Пераломах зніжалася трываласць матэры-

ялу, то ў рабоце з лазой такія круглявыя і

Простыя формы выклікаліся яе пругкасцю.

Таму гаспадарчае начынне па сваіх формах

простае і лаканічнае як на ўсёй тэрыторыі

Беларусі, так і за яе межамі.

Найбольш пашыраныя ў народным по-

быце, у тым ліку і ў наш час, разнастайныя

Кошыкі дпя пераноскі садавіны, гародніны,

збору ягад, грыбоў і інш. Іх форма блізкая

Да палавінкі шара, для большай устойлівасці

Крыху сплошчаная каля дна. Вар'іраванне

Гэтай формы надае кошыкам некаторыя

Рэгіянальныя асаблівасці. У большасці вы-

падкаў кошык у плане авапьны, выцягнуты

ўздоўж дужкі. На Заходнім Палессі яго фо-

Рма, наадварот, прыкметна расшыраецца

ў бакі, набліжаецца да прамавугольніка,

Дно амаль плоскае. Лаза звычайна ачыш-

Чана ад кары (акораная), у той час як у

Іншых рэгіёнах Беларусі кошыкі звычайна

плятуць з неакораных дубцоў простай кры-

Жовай тэхнікай.

В.С т а ш к е e і ч. Кошык. 1982. Лаза, пля-

Ценне. Мінск.

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

Форма кошыка, якая дыктуецца перш за

ўсё чыста практычнымі меркаваннямі —

Трываласцю, лёгкасцю, надзейнасцю, —

Паслужыла асновай дпя стварэння разна-

стайных вырабаў утылітарна-дэкаратыўнага

Прызначэння. Больш старанна падбіраючы

дубцы, вар'іруючы іх таўшчыню і колер,

Карыстаючыся разнастайнай тэхнікай пля-

Цення, стваралі розныя па формах, вельмі

Зграбныя кошычкі, куфэркі, каробкі дпя

рукадзелля, збірання ягад, захавання рэчаў

У дарозе і інш. Звычайная форма кошыка

давала досыць значныя варыянты: падоў-

Жаныя, расшыраныя, сплошчаныя, з пера-

Гародкамі, вечкамі, дзвюма ручкамі, дэка-

ратыўна аплеценымі лазовай стужкай і інш.

Рабрыста-крыжовая тэхніка дапаўнялася

пляценнем касіцамі, дэкаратыўныя палосы

якіх ажыўлялі крыху аднастайную фактуру

сценак або афармлялі краі вырабаў.

Асаблівай разнастайнасцю формаў і дэ-

Кору вызначаюцца вырабы розных майстэ-

рняў і школ, якія з канца 19 ст. адкрываюц-

ца ў розных кутках Беларусі, галоўным

Чынам у мястэчках і гарадах: Гомелі, Магі-

Лозапляцелыйчык В. Сташкевіч з Мінска.

1987.

Я. М. Сахута.

лёве, Суражы і інш. Утылітарна-дэкаратыў-

Ныя вырабы з лазы з іх адмысловымі фор-

Мамі, што аказаліся блізкія стылю «ма-

Дэрн», набываюць шырокую папулярнасць

у мяшчан. Таму многія вырабы майстэрняў,

арыентаваныя ў першую чаргу на гарад-

скога спажыўца, трацяць традыцыйную ла-

Канічнасць і прастату, набываючы некато-

Рую вычварнасць і манернасць у духу часу.

Асабліва гэта відаць на выставачных выра-

бах, перш за ўсё мэблі, якая дзіўным чы-

нам спалучала ў сабе барока, ампір, «ма-

Дэрн»50. Верагодна, гэткі ж характар мелі і

плеценыя кузавы вазкоў, якімі славіліся Ла-

Хва і Давыд-Гарадок51. У Лахве на пачатку

Ст. была нават адкрыга фабрыка плеце-

Най мэблі52.

Дзейнасць майстэрняў і школ па пляценні

адыграла досыць супярэчлівую ролю ў ста-

наўленні промыслу. 3 аднаго боку, нельга

не адзначыць прыкметнае ўзбагачэнне

формаў традыцыйных вырабаў і прыёмаў

Пляцення, якімі ахвотна авалодвалі наро-

Дныя майстры. Гэта не магло не адбіцца на

характары народнага рамяства ў цэлым

Лозапляцельшчык А.Лук'янец з Рубяжа

Браслаўскага раёна. 1984.

Народнае мастацтва Беларусі

станоўча. У той жа час традыцыі лозапля-

Цення моцна знівеліраваліся і размыліся не

толькі гарадскімі густамі і ўплывамі, але і

Разнастайнымі дасягненнямі інтэрнацыя-

нальнага характару, што распаўсюджваліся

Праз школы і майстэрні, а таксама дзяку-

Ючы розным дапаможнікам па пляценні.

Гэты ўзаемаабмен з аднаго боку паміж го-

Радам і вёскай, з другога — паміж трады-

цыямі беларусаў і іншых народаў выклікаў

значную універсалізацыю формаў і дэкору

плеценых вырабаў, што ў значнай ступені

прыкметна і сёння, асабліва ў прадукцыі

прадпрыемстваў мастацкіх промыспаў.

Традыцыі лозапляцення, практычна не пе-

рапыняючыся, працягваюцца і ў наш час,

Хоць у сваім натуральным выглядзе промы-

Сел бытуе не так шырока, як раней, калі

Лозапляценнем нярэдка займаліся цэлымі

Вёскамі. Сёння гэта занятак асобных май-

строў, носьбітаў традыцый капісьці пашы-

Ранага промыспу. Паколькі лёгкае, зручнае

плеценае начынне ў некаторых выпадках не

мае сабе раўназначнай замены (асабліва

для садавіны, грыбоў, ягад), майстры-лоза-

А.Л у к' ян ец. Мэбля. 1984. Лаза, пляцен-

не. Рубеж Браслаўскага раёна.

Пляцельшчыкі не толькі задавальняюць за-

Казы наваколля, але і забяспечваюць патрэ-

бы мясцовых рынкаў. Аднак дыяпазон вы-

рабаў нешырокі, асноўны від прадукцыі —

Кошыкі для бульбы простых традыцыйных

формаў.

Разам з тым многія майстры імкнуцца

спалучаць утылітарныя якасці вырабаў з дэ-

каратыўнымі, асабліва калі гэта звязана з

Выставачнай дзейнасцю. Рабрыста-крыжо-

вая тэхніка дапаўняецца іншымі відамі пля-

Цення, акораныя дубцы спапучаюцца з

Неакоранымі, ствараючы прыгожыя дэка-

ратыўныя паясы. Асаблівай зграбнасцю вы-

Значаюцца вырабы В.Сташкевіча з Мінска

(1909—1990), які працаваў па заказах Ма-

Стацкага фонда. Яго кошычкі розных паме-

раў, выплеценыя з акораных дубцоў лазы,

Арганічна спалучаюць утылітарныя і маста-

цкія функцыі. I хоць дэкаратыўнасць у гэ-

Тых вырабах прыкметна пераважае, дасяга-

ецца яна не распрацоўкай новых ці спалу-

чэннем розных вядомых прыёмаў пляцення

і ўскладненнем формаў, а гранічным уда-

Сканаленнем традыцыйных. Майстар выка-

рыстоўваў толькі самую простую і даўно

Вядомую тэхніку пляцення — рабрыста-

крыжовую, аднак выконваў яе з ювелірнай

Дакладнасцю і дасканаласцю, старанна пад-

Біраючы акораныя дубчыкі. Формы кошы-

чкаў простыя, але зграбныя і дасканалыя.

Прамы працяг народных традыцый лоза-

пляцення быў на першым этапе характэрны

дпя промыспу, адроджанага ў 60-я гады на

фабрыках мастацкіх вырабаў. Напрамак

быў узяты правільны. Мясцовыя народныя

Майстры-лозапляцельшчыкі, запрошаныя

да супрацоўніцтва з фабрыкамі непасрэдна

ў цэхі ці ў якасці надомнікаў, заняліся выра-

Бам традыцыйных ці злёгку мадэрнізаваных

рэчаў, якія маглі знайсці выкарыстанне ў

Сучасным побыце. Набылі пашырэнне ко-

шычкі розных формаў і памераў, фруктоў-

Ніцы, латкі, падносы, карабы і інш. Некато-

рыя з гэтых формаў у колішнім народным

Побыце не сустракапіся, аднак, створаныя

Патомнымі народнымі майстрамі на аснове

Традыцый, з'явіліся натуральным іх пра-

Цягам.

Найбольшай арганічнасцю вызначаўся

Промысел на Гродзенскай фабрыцы. Ас-

ноўная заспуга ў гэтым яго заснавальніка,

Патомнага народнага майстра Н.Ліцюка.

Валодаючы ўсімі вядомымі на Панямонні

Тэхнікамі пляцення (рабрыста-крыжовай,

паслойнай, ажурнай), ён не толькі адрадзіў

Вырабы з саломы, лазы, бяросты, паперы

традыцыйныя формы вырабаў, але і ства-

рыў новыя, цалкам заснаваныя на трады-

Цыях. Яго вырабы вызначаюцца прастатой і

логікай формаў, мастацкі бок іх падкрэслі-

ваецца спалучэннем розных гатункаў лазы,

выяўленнем прыроднай прыгажосці матэ-

Рыялу, вар'іраваннем тэхнік пляцення. Такі-

Мі ж якасцямі вызначаюцца работы вучаніц

Н.Ліцюка — Г.Галабурды і В.Драчылоў-

скай. Іх пошукі ў галіне формаў і дэкору

Больш смелыя, хоць такое наватарства за-

снавана на мясцовых традыцыях і выяўляе

Прамы іх працяг. Аднак у іх часцей быва-

Юць і творчыя пралікі, выкліканыя перш зa

ўсё неабходнасцю выкарыстоўваць штуч-

Ныя матэрыялы, змяншаць колькасць гатун-

каў лазы і іншымі прычынамі вытворчага ха-

рактару, якія сталі праяўляцца ў промысле

ўжо ў 70-я гады.

Адначасова промысел лозапляцення

ўзнік пры Мазырскай фабрыцы. Народныя

Майстры В.Карніенка і С.Прышчэпа творча

прадоўжылі і развілі традыцыі лозаппяцення

Усходняга Палесся, у якіх прыкметныя

ўплывы суседняй Украіны. Простую па-

Карзінкі. 1985. Лаза, пляценне. Гродзенская

фабрыка мастацкіх вырабаў.

Слойную і вяровачную тэхнікі пляцення

В.Карніенка дапоўніў пляцёнкамі з балотнай

травы-сітніку, што ўзбагаціла вырабы ў дэ-

каратыўных і каларыстычных адносінах.

Традыцыйнае вяровачнае (у дзве пары дуб-

цоў) пляценне па краях вырабаў надае ім

Канструкцыйную трываласць і адначасова

стварае ярка выяўлены дэкаратыўна-мас-

тацкі акцэнт. У С.Прышчэпы дэкаратыў-

насць часта выходзіць на першы план, яго

Вырабы больш ажурныя, аснову канструк-

Цыі ствараюць дугападобныя дубцы, ума-

цаваныя ля дна вырабаў.

Непасрэднай сувяззю з традыцыямі вы-

значаецца і прадукцыя промыспу ў Гомелі.

У 60—70-я гады тут склаўся добры калек-

тыў патомных майстроў-пляцельшчыкаў

(Ф.Шкваркоў, А.Цытракова, І.Клыч, П.Сі-