Зорачак, кропак. Падобны характар мелі і

рускія набоечныя дошкі 16—17 стагоддзяў.

Пазней яны сталі больш дэкаратыўныя, па-

Драбязней дэталізаваныя, што дасягалася

Шырокім выкарыстаннем металічных ча-

Стак. Беларускую ж набойку гэтыя працэсы

Закранулі мала.

Такая геаметрычная сціпласць і стрыма-

Насць, хоць і здаецца скупаватай у дэка-

ратыўных адносінах, мае ўсё ж сваю не-

паўторную прыгажосць і прывабнасць. Па-

лосы ўзору з дробных сціплых матываў

Або тонкія хвалістыя галінкі бясконца бягуць

Па палатне, ствараючы стрыманы, дакла-

дны празрысты дэкор. Сеткавы ўзор з тых

жа элементаў стварае выразны графічны

Мапюнак.

Як відаць, беларуская народная разьба

па дрэве пастаянна адчувала ўздзеянне ста-

Ражытных эстэтычных канцэпцый. Аднак

Гэта не значыць, што беларускім майстрам

было неўласцівае імкненне шукаць і зна-

Ходзіць новыя пластычныя вырашэнні, вы-

карыстоўваць найноўшыя мастацкія дася-

Гненні, ствараць новыя рэчы ці дэкараваць

Традыцыйнымі матывамі, раней не вядо-

мымі ў народным мастацтве. Асабліва

прыкметная становіцца гэтая тэндэнцыя ў

канцы 19 ст,, капі схільнасць да дэкаратыў-

насці выявілася ва ўсіх відах народнага ма-

Стацтва. Майстры свядома ці несвядома

Арыентуюцца на прамысповыя вырабы і

творы, убачаныя ў інтзр'ерах сядзіб, пала-

цаў, храмаў і інш. Побач са старажытнымі

Геаметрычнымі матывамі, выкананымі

Трохгранна-выемчатай ці контурнай разь-

Бой, пашырэнне набываюць распінныя, якія

Нярэдка чаргуюцца з сюжэтнымі сцэнкамі,

Адлюстраваннямі птушак і жывёл. На дро-

Бных вырабах (табакерках, куфэрках, та-

Лерках) такая разьба нярэдка выконвалася

ў нізкім рэльефе, што для традыцыйнага

Народнага мастацтва мала характэрна60.

Такія вырабы побач з традыцыйнымі згадва-

юцца ў каталогах сельскагаспадарчых і са-

Матужніцка-прамысловых выставак, якія

праходзіпі ў канцы 19 — пачатку 20 стагод-

дзя ў буйных гарадах Беларусі і за яе ме-

жамі. Экспанаваліся таперкі з дэкаратыўнай

Разьбою, куфэркі, разьбяная мэбля, музы-

Чныя інструменты, разьбяныя цыбукі і таба-

керкі з адлюстраваннямі паляўнічых, сабак,

Мастацкая апрацоўка дрэва

аленяў, арлоў, змеяў, дуплянкі з узоры-

Стай разьбою, карцы «з лапкай», «з паву-

Ком», «з конікам», лыжкі «з разьбой» і

т.д.61 У характары адных твораў адчуваец-

Ца самадзейная стылістыка, другіх — пе-

Раймальніцтва, трэціх — паточны падыход.

Аднак большасць вырабаў па-свойму

Арыгінальная і своеасаблівая. Адчуваецца,

Што майстры імкнуліся выказаць подых но-

Вага часу, скарыстаць папулярныя кам-

Пазіцыі і вобразы. Вылучаюцца такія творы

гэткай жа наіўна-рэалістычнай трактоўкай,

Як, напрыклад, вядомыя паволжскія роспісы

І інкрустацыя на прасніцах і донцах. Аднак

кола сюжэтаў іншае: адлюстроўваліся не

сцэны чаявання і катанняў, а палявання, рэ-

Альныя і фантастычныя жывёлы, птушкі і

Г.д., што збліжае гэтыя вырабы беларускіх

майстроў з падобнымі ўзорамі народнага

мастацтва Заходняй Еўропы. У іх стылісты-

Чным ладзе нярэдка адчуваецца архаіка,

Што дае падставу казаць пра мадыфікацыю

старажытных матываў. Як дапаможныя

Элементы выступаюць паяскі геаметры-

чнага арнаменту накштапт неалітычнага:

Набоечная дошка. Канец 19 cm. Дрэва, разь-

Ба. Віцебшчына. ДМЭ.

Народнае мастацтва Беларусі

Бардзюры косаштрыхаваных трохвуголь-

нікаў, рамбічная сетка з кругамі на скры-

жаваннях і г.д., не кажучы ўжо пра

СКУЛЫ1ТУРА

У шырокім сэнсе спова паняцце «скуль-

птура» можа ўключаць досыць разнастай-

Ныя вырабы, якія маюць аб'ём, тым больш

капі ён вырашаны ў выяўленчым плане:

Чарпакі, карцы, сальнічкі, пернікавыя дошкі

і іншую, як піша А.Чакалаў, «народную,

Ужытковую пластыку»62. У дадзеным жа

Выпадку гэтае паняцце будзе мець свой са-

праўдны сэнс.

Адносіны даспедчыкаў да драўлянай

Скульптуры, гэтага асаблівага віду наро-

Днага мастацтва, неадназначныя. Напры-

клад, яна з'яўляецца гонарам польскага і

літоўскага народнага мастацтва, уключаец-

ца ва ўсе выданні агульнага характару як

адзін з найбольш яркіх і пашыраных відаў

Народнай творчасці. He абыходзяць скуль-

Птуру сваёй увагай даспедчыкі народнага

Мастацтва Украіны (асабліва Закарпацця),

Чаўнок. Канец 19 cm. Дрэва, даўбанне, разь-

Ба. Грушнае Брагінскага раёна. БДМНАП.

Пернікавая дошка. Канец 19 cm. Дрэва, разь-

Ба. Гомельшчына.

Традыцыйныя геаметрычныя і сапярныя ма-

Тывы. Усё гэта дае магчымасць аднесці

большасць такіх вырабаў да традыцыйных.

Славакіі, Чэхіі. У той жа час выданні па

Рускім народным мастацтве яе практычна

не ўключаюць, абмяжоўваючыся народнай

драўлянай цацкай, хоць манаграфічныя

публікацыі пра яе прама ўказваюць ці на

народнасць вытокаў драўлянай скульптуры,

Ці на яе неласрэдную прынапежнасць да на-

Роднага мастацтва63.

Такая супярэчнасць тлумачыцца не-

Калькімі прычынамі: складанымі адносгнамі

праваспаўнай царквы да аб'ёмнай скульп-

Туры і адсюль рознай ступенню яе бьп'аван-

ня ў розных народаў, адноснай малавыву-

Чанасцю яе, спрэчнасцю пытання і інш. Пра-

вільна адзначае польскі вучоны І.Грабоўскі:

драўляная скульптура як від народнага ма-

Стацтва не такая адзінавобразная, як іншыя

Яго віды, напрыклад ткацтва. Творы наро-

дных майстроў-скульптараў, што працавапі

індывідуальна, не заўсёды вылучаліся неаб-

ходнай паўнатой стылістычнага адзінства,

характэрнай для масавых, пашыраных відаў

Народнага мастацтва64. Сюды ж варта да-

даць і яе яўны выяўленчы характар, не

ўласцівы народнаму мастацтву.

Аднак развіццё скульптуры па іншых за-

конах не дае падстаў выкпючаць яе са

Сферы народнай творчасці, як і не прызна-

Ваць за ёю «права на грамадзянства», пра

Што некаторы час вяліся дыскусіі65. Сёння

большасць даследчыкаў сыходзіцца на ду-

мцы: паколькі разуменне вобраза ў скуль-

птуры засноўваецца на народнай эстэтыцы,

гэта з'яўляецца падставай для таго, каб

Адносіць яе да народнага мастацтва.

Што да беларускай народнай драўлянай

Скульптуры, то прычынай яе малой вядо-

масці з'яўляецца перш за ўсё слабая выву-

Чанасць гэтага віду народнага мастацтва.

Нядзіўна таму, што да апошняга часу драў-

ляная скульптура сярод іншых відаў белару-

Скага народнага мастацтва практычна не

Фігуравала, як быццам бы яе і не было.

Уцалелы пасля неаднаразовых антырэлігій-

Ных кампаній рэчавы матэрыял, які адносіц-

Ца да канца 19 — пачатку 20 стагоддзя і

ўяўляе сабой узоры «наіўнага рэалізму»,

Некаторымі даспедчыкамі ацэньваецца до-

сыць скептычна. Магчыма, уплыў на гэта

аказала рускае мастацтвазнаўства, якое

Мастацкая апрацоўка дрэва

ЛІНІЮ развіцця драўлянам культаван скуль-

птуры абмяжоўвае пачаткам 18 ст.66, у ле-

Пшым выпадку — сярэдзінай 1967. У Бела-

Русі прафесійная пластыка да 18 ст. та-

Ксама занепадае і «сведчыць пра тое, што

рэлігійнае мастацтва ўжо не здольна было

Паказаць перадавыя тэндэнцыі эпохі»68.

Аднак росквіт народнай драўлянай скуль-

Птуры прыпадае якраз на 19 — пачатак 20

Стагоддзя, а на тэрыторыі Заходняй Бела-

Русі яна бытавала аж да сярэдзіны 20 ст.

Гэта ж датычыць народнай драўлянай

Скульптуры Польшчы і Літвы, вельмі блізкай

Да беларускай па сваёй стылістыцы і хара-

Ктары.

Пра вьггокі гэтага віду беларускага наро-

днага мастацтва размова ішла ва ўводзінах

Да раздзела. іх можна лічыць язычніцкімі

Агульнаславянскімі. Касцяныя, каменныя,

драўляныя, гліняныя фігуркі людзей, жы-

вёл, птушак — адны з першых помнікаў

Мастацтва. Асабліва была пашырана скуль-

птура ў спавянскіх плямёнаў у 1-м тысяча-

годдзі н.э. Некалькі ўзораў яе дайшло да

Нашых дзён, сярод іх каменныя ідалы са

Магдаліна. 19 cm. Дрэва, разьба. Таркачы

Дзятплаўскага раёна.

Шклова і Слоніма. Несумненна, падобныя

Творы выразаліся з дрэва.

Аднак пра сапраўдны росквіт скульптуры

Можна гаварыць толькі пачынаючы з 15—

16 стагоддзяў галоўным чынам у сувязі з

развіццём манументапьна-дэкаратыўнай

разьбы для аздаблення храмаў. Праваслаў-

Ная царква не прызнавала аб'ёмнай скуль-

птуры ў інтэр'еры. Таму майстрам-скуль-

птарам даводзілася ісці на кампраміс:

рабіць свае творы ў рэльефе. Нярэдка ў гэ-

Тай тэхніцы ствараліся «індывідуальныя во-

бразы вялікай этычнай сіпы. Поўнасцю ўзяў

Верх антрапамарфізм, прычым антрапа-

Марфізм персаналагізуючы»69.

Асабліва паскорыла развіццё скульптуры

Пранікненне на беларускія землі каталіцы-

зму, а з ім — і ўплыву заходнееўрапей-