Надаць ёй сіметрыю, завершанасць і арна-

Ментальнасць.

У іншых рэгіёнах Беларусі роспіс дываноў

масавага характару не меў і з'яўляўся хут-

Чэй самадзейнасцю. Аднак на гэтым фоне

Вылучаюцца некаторыя з'явы, вызначыць

Якія так адназначна немагчыма. Да іх адно-

Сіцца творчасць майстрыхі А.Кіш (1889—

З в.Леніна Слуцкага раёна. Яе твор-

Часць — унікальная з'ява, якая спалучае

дэкаратыўнасць з апавядальнасцю, індыві-

Дуальнасць бачання з традыцыйнай народ-

най трактоўкай, элементы сельскай і гарад-

Ской культур. 3-пад яе пэндзля выходзілі

А.М а к о ў чы к. Дэкаратыўнае пано.

Я гады. Шкло, роспіс, фольга. Совіна

Бярозаўскага раёна.

Надзвычай шматфарбныя, непасрэдныя, на-

паўрэальныя, напаўфантастычныя творы,

якія надавапі інтэр'еру жыпля дэкаратыў-

Насць і казачнасць.

Фантазія майстрыхі спалучыла ў кампа-

зіцыі дываноў рэальны свет і ўяўленні пра

Тое прыгожае жыццё, якое, на яе думку,

Павінна быць адлюстравана на падобных

творах. Гэты стэрэатып «лепшага свету» ў

Большай ці меншай ступені характэрны для

мастацтва роспісу дываноў у цэлым, аднак

У творчасці А.Кіш гэта выявілася найбольш

Ярка. Пейзаж яна малюе традыцыйна дпя

падобных твораў: возера ці рэчка з лілеямі,

Лебедзямі, лодкай, дрэвы і кусты на бе-

разе, поўны месяц на цёмна-блакітным

Небе. Тут жа — выявы птушак і жывёл, якія

ў звычайным разуменні быццам бы не ад-

павядаюць такому пейзажу і якіх аўтар

«жыўцом» яўна не бачыла: на бярозавых

Гапінах сядзяць натапыраныя фазаны, падо-

бныя на нейкіх дагістарычных драпежнікаў,

На квітнеючы луг выходзяць ільвы, што на-

гадваюць дабрадушных катоў, а сярод пы-

Шнай зеляніны горда трымае галаву нейкі

Абразок. 1920-я гады. Шкло, роспіс, фольга.

Камянецкі раён.

Роспіс

Казачны трохрогі алень. Дываны маюць ад-

Паведныя назвы: «Ліст каханаму», «Райскі

Сад», «Каля возера».

Дываны А.Кіш — рздкі ўзор спалучэння

выяўленчасці і дэкаратыўнасці. Хоць творы

Маюць досыць разгорнуты сюжэт, у ма-

Неры выканання іх бачыцца імкненне да дэ-

каратыўнасці, характэрнай для традыцый-

ных народных роспісаў. Майстрыха кары-

Стаецца чыстымі, сакавітымі, яркімі фар-

бамі без паўтонаў і колеравых пераходаў:

Сіняй, белай, аранжавай, зялёнай. Свое-

асаблівую выразнасць і дэкаратыўнасць

кампазіцыям надае ўпэўненая чорная лінія,

Якой абведзены абрысы малюнка, прапра-

цаваны кроны дрэў, кара, трава, грывы

львоў, пер'е птушак. Лілеі на вадзе, кветкі

На беразе, мяцёлкі чароту размешчаны

рытмічна і ў пэўным парадку, як на тканых

Вырабах. Усе дываны акаймаваны шырокай

арнаментальнай паласой з парасткаў, буто-

наў і кветак. Такім чынам, дываны А.Кіш

пры ўсёй іх непаўторнасці і ярка выяўленай

Індывідуальнасці па характары блізкія да

Традыцый народнага мастацкага роспісу,

А.М а к о ў ч ы к. Дэкаратыўнае пано.

1950-я гады. Шкло, роспіс. Совіна Бярозаў-

Скага раёна.

якія майстрыха, безумоўна, ведала і разу-

Мела.

Менавіта такая тыпова народная трактоў-

ка выяўленчых сюжэтаў збліжае творчасць

майстроў розных рэгіёнаў і розных наро-

даў. Напрыклад, блізкія аналогіі з творчас-

цю А.Кіш прасочваюцца ў работах вядомай

украінскай майстрыхі роспісаў М.Прыйма-

чэнкі (Кіеўская вобл.), Яе роспісы, па спо-

вах Б.Бутніка-Сіверскага, таксама з'яўля-

Юцца «дзівосным узорам спалучэння дэка-

ратыўнасці і anaeflflanbHacLM»41. Работам

Майстрыхі пераважна сюжэтна-тэматыч-

Нага характару, у тым ліку і на фантастыч-

ныя, казачныя тэмы, таксама ўласцівая ко-

лернасць, гучнасць фарбаў, арнаментапь-

Насць вырашэння, аднак ім у большай

ступені ўласцівы самадзейны пачатак, яны

Хутчэй нагадваюць дзіцячы малюнак. Ды-

Ваны А.Кіш вызначаюцца больш адпрацава-

най кампазіцыяй і дэталёвай прапрацоўкай

матываў, яны ўяўляюць сабой унікальную

з'яву не толькі ў галіне народнага роспісу,

але і ў народным мастацтве Беларусі ў цэ-

Лым.

А.К і ш. Дыван *Райр. Фрагмент. 1930-я га-

Эы. Слуцкі раён.

Народнае мастацтва Беларусі

выпадкаў ён быў арнаментальна-дэкара-

тыўны. З'явіўшыся ў той жа час, што і

роспіс куфраў і дываноў на тканіне, ён меў

той жа характар, нярэдка выконваўся

аднымі і тымі ж майстрамі. Выяўленчыя і

Сюжэтна-тэматычныя матывы больш улас-

Цівыя паточнай антымастацкай прадукцыі,

якую ў паспяваенныя часы прадавапі на

Рынках, насілі па вёсках і г.д. Амаль уся яна

Адносіцца да звычайнага кічу.

Тэхнапагічна роспіс па шкле нічым не ад-

розніваецца ад такога ж у іншых народаў.

Карысталіся празрыстымі каляровымі ла-

Камі, алейнымі і друкарскімі фарбамі, пад-

Кладвалі мятую фольгу; часам распісвалі і

Шкло, і падкладзеную паперу, якая прасве-

Чвала скрозь празрысты лак. Колеры чы-

стыя, лакальныя, без паўтонаў і колеравых

пераходаў, звычайна абрысы малюнка пра-

працаваны чорнай лініяй. Пераважала яўная

Арнаментальнасць.

Па варыянтах кампазіцыі, колеравым вы-

Рашэнні і стылістыцы роспісы па шкле вель-

Мі разнастайныя. У іх цяжка выявіць якія-не-

Будзь рэгіянальныя асаблівасці, як у рос-

Дэкаратыўнае пано. 1950-я гады. Шкло,

Роспіс. Маларыцкі раён.

Адначасова з роспісамі па тканіне ў наро-

дным побыце беларусаў з'явіліся і роспісы

Па шкле. Гэты від народнага мастацтва вя-

домы ў краінах Заходняй Еўропы з 18 ст.,

аднак найбольшае пашырэнне набыў у дру-

Гой папове 19 — пачатку 20 стагоддзя, калі

Ў народным побыце стала даступнае шкло.

У прыкарпацкіх раёнах Украіны, у Поль-

Шчы, Чэхіі, Славакіі, Румыніі і іншых краінах

Заходняй Еўропы роспіс па шкле стаў

адным з папулярных відаў народнага маста-

цтва, у многіх выпадках набыў характар

Шырокаразвітага промыслу42.

Звесткі пра роспіс па шкле ў Беларусі вя-

Домыя з пачатку 20 ст. Магчыма, некаторы

ўплыў на яго пашырэнне аказалі польскія

Майстры-рамеснікі, якія са сваім таварам

траплялі ў Беларусь, на Украіну, у некато-

рыя вобласці Расіі43. Аднак калі такі ўплыў і

быў аказаны, то хіба толькі на пашырэнне

Гэтага віду роспісу, а не на яго характар.

Калі ў народаў Цэнтральнай Еўропы роспіс

па шкле амаль цалкам насіў сакральны ха-

Рактар, часам набываючы і сюжэтна-тэ-

матычныя рысы, то ў Беларусі ў большасці

Л.Д о ў г е р. Дэкаратыўнае пано. Фраг-

Мент. 1950-я гады. Шкло, роспіс. Агова Іва-

наўскага раёна.

пісах куфраў ці дываноў. Тут хутчэй

заўважаецца індывідуалычасць кожнага

Асобнага майстра, чым рэгіёна. У некато-

Рых работах даваеннага перыяду, якія мо-

Жна сустрэць на захадзе Беларусі, адчу-

Ваецца рука рамесніка-прафесіянала (маг-

чыма, гэта і ёсць уплыў згаданых польскіх

майстроў). Заўважаецца імкненне пера-

Даць аб'ёмы, ракурс, дакладна паказаць

натуру. Колеры яшчэ не надта інтэнсіўныя:

Чорныя, белыя, карычневыя, глухія чырво-

Ныя і зялёныя.

У паспяваенны час гапоўная задача май-

строў — арнаментальнасць і дэкаратыў-

Насць роспісу. Кветкі, лісце, парасткі стано-

вяцца плоскасныя, іх пішуць, не ўзгадняючы

з натурай, расфарбоўваюць так, каб ства-

рыць гучную гульню колеравых плямаў.

Кветкі страчваюць натурную форму, стано-

Вяцца падобныя на марскія ракавіны.

Такія роспісы характэрныя пераважна дпя

Палесся, дзе ў 40—50-я гады набыпі зна-

Чнае пашырэнне (яшчэ раз варта нагадаць,

Што гаворка ідзе не пра базарны кіч). Па-

Першае, тут бытавалі распісныя куфры, ад-

Куль чэрпалі матывы для роспісу па шкле,

Па-другое — дпя папескага інтэр'ера быпа

характэрная асаблівая любоў да коле-

Рнасці. Некаторыя роспісы, як, напрыклад,

з в.Леніна Жыткавіцкага раёна, уяўляюць

сабой амаль поўны паўтор папулярнай тут

паліхромнай гладзевай вышыўкі.

Уласныя прыёмы роспісу выпрацавалі

Майстры вёсак Огава і Крамно Драгічын-

скага раёна. Як і пры дэкараванні куфраў,

спачатку наносілі абрысы, але ў ж о не алоў-

кам, а чорнай тушшу, затым запаўнялі іх

Фарбай. Адмысповы арабескавы рух- чо-

Рных ліній надае мапюнку асаблівую вытан-

чанасць. Л.Доўгер з в.Огава контуры не

Наводзіла, адмовілася і ад сіметрыі. Кветка-

выя матывы адвольна запаўняюць усю пра-

стору. Кветкі ўмоўныя, фарбы яркія, ко-

Леры лакапьныя.

Разнастайная манера роспісаў па шкле і ў

Некаторых іншых рэгіёнах Беларусі, аднак

трактоўка іх у большасці выпадкаў тыпова

Народная, у адпаведнасці з характарам

іншых відаў роспісу і народнага мастацтва ў

Цэлым.

* * *

Абагульняючы матэрыял па беларускім

Народным мастацкім роспісе, можна ад-

значыць, што ў цэлым ён быў параўнаўча

позняй з'яваю, Толькі пісанкі, з'яўляючыся

Своеасаблівым відам роспісу, маюць ста-

Ражытнае, яшчэ дахрысціянскае паходжан-

не, выяўляючы ў характары і стылістыцы