Рэгіёнах набывалі некаторыя мясцовыя ад-

Метнасці. На Беларусі прыкметныя адроз-

ненні ў народнай кераміцы практычна супа-

Даюць з прынятым у этнаграфічнай навуцы

дзяленнем на 6 рэгіёнаў: Паазер'е (значная

частка Віцебскай і поўнач Мінскай абл.),

Падняпроўе (Магіпёўская і паўночны ўсход

Гомельскай абл.), Цэнтральная Беларусь

(Мінская вобл.), Панямонне (Гродзенская

Вобл.), Усходняе Палессе (Гомельская

Швт

Збан. Пачатак 20 cm. Гліна, тачэнне, чор-

Нае глянцаванне. Поразава Свіслацкага poena.

МСБК.

Вобл.), Заходняе Палессе (Брэсцкая вобл.).

Асаблівасцю ганчарства Заходняга Па-

лесся з'яўляецца канцэнтрацыя яго ў рэдка

Размешчаных, але буйных ганчарных цэн-

трах, дзе ў канцы 19 — першай папове 20

Стагоддзя налічвалася па 100—200 і больш

майстроў. Такі ўзровень рамяства са-

дзейнічаў выпрацоўцы мастацкіх асаблівас-

цяў, што прыкметна вылучалі кераміку ко-

Жнага ганчарнага цэнтра. Тым не менш

Сць і агульныя рысы, што маюць вырабы

ганчарных цэнтраў не толькі Заходняга Па-

лесся, апе і іншых суседніх рэгіёнаў.

Агульная характэрная асаблівасць захо-

Днепалескай керамікі — акруглабокасць,

шарападобнасць вырабаў, адточанасць,

своеасаблівая чаканенасць формаў, па-

Колькі тут карысталіся нажным быстрахо-

Дным кругам і высокаякаснымі пластычнымі

Глінамі. Гаршкі амаль шарападобныя (у Га-

Радной назва гаршка — кругляк), маюць

Вушкі, што адрознівае іх ад ана-

лагічных бязвухіх вырабаў іншых рэгіёнаў.

Ярка выяўлена шарападобнасць і ў глякоў

(агляк, бунька). Збанкі (глечыкі) выпучаюц-

На рынку ў Міры Карэліцкага раёна. 1977.

Народнае мастацтва Беларусі

тнаспавянскіх плямёнаў, што насялялі гэтую

тэрыторыю ў 1-м тысячагоддзі н.э.

Найбольш пашыраныя ў адзначаны пе-

Рыяд былі два віды заходнепалескай ке-

Рамікі — белагліняная і чорнаглянцаваная.

Чорнаглянцаваная кераміка, што ў тэхна-

Лагічных адносінах практычна нічым не

адрозніваецца ад падобных вырабаў на

Значных тэрыторыях Усходняй і Цэнтраль-

най Еўропы, шырока вядомая ў многіх

Рускіх, украінскіх, беларускіх гарадах у

Стагодцзях. На пачатак 20 ст. яна

захавалася на паўднёвым захадзе Беларусі,

У некаторых раёнах Паволжа, на Валыні, у

Прыкарпацці, на суседніх тэрыторыях

Польшчы, у Славакіі. Аднак на паўднёвым

Захадзе Беларусі чорнаглянцаваная кера-

Міка вылучаецца характэрным дэкорам,

тыповым таксама дпя суседніх рэгіёнаў

Украіны і Польшчы, утвараючы такім чынам

Кампактны арэап яе пашырэння.

Найбольш выразныя такія вырабы ў Пру-

Жанах. Да іх далучаюцца і суседнія Ружаны

(Пружанскі раён), а таксама Мір (Карэліцкі

Раён), які тэрытарыяльна хоць і адносіцца

ца выразным чпяненнем формаў. Амаль

Цыпіндрычная шыйка са злёгку адагнутым

Венчыкам нібы насаджана на шарападо-

Бнае, крыху звужанае да дна тулава. Най-

больш выразна гэта выяўлена ў вырабах з

Пружанаў. У Гарадной суадносіны аб'ёмаў

Крыху іншыя: тулава вялікае, нібы разбу-

Хлае, гарлавіна кароценькая і шырокая.

Адметны дпя вырабаў гэтага рэгіёна ха-

Рактар мацавання вушак. Верхнім канцом

Яны мацуюцца да венчыка, адыходзяць

убок, нібы прадаўжаючы яго гарызанта-

льны зрэз, плаўна загінаюцца ўніз і стыку-

Юцца з тулавам у месцы яго найбольшага

Расшырэння, утвараючы натуральнае су-

Пражэнне з паверхняй. Вытанчанасцю сілу-

Эта вырабы нагадваюць антычныя формы.

Такая стылістычная цзласнасць вылучае

Ганчарныя вырабы значнай зоны, што

ўключае паўднёвы захад Беларусі (Брэс-

цкую вобл.), паўночныя раёны Валынскай і

Ровенскай абласцей Украіны, а таксама mapar

цэнтраў на захад ад Буга. Іх традыцыі

Ідуць ад керамічнай вытворчасці старажы-

Берасцянікі. Пачатак 20 cm. Гліна, тачэн-

Не, бяроста, глазураванне. Міёрскі раён.

Гладыш і гляк. 1920-я гады. Гліна, тачэнне,

Чорнае глянцаванне. Брацянка Навагрудска-

Га раёна.

Ганчарства

Да Панямоння, але характарам дэкаравання

чорнаглянцаваных вырабаў бліжэй да захо-

Днепалескіх. Крыху асобна стаіць Пагост-

Загародскі (Пінскі раён), дзе лаканічныя,

Чаканеныя, нават трохі суровыя формы

апрацоўвапі суцэльным глянцаваннем, што

ў выніку выклікае пэўныя асацыяцыі з узо-

рамі заходнееўрапейскага сярэдневяковага

Бронзаліцейнага мастацтва.

Развіццё ганчарнага рамяства ў Пружа-

нах налічвае некалькі стагоддзяў. Аднак

найбольшага росквіту яно дасягнула ў ка-

Нцы 19 — першай папове 20 стагоддзя, па

сваіх маштабах і якасці прадукцыі захоўва-

ючы высокі ўзровень практычна да сярэ-

Дзіны 20 ст.23 Пружанскія ганчары заслу-

жана ўтрымлівалі спаву лепшых майстроў

Па вырабе чорнаглянцаванай керамікі, якая

была вядома па ўсёй паўднёва-заходняй Бе-

Ларусі, нават у Англіі і Амерыцы, куды яе

цэлымі партыямі вывозілі перакупшчыкі ў

Я гады.

Адточаныя, класічныя формы пружанскіх

вырабаў падкрэслены глянцаваным дэко-

Рам, які можна лічыць узорам даскана-

Берасцень і слоік. 1930-я гады. Гліна, тачэн-

Не, глазураванне, бяроста. Заходняя Віцеб-

Шчына. БДМНАП.

Ласці. На шарападобных гляках — рам-

Бічныя скрыжаваныя палоскі, і ствараецца

ўражанне, што пасудзіну змясцілі ў буйна-

Ячэістую сетку, якая моцна расцягнулася ад

Цяжару. Слоікі разлінеены рэдкімі верты-

Кальнымі палосамі, у прамежках — частыя

косыя рысачкі, што ўтвараюць малюнак

Накшталт хваёвых галінак. На гаршках вер-

Тыкальныя палоскі згрупаваны па некалькі,

вольныя ўчасткі пакрыты густой сеткай.

Радыяльныя палоскі, нібы сонечныя промні,

Разбягаюцца па схілах накрывак. Тулава

збанкоў ахоплівае рамбічная сетка, гарла-

Віна ладкрэсліваецца вертыкальнымі рос-

Чыркамі, адсюль выразнасць члянення фор-

маў.

У дэкаратыўных адносінах заходнепале-

ская кераміка, найперш пружанская, выяў-

ляе амаль поўныя аналогіі з формамі і дэ-

корам вырабаў паўночных раёнаў Валыні

(Ракіта, Камень-Кашырскі), а на захадзе —

ганчарных цэнтраў Падляшша (Польшча).

Падобныя прынцыпы дэкаравання характэ-

Рныя таксама для чорнаглянцаванай ке-

Рамікі Цэнтральнай Расіі, Закарпацця, Сла-

У.Татарыс. Ганчарны посуд. 1980. Глі-

На, тачэнне, глазураванне. Гарадок.

Народнае мастацтва Беларусі

Вакіі, аднак там яна крыху адрозніваецца

Формамі.

Хоць у заходнепалескім рэгіёне Беларусі

Пераважае чорнаглянцаваная кераміка, для

зоны залягання светлых каалінавых глінаў

Характэрны белагліняныя вырабы. Трады-

цыя іх вытворчасці ў басейне Прыпяці ідзе

Ад старажытнарускага часу24. Аднак, мяр-

Куючы па археалагічных знаходках, хара-

ктэрны дэкор склаўся не раней як у 17 ст.,

тады ён быў звычайна выціснуты — нане-

Сены зубчастым колцам. Ангобны роспіс

пашыраўся ў 18 і асабліва ў 19 — пачатку

Стагоддзя.

Буйным і адзіным цэнтрам па вытворчасці

белаглінянай керамікі ў межах Беларускага

Палесся была Гарадная25. Высокія тэхна-

Лагічныя якасці гараднянскай керамікі ве-

дапі на ўсім Палессі, у Цэнтральнай Бела-

русі, трапляла яна і на Валынь, у Кіеў, Ві-

Льню, Варшаву26. У Вільні гараднянскую

Кераміку называлі целяханскай (па аналогіі

З шырока вядомым целяханскім фаянсам).

Уладальнікі ювелірных фабрык ведалі яе

высокую тэрмічную ўласцівасць і ахвотна

С.Мазалькоў. Ганчарны посуд. 1960-я

Гады. Гліна, тачэнне, глазураванне. Кры-

чаў.

набывалі дпя выплаўкі каштоўных мета-

лаў27.

Для гараднянскага посуду характэрная

Тая ж шарападобнасць і чаканенасць фор-

маў, што і для керамікі Заходняга Палесся

ў цэлым. Разам з тым своеасаблівыя сыра-

Вінныя і тэхналагічныя перадумовы выклікалі

да жыцця іншыя арнаментальна-дэкаратыў-

Ныя і капарыстычныя асаблівасці. Пануе тут

ангобная размалёўка чырвонай жапезістай

глінай (апіска) па неглазураванай паверхні,

Якая пасля абпалу становіцца крэмава-бе-

лай. Характар арнаментацыі вызначаўся

Спосабам вярчэння пасудзіны вакол верты-

кальнай восі. Таму яе дэкор складаўся з ко-

сых рысак, прамых і хвалістых паяскоў і ду-

Жак (шнурочкі, рубежыкі). Па-рознаму

Камбінуючы гэтыя простыя матывы, мяня-

ючы адпегласць паміж імі, патаўшчаючы ці

Патанчаючы іх, майстры дасягалі мноства

варыянтаў дэкору. У большасці выпадкаў

ён уяўляе сабой 2—3 паясы з гладкіх пало-

Сак, паміж якімі закампанаваны косыя

Рыскі і дужкі. Шырокім поясам дэкор кла-

дзецца на плечкі гаршкоў (кругляк), глякоў

Ганчар Л.Макееў з Новага Вільянава

Шклоўскага раёна. 1981.

Ганчарства

(бунька), збаноў (глечык); на місках і цё-

Рлах рыскі часам наносілі на гарызанталь-

Ныя венчыкі, нібыта зрэзаныя пры вярчэнні

На крузе. Такая строгая, але вельмі выра-

зная сістэма дэкору пабудавана ў адпаве-