Стылістычнае падабенства выклікана ад-

Нолькавым падыходам да вырашэння кан-

Струкцыйна-мастацкіх задач, блізкімі тра-

дыцыямі, культурнымі ўзаемаўплывамі.

Звычайна цацкі выраблялі да кірмашоў,

Куды з'язджаліся майстры не толькі бліжэй-

Шага наваколля, але і здалёку. Гэтым тлу-

мачыцца адсутнасць ярка выяўленых ла-

капьных асаблівасцяў беларускай драўля-

най цацкі. Да таго ж трэба ўлічыць, што

^ ^ ^ выраб яе ў Беларусі не меў характару шы-

F рокаразвітага промыслу, як, напрыклад, у

j \ Расіі, дзе такім рамяством займаліся нярэ-

— — — І ^ ^ Е ^ р і дка цэлыя паселішчы, выпрацоўваючы пры

\ / Г.Р a б і з а. Касец. Жанчына з граблямі.

N—/ 1984. Дрэва, разьба, паліхромія. Капыльш-

Чына Глыбоцкага раёна.

Гэтым мясцовую стылістыку і характар. Бе-

Ларускія майстры выраб цацкі лічылі пабо-

Чным заняткам, займапіся ім звычайна ста-

ляры, бондары, мэбельшчыкі, выкарыстоў-

Ваючы розныя эдыходы матэрыялу ад

асноўнага занятку. Зразумела, што ў іх

творчасці нярэдка пераважаў індывідуальны

пачатак, да таго ж стылістыка вырабаў вы-

Значапася не толькі мясцовымі традыцыямі,

але і ўзорамі, перанятымі на рынках і кір-

Машах.

Рэдкія ўцалелыя ўзоры беларускай драў-

Лянай цацкі 19 — пачатку 20 стагоддзя да-

юць падставу меркаваць, што расфарбоўкі

ці размапёўкі яна не мела, і гэта цалкам

Стасуецца з агульным характарам белару-

скага народнага мастацтва. Але па ўс-

памінах інфарматараў, на перадваенных

Кірмашах масава прадаваліся цацкі з яркай

размапёўкай аніпінавымі фарбамі. Пэўна,

Гэта позняя з'ява, выкліканая агульным ро-

стам дэкаратыўнасці беларускага наро-

днага мастацтва ў 20 стагоддзі, даступна-

сцю розных хімічных фарбавапьнікаў,

актыўнымі міжэтнічнымі кантактамі. Так, у

многіх беларускіх паселішчах (асабліва ўс-

Ходніх) на рынках і кірмашах можна было

бачыць майстроў з цэнтральнай Расіі81, якія

Гандлявалі сваім ярка размаляваным «ш,е-

Пным товаром». Няма сумнення, што да-

Сканалая з тэхнічнага і мастацкага боку

прадукцыя вядомых расійскіх промыслаў

драўлянай цацкі служыла ўзорам і для бе-

ларускіх майстроў, хоць стылістычна іх

творы ўсё ж бліжэй да літоўскіх, польскіх,

Славацкіх.

Сённяшняя дзіцячая драўляная цацка пра-

Мысповай вытворчасці прыкметна адроз-

Ніваецца ад традыцыйнай. Аднак у многіх

яе ўзорах прынцыпы формаўтварэння і аса-

Бліва дасціпнасць і прастата канструкцый-

нага вырашэння яўна «пазычаны» ў колішніх

народных майстроў-цацачнікаў. Есць ціка-

Выя прыклады адраджэння гэтага віду на-

роднай драўлянай пластыкі сучаснымі май-

Страмі, як, напрыклад, В.Палтаржыцкім з

Мінска, які мэтанакіравана займаецца ад-

наўленнем яе колішніх узораў з захаваннем

Традыцыйнай стылістыкі і канструкцыйных

прынцыпаў. Зразумела, што яго выра-

Бы — ужо не столькі дзіцячая цацка,

Колькі творы мастацка-этнаграфічнага, му-

Зейнага, выставачнага прызначэння.

Да гэтага ж віду народнай драўлянай пла-

Стыкі стылістычна далучаюцца і персанажы

народнага вандроўнага лялечнага тэатра —

Мастацкая апрацоўка дрэва

батлейкі. Уцалелыя яе ўзоры 19 стагоддзя

з усходу Беларусі (Дзяржаўны музей этна-

графіі ў Санкт-Пецярбургу) сведчаць, што

Батлеечныя ляпькі вырашаліся крыху больш

Вобразна і пазнавальна. Гэта тлумачыцца

Іншай спецыфікай іх прымянення — не як

дзіцячай цацкі, а як персанажаў народнага

тэатра. Адсюль — пэўная дэталізацыя ры-

саў твару, імітацыя характэрнага адзення з

абрэзкаў тканін і інш. Праўда, вырашэнне

далёкае ад натуралізму, адчуваецца заўсё-

днае імкненне народных майстроў да аба-

Гульнення, але пры гэтым кожная фігурка

Вызначаецца яркай вобразнасцю і тыпажна-

Сцю. Гэтымі прынцыпамі карыстаюцца су-

Часныя майстры, якія не без поспеху спра-

Буюць адрадзіць традыцыі старажытнага

Народнага тэатра батлейкі.

* * *

Паўсюднае выкарыстанне дрэва як ма-

Тэрыялу універсальнага, прыдатнага і для

будаўніцтва, і дпя вырабу разнастайных

прадметаў побыту, прылад працы, мэблі,

посуду, транспартных сродкаў і г.д., выпу-

І.С у пр у н чык. Свацця. 1984. Дрзва,

Разьба, паліхромія. Цераблічы Столінскага

Раёна. МСБК.

чае яго мастацкую апрацоўку на адно з

першых месцаў сярод іншых відаў наро-

Днага мастацтва Беларусі. Па сутнасці, у гэ-

тых адносінах Беларусь не ўяўляе якога-не-

будзь выключэння ва ўсёй Еўропе, у ко-

жным разе ў лясной яе паласе. На дзіва

блізкія і прыёмы апрацоўкі матэрыялу, ха-

рактар разьбы, формы многіх вырабаў.

Пэўна, агульнаеўрапейскай асаблівасцю

Можна лічыць перавагу скульптурна-плас-

тычных формаў вырабаў, у большай ці

Меншай ступені падкрэсленых трохгранна-

Выемчатай разьбой геаметрычнага харак-

тару, таксама досыць блізкай на ўсёй тэры-

торыі Еўропы.

Аднак ступень пашырэння разьбы быпа

Розная. Найбольш развітыя і дасканалыя яе

формы адзначаны ў карпацкім рэгіёне з

яго пастухоўскай культурай. Другі не менш

значны рэгіён — руская Поўнач і Паволжа,

Дзе бытаванне разьбы выклікана іншымі

Прычынамі: многія яе віды мелі характар

промыслу. У Беларусі абодва гэтыя асноў-

Ныя фактары не былі вызначальныя, а калі

яшчэ ўлічыць асаблівасці яе грамадска-эка-

І.С у пр у нчык. Маці. 1980-я гады. Дрэва,

Разьба, паліхромія. Цераблічы Столінскага

Раёна. МСБК.

М. Т a р a с ю к. Пілавальшчыкі.

Дрэва, разьба, паліхромія,

Пляценне з лазы. Стойлы Пружан-

Скага раёна.

Лялька з батлейкі «Антоніха*.

Я палова 19 cm. Дрэва, разьба,

абрэзкі тканін. Быхаўскі раён.

ДМЭ.

Цацка іКоннік*-. Пачатак 20 cm.

Дрэва, разьба. Магілёўшчына.

ДМЭ.

Лялька з батлейкі *Цар Ірад*. 1-я

Палова 19 cm. Дрэва, разьба, аб-

рэзкі тканін. Быхаўскі раён.

ДМЭ.

Мастацкая апрацоўка дрэва

Цацка *Кураняты». Канец 19 cm. Дрэва, ра-

Зьба. Гомелыйчына. ДМЭ.

Цацка *ГімнастПачатак 20 cm. Дрэва,

разьба. Браслаўскі раён.

Голуб. 1981. Дрэва, разьба. Заверша Дра-

Гічынскага раёна.

Намічнага развіцця, становіцца зразумелая

тая дэкаратыўная стрыманасць, якая вызна-

чае большасць вырабаў беларускіх май-

строў-дрэваапрацоўшчыкаў. Многія даў-

бана-разьбяныя вырабы ўражваюць нейкай

Першабытнай суровасцю і магутнасцю

формаў, па характары вельмі блізкіх да

найбольш старых вырабаў рускай Поўначы,

Левабярэжнай Украіны, народаў Прыбал-

Тыкі, Скандынавіі — г.зн. тых тэрыторый

усходняй і паўночнай Еўропы, дзе доўгі час

У падобных грамадска-эканамічных умовах

паўпатрыярхальнага побыту захоўваліся

старажытныя формы вырабаў і матывы ра-

Зьбы.

Гэтыя ж матывы пераважаюць і ў тых ві-

В.А лыйэўскі. Дзік. 1970. Дрэва, разьба.

Мінск. НММ.

дах беларускай дрзваапрацоўкі, якія можна

лічыць параўнаўча позняй з'явай, як, на-

прыклад, архітэктурная прапілоўка. Пашы-

рыўшыся галоўным чынам у першай палове

20 ст., яна арганічна ўвабрала і перапраца-

Вала традыцыйныя салярныя і зааморфныя

матывы. Найбольш яркім прыкладам з'яў-

Ляецца сапярная арнаментыка палескага

жылля — унікальная з'ява ў архітэктурным

Дэкоры славян.

Што да драўпянай скульптуры Беларусі,

то яна арганічна ўключаецца ў шырокі

арэал яе распаўсюджання, які ахоплівае

Літву, Правабярэжную Украіну, Польшчу,

Славакію, Яна мала чым адрозніваецца ад

скульптуры суседзяў як па стылістыцы і ха-

Рактары, так і па часе найбольшага пашы-

рэння. Крыху вылучаецца яна ў параўнанні

з больш ранняй паўночнарускай скульпту-

рай з яе сплошчанымі, плаўнацякучымі

Формамі.

Гэты від мастацкай апрацоўкі дрэва сёння

набыў досыць шырокую папулярнасць (як і

Ў суседніх народаў), аднак змяніўся тэ-

Матычна. Акрамя таго, ён носіць пераваж-

Цацка *Кавалі*. Пачатак 20 cm. Дрэва,

разьба. Магілёўшчына. ДМЭ.

В.Палтаржыцкі. Цацкі -*Мядзведзь-ка-

вальр і <Бараны>. Дрэва, разьба. Мінск.

Народнае мастацтва Беларусі

На самадзейны характар. Творчасць толькі

некаторых майстроў, якія або прадаўжа-

Юць традыцыі сакрапьнай скульптуры, або

Арганічна іх інтэрпрэтуюць у творах іншай

Тэматыкі, можна аднесці да сучаснага на-

Роднага мастацтва.

Яшчэ больш складанае пытанне з драўля-

Нымі вырабамі бытавога прызначэння.

Адны з іх назаўсёды страцілі свае функцыі,

другія ўяўляюцца сёння недастаткова дэка-

ратыўнымі, каб іх можна быпо разглядаць

Як мастацкія вырабы. Таму адбываецца

пэўная трансфармацыя традыцыйнай куль-

туры разьбы па дрэве ў адпаведнасці з су-

Часнымі патрабаваннямі. Працэс узбагачэн-

ня формаў і дэкору, асабліва актыўны ў

Сферы «арганізаваных» мастацкіх промы-

спаў, уяўляецца зусім натуральным і зака-

Намерным, ён кампенсуе тую мастацкую

Недастатковасць, якая характэрная дпя

большасці вырабаў традыцыйнага наро-

днага побыту беларусаў.