Руйск, Віцебск), «20 год Кастрычніка»

(Мінск, Чачэрск, Орша), «Чырвонае Палес-

се» (Хойнікі), імя Клары Цэткін (Карма),

«Чырвоны тэкстыльшчык» (Талачын), «20

Год ВЛКСМ» (Верхнядзвінск), «Полымя рэ-

Валюцыі» (Бешанковічы) і інш.18 Прадукцыя

арцеляў, разлічаная галоўным чынам на

Экспарт, уключапа разнастайны асарты-

Мент жаночых блузак і сукенак, мужчын-

скіх кашуль, абрусаў, штораў, посцілак,

Падушак, аздобленых ручной і машыннай

вышыўкай. Гэтыя вырабы з поспехам дэ-

Манстраваліся на рэспубліканскіх, усесаю-

зных і міжнародных выстаўках: у Мінску

(1939), Маскве (1938, 1940), Парыжы

(1925, 1937, 1939), Нью-Йорку (1937, 1939)

Дзяўчына ў касцюме нявесты. 1950-я гады.

Радастава Драгічынскага раёна.

Ткацтва і вышыўка

і інш.19 Аднак ужо тады выявіўся крыху

Аднабаковы падыход да арганізацыі работы

арцеляў: у іх прадукцыі пераважапі вырабы

з вышыўкай як больш рэпрэзентатыўным

Відам мастацтва, традыцыйнаму ткацтву

ўвагі надавалася прыкметна менш.

У пасляваенныя часы былі адноўлены як

Старыя арцелі, так і створаны новыя, у тым

ліку і ў заходняй Беларусі («Чырвоная вы-

шывальшчыца» ў Полацку, «Адраджэнне»

ў Гродне, «8-га Сакавіка» ў Пінску і інш.). У

сярэдзіне 50-х гадоў з 21 арцелі мастацкіх

промыслаў 19 займаліся выпускам стро-

чавышываных вырабаў, асартымент якіх

налічваў больш як 30 назваў: кашулі муж-

Чынскія беларускія, украінскія, «гуцулкі»,

Вышываныя сукенкі, блузкі, абрусы, тканыя

Хусткі, шалікі, мужчынскія паясы і гальш-

Тукі, дываны, вязаныя вырабы і інш. Як ві-

даць з асартыменту, далёка не ўсе вырабы

Мелі адносіны да традыцый беларускага на-

роднага ткацтва і вышыўкі. Мясцовыя дася-

гненні нярэдка ігнараваліся, і ў той жа час

выкарыстоўваліся больш яркія і эфектныя

ўзоры суседніх народаў, у прыватнасці

Жанчына ў касцюме жняі 1920-х гадоў. Вялі-

Кая Гаць Івацэвіцкага раёна.

Украіны. Садзейнічала гэтаму і практыка

запрашэння выпускнікоў з мастацкіх ву-

чыпішчаў суседніх рэспублік, паколькі ўла-

сных спецыялістаў для мастацкіх промы-

спаў не хапала. I хоць у друку былі спробы

Крытычна асэнсаваць становішча ткацка-

вышывапьных арцеляў20, мастацкі ўзровень

прадукцыі адлюстроўваў уплыў тагачаснай

Канцэпцыі станкавізацыі, якая закранула на-

ват ткацтва, што прадаўжала развівацца ў

натуральным асяроддзі. На выстаўках по-

бач з традыцыйнымі вырабамі актыўна пра-

Пагандаваліся тканыя і вышываныя дываны,

Пано, ручнікі з партрэтамі вядомых прад-

стаўнікоў культуры, партыйных і дзяржаў-

ных дзеячаў, адпюстраваннямі сюжэтна-тэ-

матычнага плану, савецкай эмблематыкай і

Ткацтва, вышыўка, карункапляценне зай-

маюць досыць прыкметнае месца і ў суча-

Снай сістэме мастацкай прамысловасці.

Практычна кожная фабрыка мастацкіх вы-

рабаў выпускае тканыя і вышываныя рэчы,

якія нярэдка складаюць асноўную частку

Прадукцыі. Аднак колькасныя дасягненні,

Жанчыны ў традыцыйных касцюмах 1920-х

гадоў. Дзівін Кобрынскага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

на жаль, далёка не заўсёды сведчаць пра

высокую якасць гэтых вырабаў, вельмі не-

Аднародных і па мастацкіх паказчыках, і па

адносінах да традыцый, што адлюстроўвае

Вельмі неадназначны стан мастацкіх про-

мыслаў як адной з формаў бытавання суча-

Снага народнага мастацтва рэспублікі.

Вялікая разнастайнасць відаў народных

тканін, тэхнік ткацтва і вышыўкі, асаблівас-

цяў дэкору, характару лрызначэння выра-

баў ставіць пытанне пра класіфікацыю тка-

Нін. Падыход да гэтай праблемы разнастай-

ны. Адны (галоўным чынам мастацтвазнаў-

Цы) разглядаюць мастацкія вартасці ткацтва

ў агульных рысах, без класіфікацыі і тыпа-

лагізацыі вырабаў, другія — па рэгіёнах,

Трэція — у адпаведнасці з тэхналогіяй і г.д.

Аднак большасць даследчыкаў, якія займа-

юцца пытаннямі ўсходнеславянскага тка-

Цтва, усю разнастайнасць народных ма-

стацкіх тканін зводзіць да дзвюх асноўных

груп, зыходзячы з іх бытавога прызначэння:

Тканіны для вырабу адзення і тканіны для

Абсталявання і аздаблення жылля (тканіны

Жанчыны ў традыцыйным адзенні 1920-х га-

доў. Рэчыца Бярозаўскага раёна.

для інтэр'ера, утыпітарна-дэкаратыўныя).

Унутры гэтых групаў можа быць больш дэ-

Тальная тыпалагізацыя21.

Варта зазначыць пры гэтым, што такая ў

Цэлым прымальная класіфікацыя, заснава-

Ная на функцыянальным прызначэнні выра-

баў, характэрная перш за ўсё для работ

Этнаграфічнага характару. У мастацтва-

знаўчых працах абагульненае паняцце «тка-

Ніны» ці «ткацтва» звычайна адносіцца да

вырабаў утылітарна-дэкаратыўнага прызна-

Чэння. Тканіны для адзення звычайна асобна

Не вылучаюць, народны ж касцюм разгля-

Даюць як асобны, сінтэтычны від народнага

мастацтва, што аб'ядноўвае ў сабе ткацт-

ва, вышыўку, аплікацыю, набойку, карун-

Капляценне, вырабы са скуры, упрыгажэнні

і інш. Менавіта ў такім разуменні і разгля-

Даецца тут мастацкае ткацтва, прычым з

Упікам асаблівага багацця і разнастайнасці

Гэтага віду народнага мастацтва і абмежа-

Ванасці аб'ёму работы даецца топькі агу-

льны мастацтвазнаўчы агляд яго па рэгія-

Ручнік. 1930-я гады. Лён, бавоўна, ткац-

Тва, вязанне кручком. Клятная Пінскага

Раёна.

Ткацтва і вышыўка

Нальных прыкметах. Улічваючы, што ткац-

тва і вышыўка нярэдка спалучаліся ў адных

і тых жа вырабах і ў большасці выпадкаў

Былі вельмі блізкія па характары, можна

Сумясціць іх у адным раздзеле, што да-

зволіць пазбегнуць паўтораў.

ТКАНІНЫ УТЫЛІТАРНА-ДЭКАРАТЫЎНАГА ПРЫЗНАЧЭННЯ

Хоць асноўны прадстаўлены тут матэ-

Рыял па беларускім народным ткацтве, як і

экспануемы ў музеях, адносіцца да 19—20

Ст., несумненна, аднак, што ад самага

Свайго зараджэння яно было, бадай, най-

Больш пашыраным рамяством, паколькі за-

Давальняпа самыя надзённыя патрэбы

Насельніцтва. Нават у канцы 19 ст., з прані-

Кненнем у беларускую вёску адносна тан-

Ных прамысповых тканін, ткацтвам па-ра-

нейшаму займаліся практычна ў кожнай

Сялянскай сям'і. Уменне ткаць было аба-

вязковае дпя сялянкі, і недарэмна асноўную

Частку пасагу нявесты павінны быпі скла-

Даць тканыя вырабы: адзенне, пасцельнае

ўбранне, ручнікі, абрусы і інш. 3 ткацтвам

звязана шмат старадаўніх народных абра-

даў і звычаяў, вельмі часта яно згадваецца

ў беларускіх народных песнях. У большай

ці меншай ступені гэта характэрна для ўсіх

спавянскіх народаў, узорыстае ткацтва якіх

выгадна вылучаецца на агульнаеўрапейскім

Фоне. «Капі б не Румынія, край, бадай,

самы багаты рознымі відамі дэкаратыўных

тканін народнага тыпу ў Еўропе, — адзна-

чае І.Грабоўскі, — можна было б сцвяр-

Джаць, што гэты від народнага мастацтва

Характэрны для Славяншчыны»22.

Асноўным матэрыялам для тканых выра-

баў у беларусаў, як і ў цэлым ва ўсходніх

спавян, спужыпі лён, авечая воўна, каноп-

Ля. Ніткі фарбавапі натуральнымі фарба-

вальнікамі з кветак, траў, кары дрэў, таму

Традыцыйная гама беларускіх тканых выра-

баў стрыманая і няяркая. Толькі з канца 19

Ст. дзякуючы шырокаму выкарыстанню ні-

Так прамысловай вытворчасці і хімічных

фарбавальнікаў яна становіцца больш яркая

і насычаная, адпаведна ўскладняецца хара-

Ктар і кампазіцыя дэкору2 3. Аднак най-

Больш характэрныя для Беларусі белыя тка-

Ніны з ільну з далікатным мапюнкам, які

ствараўся своеасаблівай тэхнапогіяй ткацтва

Ці чаргаваннем адбеленых (кужэльных) і

Неадбеленых (суравых) іпьняных нітак. Кам-

Паненты адзення, вырабы абрадава-дэка-

ратыўнага прызначэння (ручнікі, абрусы) з

Адбеленага льну аздабляпіся вышыванымі ці

вытканымі ўзорамі агульнаславянскага ро-

Мбагеаметрычнага характару сімвалічнага

Чырвонага колеру, часам з дадаткам чор-

нага і жоўтага24.

Большасць тканых вырабаў утылітарна-

дзкаратыўнага прызначэння (як і тканін для

Адзення) выраблялася на гарызантальных

Станках-кроснах, вядомых са старажытнас-

Ці25. Самая простая іх канструкцыя дазва-

Ляла атрымліваць звычайнае льняное пала-

Тно, з якога шылі адзенне, Выкарыстанне

нескладаных дапаможных прыстасаванняў,

павелічэнне колькасці нітоў (да чатырох,

васьмі і больш), паслядоўнасць дзеяння па-

Нажамі дазвалялі атрымліваць вырабы уты-

літарнага і дэкаратыўнага прызначэння з

Разнастайным мапюнкам геаметрычнага,

Расліннага, зааморфнага характару багатай

Каларыстычнай гамы.

Ручнікі. 1-я палова 20 cm. Лён, бавоўна,

Ткацтва, вязанне кручком. Пінскі раён.

Народнае мастацтва Беларусі

Тэхніка ткацтва, у большай ці меншай

ступені анапагічная ва ўсіх спавянскіх наро-

даў, падрабязна разгледжана ў шматлікіх

Этнаграфічных працах26. Аднак тыпалагіза-