Блены геаметрычным арнаментам, які на-

гадваў матывы мясцовага ткацтва. Роспісы

Надзвычай арганічна клаліся на натуральны

Бронзавы колер старога дрэва, гарманіру-

Ючы з каваным дэкорам, разьбою, ткац-

Твам.

У традыцыйным народным побыце бела-

русаў роспіс калі і не адсутнічаў увогуле,

Фрагмент роспісу інтэр'ера касцёла. Пача-

Так 20 cm. Цімкавічы Капыльскага раёна.

Г.Зайко. Пісанка. 1986. Сапоцкін Гро-

Дзенскага раёна.

то значнага пашырэння не меў. Чыста наро-

дным яго відам, што меў глыбокія, яшчэ

Дахрысціянскія карані, можна лічыць толькі

Дэкараванне велікодных яек-пісанак, звяза-

Ных са старажытнымі абрадамі сельскагас-

падарчага календара. Што да іншых відаў

Роспісу, то нельга не пагадзіцца з думкаю

В.Воранава, што «жывапісны бок сялянска-

Га мастацтва, няглёдзячы на свае несум-

ненныя мастацкія вартасці, уяўляецца не

так багата развітым, як пластычны... Храна-

Лагічна роспіс узнік, як больш складаная

Мастацкая тэхніка, значна пазней, чым

скульптура-разьба....Храналагічна пачатак

народнага роспісу наўрад ці можа быць ад-

Сунуты за межы 17 ст.»8.

Адносна пашырэння роспісу ў народным

побыце беларусаў гэтьг перыяд і наогул

адсоўваецца да канца 19 ст., калі насталі

Спрыяльныя сацыяльна-эканамічныя змены

ў вёсцы. 3 аднаго боку, інтэр'ер курнай ха-

ты феадальнага перыяду не меў спрыяль-

Най глебы для роспісу, з другога -— трэба

ўлічваць перавагу архаічных рысаў у бела-

Рускім народным мастацтве. Калі дэкор

С.Карасевіч. Пісанка. 1985. Караліно

Гродзенскага раёна.

Роспіс

пісанак меў старажытны сімвалічны харак-

тар, то пашырэнне дэкаратыўнага роспісу ў

народным побыце беларусаў канца 19 ст.

Звязана з вырашэннем чыста мастацкіх за-

Дач. Гэта стала магчымым у сувязі са зме-

намі ў характары інтэр'ера, паляпшэннем

Яго агульнага выгляду, заменай курных хат

на «чыстыя» з вылучэннем рэпрэзентатыў-

най часткі — святліцы, дзе роспіс быў вель-

мі дарэчы. З'яўляюцца распісная мэбля,

Карцінкі на шкле, роспіс па тканіне; курныя

Печы займелі коміны (белыя печы), іх беле-

Ная паверхня таксама стала аб'ектам для

Дэкаравання. Аднак у цэлым роспіс у бела-

рускім народным побыце не займаў такога

Прыкметнага месца, як у некаторых рэгіё-

Нах Расіі, Польшчы, Славакіі і асабліва на

Украіне, дзе для гэтага была вельмі спры-

Япьная глеба — беленыя сцены жылля.

ГНСАНКІ

Дэкараванне велікодных яек можна лі-

Чыць адным са старажытнейшых чыста на-

родных відаў роспісу. Звязанае з аграрнымі

святамі, яно вядомае ўсім славянскім наро-

Дам і некаторым суседнім — венграм,

румынам, літоўцам. Агульнаславянскім па-

Ходжаннем тлумачыцца і агульнасць на-

зваў: пісанкі, крашанкі (у беларусаў, рус-

кіх, украінцаў), красліцы (у чэхаў), пісаны

Яйца (у бапгар) і г.д. Як відаць з гэтых на-

зваў, дэкараванне яек звязвалася менавіта

З роспісам, а не якой-небудзь іншай тэх-

З.Л і т в і н ч ы к. Пісанка. 1989. Гродна.

Нікан, таму далучэнне іх да гэтага віду наро-

Днага мастацтва зусім правамоцнае, хоць

Тэхналогія роспісу тут крыху спецыфічная.

Традыцыя дэкаравання курыных яек мае

даўнюю гісторыю, карані якой хаваюцца ў

дахрысціянскіх часах. Яйка ўвасабляла на-

родныя ўяўленні пра творчыя, жыццёвыя

сіпы прыроды. Старажытныя спавяне ўклю-

чалі яйкі ў веснавыя абрады як сімвал абу-

Джэння прыроды пасля зімовага сну, свед-

чанне чалавечага дабрабыту. У беларусаў,

як і ў літоўцаў і на прыгранічных тэрыторы-

Я.П у шк е в і ч. Пісанкі.

Гродзенскага раёна.

Галынка

Народнае мастацтва Беларусі

2/2

Ях Польшчы, дэкараванне пісанак прымяр-

коўвалася да веснавога свята Юр'я, калі пе-

ршы раз выганялі жывёлу ў поле. Яшчэ ў

канцы 19 ст. на Гродзеншчыне бытаваў

Звычай класці яйка на парозе хлява перад

выганам жывёлы ў поле, каб у яе было

здароўе і плоднасць9. Важная роля яек

(простых і пісанак) у аграрных абрадах10. У

праваслаўнага насельніцтва яны ўключаліся

таксама ў абрад памінання продкаў. Як

Рэха старажытнай і пашыранай традыцыі,

яшчэ на пачатку 20 ст. ў Беларусі фіксаваў-

Ся звычай мацаваць яйка на магільным

к р ы ж ы ". Данінай гэтаму старажытнаму

звычаю з'яўляецца яшчэ жывая традыцыя

прыносіць курыныя яйкі на магілы ў дзень

памінання продкаў — Радаўніцу (Радуніцу).

Прыняццем хрысціянства афіцыйная

рэлігія, адмовіўшыся ад беспаспяховай ба-

Рацьбы з язычніцкімі традыцыямі, пачала

прыстасоўвацца да старажытных святаў і

абрадаў. Так курыныя яйкі ўвайшлі ў абрад

Святкавання Вялікадня, прымеркаванага да

народных веснавых святаў. Як адзначае

З.Л ітвінчык. Пісанкі. 1989. Гродна.

П.Багатыроў, хрысціянскія і народныя абра-

ды не толькі не варагавалі, але часта ўма-

цоўвалі адзін аднаго12. Пісанкі выконваліся

спецыяльна дпя асвячэння на ўсяночнай у

Царкве ці касцёле, пасля чаго іх раздавалі

Дзецям, дарылі валачобнікам. Шырока

ўключаліся пісанкі ў розныя гульні і забавы,

Іх дарылі таксама адзін аднаму для выка-

звання сімпатыі. Многія з гэтых звычаяў

Жывыя яшчэ і сёння, аднак у большасці вы-

падкаў, асабліва ва ўсходніх славян, скары-

стоўваюцца пераважна аднатонна пафар-

Баваныя яйкі — крашанкі.

Відаць, гэтая акалічнасць, а таксама не-

Працягласць захавання пісанак (каля тыдня,

Зрэдку — да наступнага Вялікадня)13 і ад-

сюль адсутнасць старых узораў у музей-

Ных калекцыях, тлумачыць супярэчлівыя

адносіны даследчыкаў да гэтага віду наро-

Днага мастацкага роспісу. Калі практычна

ўсе даследаванні па народным мастацтве

заходніх і паўднёвых славян, украінцаў, лі-

тоўцаў уключаюць і пісанкі, то, напрыклад,

у працах даследчыкаў рускага народнага

Мастацтва яны нават не згадваюцца. Ад-

Г.М аксімюк. Пісанкі. 1989. Гінавічы

Гродзенскага раёна.

сутнічалі публікацыі і пра пісанкі ў Беларусі,

іх калекцый да апошняга часу не меў ніво-

дны музей. Таму ў аснову гэтага раздзела

Пакладзены рэчавыя матэрыялы, сабраныя

ў нашыя часы, але яны захоўваюць ста-

Ражьлную тэхналогію і традыцыйныя ма-

Тывы.

Здаўна пашыраная на ўсёй тэрыторыі

рассялення славянскіх народаў традыцыя

Дэкаравання пісанак вызначаецца адзін-

ствам тэхналогіі. Паўсюль пераважала ва-

Скаванне, радзей сустракалася гравіраван-

не. Паралепьна шырока выкарыстоўвалася

суцэльная афарбоўка яек, якія называліся

ва ўсходніх славян крашанкамі. Яна ўжо на

пачатку 20 ст. ў многіх рэгіёнах Беларусі

Выцесніла працаёмкія прыёмы дэкаравання

Воскам14.

Васкаванне — найбольш старажытная,

Пашыраная і любімая тэхніка дэкаравання

пісанак ва ўсіх спавян і іншых суседніх наро-

даў, дзе бытаваў гэты звычай. Заключаец-

ца яна ў нанясенні васковага ўзору на па-

Верхню яйка для засцярогі яе натуральнага

колеру пры апусканні ў фарбавальнік. Па

Сутнасці, гэта добра вядомая тэхніка ба-

Тыка, што, відаць, дало падставу М.Габе-

Рланту выводзіць васковую тэхніку дэкара-

Вання пісанак з батыкавых індыйска-пер-

Сідскіх тканін і звязваць яе пашырэнне на

Славянскіх землях з пачаткам 18 CT.1s Аднак

Знойдзеныя польскімі даспедчыкамі фра-

Гменты пісанак, якія датуюцца 10 ст., пера-

канаўча абвяргаюць такое меркаванне16.

Характар дэкору пісанак вызначаўся

перш за ўсё тэхнапогіяй нанясення воску.

Ва ўсіх спавян шырока бытавала тэхніка ро-

Спісу воскам з дапамогай спецыяльнай бля-

Шанай леечкі — пісака, пісапьца. Роспіс пі-

Саком нагадвае тэхналогію дэкаравання ке-

Рамікі ангобам з дапамотаю ражка і дае

Гэткі ж сакавіты арнамент лінейнага хара-

Ктару і адвольнага мапюнку — геаметры-

Чны, раслінны, зааморфны, антрапамор-

Фны. У межах гэтай простай тэхнапогіі

можна дасягаць любога ўзроўню дэкара-

тыўнасці. Напрыклад, гуцульскія пісанкі

(асабліва з Космача і Пістыня), якія бясспрэ-

Чна можна лічыць вышэйшым дасягненнем

У гэтай гапіне народнага мастацтва славян,

Вызначаюцца дзівоснай ювелірнасцю17, ма-

раўскія — разнастайнасцю распінных

матываў18.

У межах Беларусі пісанкі, дэкараваныя з

Дапамогай пісака, пераважалі на Палессі,

але, па ўспамінах інфарматараў, бытавалі і

Роспіс

ў іншых рэгіёнах, у прыватнасці на Паня-

Монні. Апошняе пацвярджаецца шырокім

Бытаваннем іх на сумежных тэрыторыях

Польшчы19. У дэкоры такіх пісанак выразна

заўважаецца дзяленне паверхні яйка су-

цэльнымі лініямі на палі, часцей за ўсё на

Восем: адзін паясок праходзіць упоперак,

два — удоўж, праз канцы. На скрыжаванні

Ліній змяшчаюцца матывы накшталт хвой-

ных гапінак (грабелькі), а часцей за ўсё —

Традыцыйная васьміпялёсткавая разетка

(ружа). Узор выразны, матывы хоць і рас-

Лінныя, але моцна геаметрызаваныя. Такі