

асаблівыя рэбры, і тэхніка ўмоўна можа

Быць названа рабрыста-крыжовай. Боль-

шасць бытавых і утылітарна-дэкаратыўных

вырабаў плялі менавіта такой тэхнікай. Калі

Дубцы не толькі перапляталі стойкі асновы,

Але і перавіваліся між сабою, атрымліва-

лася пляценне «вяровачкай», якое ў зале-

жнасці ад колькасці дубцоў давапа досыць

Разнастайныя варыянты з арыгінальным дэ-

каратыўным малюнкам паверхні. Такую

тэхніку выкарыстоўвапі не толькі дпя дроб-

ных рэчаў мастацкага характару, але нават

і ў буйных вырабах, звязаных з архітэкту-

А.Б елановіч. Карзіны. 1982. Сасновая

лучына, пляценне. Шахноўшчына Стаў-

бцоўскага раёна.

Каробка. Пачатак 20 cm. Лаза, пляценне.

Збляны Лідскага раёна. МСБК.

Народнае мастацтва Беларусі

Рай. Так, на Беларуска-Украінскім Палессі,

Вапыні і г.д. сваім маляўнічым выглядам вы-

Лучаюцца плятні, што агароджваюць ся-

Дзібы. Яны прыгожыя не толькі сваім арна-

Ментальным пляценнем «касіцамі», апе і

ўласцівасцю мяняць каларыстыку ў зале-

Жнасці ад асвятлення і нават пары году.

Выкарыстоўваліся і розныя іншыя тэхнікі

Пляцення, якія можна лічыць разнавіднас-

цямі ўжо названых. Яны ўзбагачалі малю-

Нак паверхні, дазвалялі дабівацца спалучэн-

ня ў адным вырабе разнастайных фактур.

Асаблівай разнастайнасці яны дасягаюць у

Канцы 19 — пачатку 20 стагоддзя, калі пра-

Мысловы характар гэтага рамяства выму-

шаў майстроў разнастаіць і ўдасканальваць

прыёмы пляцення. Несумненны ўплыў ака-

Залі таксама розныя школы і майстэрні, дзе

Навучалі рамяству пляцення. Мяркуючы па

Літаратурных крыніцах і рэчавых матэрыя-

Лах, гэтыя прыёмы былі універсальныя на

значных тэрыторыях Еўропы.

Такая ж універсальнасць характэрная і

для формаў вырабаў. Калі прастата і акру-

В.С т а ш к е e і ч. Кошыкі. 1987. Лаза, пля-

Ценне. Мінск.

гласць формаў сапамянага начыння ў мно-

гіх народаў дыктавалася тым, што на рэзкіх