Савае пашырэнне з канца 19 ст. , калі на

змену закоту прыйшоў дашчаны франтон.

Няма ніякіх звестак і пра тое, ці аздабля-

Лася раней палескае жыллё салярнай арна-

Ментыкай у тэхніцы глухой разьбы, як,

Напрыклад, у Закарпацці37. Відавочна, што

ў больш позніх відах дэкору адпюстраваліся

Творча перапрацаваныя старажытныя ма-

тывы разьбы, характэрныя для драўляных

прадметаў побыту ўсходніх славян.

Мастацкая ўкладка шалёўкі, прычым не

Толькі на франтонах, але і на сценах пабу-

доў, набыла сваё дапейшае развіццё ў

нашы дні. Шалёўка зрубаў, якая раней зрэ-

дку сустракалася ў гарадской і местачковай

забудове пераважна заходніх рэгіёнаў Бе-

Ларусі38, з сярэдзіны 20 ст. набывае амаль

паўсюднае пашырэнне, асабліва на Паня-

Монні, у цэнтральнай Беларусі, некаторых

Раёнах Паазер'я, г.зн. у зонах нязначнага

пашырэння дэкаратыўнай разьбы, у той час

Як у рускім народным дойлідстве апошняя

нясе асноўную дэкаратыўную нагрузку, a

шалёўка калі і сустракаецца, то выконвае

Падпарадкавальную ролю.

Папулярнасць гэтага сучаснага віду ар-

хітэктурнай творчасці выклікана ў першую

чаргу практычнымі мэтамі: ахаваць драў-

Ляны зруб ад уплыву атмасферных апад-

каў. Аднак практычны сэнс непарыўна звя-

Заны з мастацка-творчым працэсам, што

яскрава пацвярджаецца паўсюдным імк-

неннем майстроў кампанаваць шалёўку

згодна з пэўнай сістэмай. Практычна паў-

сюль яна ўяўляе сабой чляненне сцяны на

Тры паясы: верхні надаконны, сярэдні між-

Аконны і ніжні падаконны. Часам у гэтым

бачаць уплыў класіцызму ў мураваным

Дойлідстве39, што выключаць, відаць, не ва-

рта, аднак вырашапьнае значэнне ў гэтым

выпадку мае ўсё ж чляненне сцяны акон-

Ным поясам, што дыктуе найбольш зру-

чную сістэму ўкладкі дошак шалёўкі. Пад-

Аконны пояс абшываецца вертыкальна, ся-

рэдні, аддзелены зліўной рзечкай, —

Гарызантальна, у ёлачку, ромбамі і г.д.,

верхні — зноў вертыкальна, вузкімі дошча-

Чкамі з фігурна апрацаванымі ніжнімі кан-

Цамі, што прыкрываюць верхнія дошкі ся-

рэдняга пояса. У наяўнасці не толькі рацы-

Янальная арганізацыя сцёку вады, але і

прадуманая дэкаратыўная сістэма, падкрэ-

Сленая да таго ж і колерам. Сярэдні пояс,

як і франтон, фарбуецца звычайна ў све-

Тлыя колеры, ніжні і верхні — у цёмныя.

Ліштвы (і аканіцы, калі яны ёсць), як пра-

Мастацкая апрацоўка дрэва

віла, белыя і ўтвараюць выразны акцэнт на

Паліхромных сценах. Асабліва дасканапая

сістэма такога дэкору склапася ў паўднё-

вых рэгіёнах Падняпроўя (Гомельшчына),

дзе вокны з аканіцамі ўтвараюць суцэльны

дэкаратыўны пояс, падтрыманы ўверсе

Гэткім жа поясам карніза і карункамі за-

Крылін. Асаблівай выразнасцю, прыгажо-

Сцю і каларыстычнай гармоніяй вызначаюц-

Ца пабудовы, у дэкоры якіх выкарыстаны

адценні блізкіх колераў (напрыклад, кары-

Чневы і охрысты, сіні і блакітны) з белай ад-

біўкай некаторых дэталяў. У многіх выпад-

Ках такім жа чынам выконваецца і палі-

хромнае вырашэнне агароджаў з вялікімі

Глухімі варотамі, якія маюць перакрыцце з

Разьбяным падзорам, наборныя створкі

дзвярэй, прапілаваны ўзор над веснічкамі

І інш.

Паліхромія, разьба і іншыя віды дэкору

характэрны таксама для ганкаў і асабліва

верандаў — тыпова сучаснай дэталі сель-

скага жылля. Калі простыя ганкі ў выглядзе

стрэшкі над уваходам даўно характэрны

для жылля ўсходніх славян, народаў Пры-

Балтыкі і інш., то веранды, відаць, з'явіліся

пад уплывам тыпавых праектаў. Сведчан-

нем гэтага з'яўляецца іх канструкцыйна-

планіровачная аднастайнасць практычна па

ўсёй тэрыторыі бытавання: Беларусь, Пры-

Балтыка, сумежныя рэгіёны Расіі, значная

частка Украіны. Аднак больш правільна ўсё

Ж казаць пра натуральнае развіццё іх на

аснове традыцыйных ганкаў і гаперэек.

Капі ганкі, якія і сёння пераважаюць у

архітэктуры Падняпроўя, дэкаруюцца

Традыцыйна (фігурныя слупкі, закрыліны на

Франтончыку, падстрэшак пад ім і г.д.), то

ў аздабленні верандаў выпрацаваўся іншы

стыль. Практычна на ўсіх тэрыторыях іх бы-

тавання асноўным мастацкім сродкам з'яў-

Ляецца ажурны, нярэдка адмысловы малю-

нак пераплётаў, які стварае прыкметны

кантраст з роўнымі плоскасцямі сцен. Аса-

блівай прыгажосцю і дэкаратыўнасцю вы-

значаюцца веранды ў некаторых раёнах

цэнтральнай Беларусі (Стаўбцоўскі, Няс-

Віжскі, Клецкі і інш.), якія ствараюць пры-

Кметны кантраст досыць лаканічнаму дэ-

Кору тутэйшага жылля. Выразны геаметры-

Бондар С.Корсак з Рылавічаў Іванаўскага Драўляны посуд. Пачатак 20 cm. Дрэва,

раёна. 1983. даўбанне, тачэнне. Мінская вобласць.

Народнае мастацтва Беларусі

чны малюнак пераплетаў ажыўляецца

дэкаратыўнымі фігурнымі накпадкамі ў тэ-

хніцы прапілоўкі, што нагадваюць раслінныя

Парасткі з кветкамі, лістамі, бутонамі. У

гэты дэкор арганічна ўключаюцца і тра-

Дыцыйныя шасціпялёсткавыя разеткі. Па-

добны дэкор верандаў характэрны і дпя за-

ходніх рэгіёнаў Украіны40, што хутчэй за

ўсё тлумачыцца міжэтнічнымі кантактамі.

Можна было б адзначыць і іншыя новыя

Віды архітэктурнага дэкору, якія спарады-

чна сустракаюцца ў розных кутках Бела-

русі, нярэдка толькі ў адной вёсцы ці нават

на адной пабудове. У большасці выпадкаў,

Асабліва на першым этапе, яны носяць са-

Мадзейны характар, аднак некаторыя з іх,

Што адпавядаюць мясцовым традыцыям і

Густам, набываюць масавае пашырэнне,

арганічна ўключаюцца ў агульную карціну

Сучаснага народнага мастацтва.

Калі ў цэлым разглядаць характар развіц-

Ця беларускага народнага архітэктурнага

дэкору ў часе, можна адзначыць яго пры-

Кметную хранапагічную эвалюцыю. Да ка-

нца 19 ст. ён досыць сціплы, абмяжоўваўся

Карцы. Канец 19 — пачатак 20 cm. Дрэва,

даўбанне, разьба. Усходняя Беларусь. На-

Цыянальны музей гісторыі і культйры Бела-

Русі (НМГК).

нескладанымі даўбанымі парэзкамі геа-

Метрычнага характару. Маючы агульнаспа-

вянскі характар, ён, зрэшты, не дасягаў та-

Кой разнастайнасці і распрацаванасці, як,

Напрыклад, на пабудовах карпацкага рэ-

гіёна. Традыцыйная для яго і дэкаратыўна-

пластычная апрацоўка канструкцый (кансо-

ляў, падкосаў, стоек, канцоў бэлек і інш.),

характэрная галоўным чынам для архітэ-

ктуры заходніх рэгіёнаў Беларусі і най-

больш развітая ў пабудовах гуцулаў, папя-

каў, славакаў, чэхаў, венграў, немцаў. На

працягу апошняга стагоддзя і асабліва ў па-

Сляваенны час ідзе хуткі працэс замены

старажытных відаў дэкору больш позняй

прапілоўкай, якая, зрэшты, у большасці вы-

падкаў іх аргічна засвойвае і перапрацоў-

Вае.

Тэрытарыяльна прыкметная агульнасла-

Вянская тэндэнцыя развіцця архітэктурнага

дэкору з захаду на ўсход. Найбольш разві-

Тыя і дасканапыя яго формы характэрныя

для Паволжа і рускай Поўначы. Ва ўзаема-

Дзеянні з рускім архітэктурным дэкорам і

пад яго ўплывам развіваўся дэкор і ў Бела-

Карэц. 1930-я гады. Дрэва, даўбанне. Азда-

Мічы Столінскага раёна.

Карэц. Пачатак 20 cm. Дрэва, даўбанне,

Разьба. Усходняя Беларусь. НМГК.

Мастацкая апрацоўка дрэва

русі (як і ва ўсходніх рэгіёнах Украіны). У

паспяваенныя часы прапілоўка актыўна пра-

нікае ў заходнія рэгіёны, для якіх раней

Была не характэрная, сустракаецца такса-

Ма і на сумежных тэрыторыях Польшчы.

Прыкметнае пашырэнне набываюць шалёў-

Ка і паліхромія, займаючы значную зону,

што ўключае Беларусь, Прыбалтыку, паў-

Ночна-заходнія рэгіёны Расіі, усходнюю

Польшчу. Спарадычна сустракаюцца і

Іншыя новыя віды архітэктурнага дэкору.

БЫТАВАЯ РАЗЬБА

Асаблівасці мастацкай апрацоўкі дрэва

самабытна выявіліся ў формах і дэкоры ра-

знастайных прадметаў побыту: прылад

Працы, нескладанага сялянскага посуду,

Гаспадарчых прылад, транспартных срод-

каў і г.д. Многія з гэтых вырабаў — жывое

сведчанне шматвяковага развіцця формаў і

Дэкору, што адлюстравалі старажытныя ве-

Раванні і абрады. Адны вырабы, асабліва

даўбанае драўлянае начынне, цалкам пад-

Парадкаваны старажытнай архаічнай стылі-

Стыцы, іншыя, як ужо разгледжаны архітэ-

ктурны дэкор, адчулі яе моцны ўплыў.

Як сведчаць матэрыялы пра народнае

мастацтва большасці еўрапейскіх, у тым

ліку і славянскіх, народаў, найбольш ста-

ражытныя традыцыі выяўляюцца ў вырабах

З дрэва, якія перадаюць натуральную пры-

Гажосць матэрыялу, маюць простыя кан-

Струкцыйныя формы, што найпепшым чы-

нам адпавядаюць пэўнаму прызначэнню. У

адных народаў з-за розных гістарычных

Прычын архаічныя формы з часам шліфава-

Ліся, удасканальваліся, нярэдка набывалі

Вытанчанае аблічча і багатую разьбу ці рос-

Піс. У іншых яны нібыта закансерваваліся,