Мастацкай прамысловасці, прадукцыя якой

размяркоўваецца ў гандпёвай сетцы і

знікае з поля зроку майстроў.

Народныя майстры ў сістэме Мастацкага

Фонду такога кантакту не страцілі. Ажыц-

цяўляўся ён і ў сваім традыцыйным выгля-

дзе — у час разнастайных кірмашоў, свя-

таў, фестываляў, куды звычайна запрашалі

майстроў Мастацкага фонду для продажу

сваіх вырабаў. Апасродкаваныя кантакты

былі нават пры рэалізацыі вырабаў праз са-

Лоны-магазіны Мастацкага фонду, паколькі

аўтарства работ не гублялася, майстры

Былі добра дасведчаныя адносна попыту на

іх работы, заўваг і пажаданняў пра хара-

ктар і стылістыку твораў.

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

Адзнанаючы ўсе гэтыя спрыяльныя

ўмовы для развіцця сучаснага народнага

мастацтва ў сістэме Мастацкага фонду, не-

Льга не спыніцца на прыкметных зменах у

яго характары. У большасці выпадкаў гэта

Сувенірная, падарункавая ці чыста выстава-

Чная скіраванасць, што, зрэшты, уласціва

сучаснаму народнаму мастацтву ў цэлым. I

Хоць сёння арыентацыя не столькі на тра-

Дыцыйнае сельскае асяроддзе, колькі на

горад прысутнічае ў народным мастацтве

ва ўсіх формах яго бытавання, такая

аб'ектыўная тэндэнцыя найбольш ярка выя-

вілася ў творчасці майстроў, што працавапі

ў сістэме Мастацкага фонду. Фактычна

гэта ўжо чыста гарадская разнавіднасць на-

Роднага мастацтва, разлічаная на яго ама-

тараў, а таксама турыстаў, часта заме-

Жных, якія жадаюць мець арыгінальны, не-

паўторны напамінак пра Беларусь. Бытавая,

практычная функцыя твораў народнага ма-

Стацтва амаль страчваецца ці прысутнічае

Намінальна. Аднак гэтая акалічнасць не дае

падстаў не адносіць такую творчасць да су-

Часнага народнага мастацтва. Хоць практы-

чная функцыя ў традыцыйных узорах наро-

Днага мастацтва пераважае, аднак яна не

адзіная, а часам і не галоўная, тым больш у

наш час. Калі нават многія ўзоры трады-

Цыйнага народнага мастацтва, што развіва-

ецца ў сваім натуральным асяроддзі, нярэ-

дка выкарыстоўваюцца сёння не па пра-

мым прызначэнні як бытавыя рэчы, а ў

якасці твораў мастацтва, тым больш такая

тэндэнцыя ўласцівая творчасці майстроў,

Якія свядома арыентуюцца на канкрэтнага

спажыўца з яго скіраванасцю на дэка-

ратыўнасць і мастацкасць вырабаў. Відаць,

аб'ектыўная сітуацыя патрабуе ацэнкі такіх

твораў не столькі з пазіцыі адзінства уты-

Літарнасці і мастацкасці, колькі захавання

Агульнага характару народных традыцый, іх

Духу. Гэтым патрабаванням і адпавядала

творчасць многіх майстроў у сістэме Ма-

Стацкага фонду Беларусі, які на пачатку

90-х гадоў, з устанаўленнем рыначных ад-

носін, спыніў сваю дзейнасць. Пераемнікам

і прадаўжальнікам гэтага напрамку ў суча-

сным народным мастацтве стаў створаны ў

Надмагільны крыж. 1890. Камень, разьба.

Давыд-Гарадок Столінскага раёна.

Крыж. Пачатак 20 cm. Дрэва, разьба. Няс-

Віж.

Народнае мастацтва Беларусі

1992 г. Беларускі саюз майстроў народнай

Творчасці.

Усе адзначаныя формы бытавання суча-

Снага народнага мастацтва Беларусі свед-

Чаць, з аднаго боку, пра яго жыццёвасць, з

Другога — пра складаны, неадназначны,

Часам супярэчлівы яго характар. У цэлым

народнае мастацтва прадаўжае жыць, хоць

Многія яго віды прыкметна змяніліся, нека-

торыя зніклі ўвогуле, што было вынікам як

аб'ектыўных, так і суб'ектыўных прычын.

На падставе гэтага даследчыкі народнага

Мастацтва выказваюць розныя меркаван-

ні — ад поўнага заняпаду народнага маста-

Цтва пад уплывам навукова-тэхнічнага

прагрэсу да яго зліцця з самадзейнасцю ў

Будучыні30 (пра «росквіт» сучаснага наро-

днага мастацтва ўжо не кажуць). Думаец-

ца, што такія прагнозы беспадстаўныя, тым

Больш на значную перспектыву31. Аднак

Несумненна, што многія адзначаныя тэндэн-

цыі — змяненне характару большасці відаў

Народнага мастацтва, рост яго дэкара-

тыўнасці, згладжванне рэгіянальных асаблі-

васцяў — будуць працягвацца. Адны з іх

Фрагмент дэкору мураванай сцяны вадзя-

Нога млына. Пачатак 19 cm. Зарачча Вра-

слаўскага раёна.

маюць аб'ектыўны характар і адпюстроў-

Ваюць працэсы натуральнага развіцця наро-

днага мастацтва, другія яўна негатыўна

ўплываюць на яго характар і становішча і

патрабуюць актыўнага процідзеяння, заці-

каўленага, пастаўленага на навуковую

Аснову кіравання працэсамі, што дазволіць

гэтыя негатыўныя тэндэнцыі аспабіць ці ўво-

Гуле прадухіліць.

Цяжкія, незваротныя наступствы дпя на-

Роднага мастацтва будзе мець нацыяналь-

Ная трагедыя Беларусі — Чарнобыльская

Катастрофа. Значная частка насельніцтва

Гомельскай і Магілёўскай абласцей адсе-

лена, прадметы матэрыяльнай культуры ў

Забруджанай зоне знішчаны ці загінулі самі

сабою. Адселеныя ў іншыя месцы, як пра-

віла, у пасёлкі сучаснага тыпу, пазбаўленыя

Звыклага ладу жыцця, народныя майстры

наўрад ці змогуць прадаўжаць традыцыі

Народнага мастацтва, нават калі браць ідэа-

Льны варыянт адсялення — кампактна, цэ-

Лымі вёскамі. Практыка ж паспячарно-

быльскіх мераў паказвае, што перасяленне

Ў многіх выпадках вялося стыхійна, у тым

Кісет. Сярэдзіна 19 cm. Скура, цісненне. Ва-

ложынскі раён. Дзяржаўны музей этна-

гаафіі ў Санкт-Пецярбургу (ДМЭ).

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

Ліку і за межы рэспублікі. Усё гэта непаз-

Бежна вядзе ці да хуткага знікнення тых ві-

даў традыцыйнага народнага мастацтва,

якія яшчэ бытуюць, ці іх нівеліроўкі.

Спрыяльныя ўмовы дпя развіцця наро-

днага мастацтва склаліся ў сувязі з грамад-

ска-палітычнымі пераўтварэннямі ў 90-я

гады. Творчасць народных майстроў-сама-

тужнікаў ужо не звязваецца рознымі абме-

Жаваннямі, што дае прыкметныя вынікі,

напрыклад, у ганчарстве. Але выяўляюцца і

негатыўныя тэндэнцыі. Актыўна развіваюц-

ца розныя кааператыўныя, арцельныя і

іншыя аб'яднанні, куды ў многіх выпадках

уваходзяць звычайныя самадзейныя ўме-

Льцы, якія лічаць сябе народнымі майстрамі

і прапануюць свае паспугі па стварэнні ўзо-

раў нібыта народнага мастацтва. Жылое

асяроддзе, гульневыя і дзіцячыя пляцоўкі,

грамадскія інтэр'еры аздабляюцца псеўда-

Народнымі работамі, часам знешне падоб-

Нымі на традыцыйнае народнае мастацтва,

але пазбаўленымі яго глыбіннага зместу. У

Гэтым выпадку нібыта пацвярджаецца тэзіс

Пра зліццё народнага мастацтва з сама-

Дзейнасцю, аднак пры больш блізкім знаё-

Мстве з такімі формамі творчасці аказваец-

Ца, што размова можа ісці пра звычайную

Самад зейнасць.

Глыбокае і ўсебаковае асэнсаванне ўсіх

гэтых працэсаў, вызначэнне асаблівасцяў

Традыцыйнага і сучаснага народнага мас-

тацтва, выяўленне заканамернасцяў яго

Развіцця на розных этапах бытавання дае

Магчымасць не толькі асвятліць адну з ва-

Жнейшых галін культуры Беларусі, але і

пазбегнуць яўных памылак і пралікаў у на-

Вукова-практычным кіраванні гэтымі працэ-

Самі.

Очеркн по археологмн Белорусснн. Мн.(1970.

С. 29; Полнкарповмч К. М. Палеолмт Верхнего По-

Днепровья. М н., 1968; Шовкопляс М.Г. Мезннская сто-

Ямка. Кнев, 1965.

ГБМ. М н., 1987. Т.1. С.15.

Абрамова З.А. Палеолнтнческое нскусство на

Террнторнм СССР. М.; J1., 1962; Яе ж. Мзображення

человека в палеолнтмческом нскусстве Евразнн. М.;

Л., 1966.

Гурнна Н.Н. Древмяя нстормя северо-запада Евро-

Лейской частн СССР. М.; Л., 1961 (М Н А; № 87); Ф о р -

Вясельны каравай. 1992. Цеста, лепка.

Вулька I Лунінецкага раёна.

Пернікі. 1979. Цеста, роспіс. Лынтупы Па-

стаўскага раёна.

Народнае мастацтва Беларусі

Мозов А. А. Очеркн по первобытному мскусству. М.,

МНА; № 165).

ГБМ. Т.1. С.18.

Алексеев В.П. К пронсхожденню бннарных оппо-

Змцмй в связм с возннкновеннем отдельных мотнвов

Первобытмого нскусства / / Первобытное мскусство.

Новоспбнрск, 1976.

А м б р о з А.К. Раннеземледельческнй культовый

Сммвол («Ромб с крючкамм») / / СА. 1965. № 3; Ва-

Гнер Г.К. Проблема жанров в д р е в н е р у с с к о м нскус-

Стве. М., 1974. С.48—51.

Гуревнч Ф. Д. Внешнне связн древнерусскнх горо-

Дов на террнторнм Белорусснн в XII—XIII вв. / / Дре-

Вмостм Белоруссмм. М н., 1966.

Очеркн по археологнн Белоруссмм. Мн., 1972.

С.179.

Нгнатенко А.П. Ремесленное промзводство в го-

Родах Белорусскм в XVII—XVIII вв. М н., 1963.

1 1 Краснянскі У.Г. Музеймыя помнікі старадаўміх ві-

Цебскіх рамесніцкіх арганізацый / / Віцебшчына. Ві-

Цебск, 1925. Т.1. С.42.

1 2 У Магілёве рамеснікі складалі 4 5 — 4 6 працэнтаў

ад усіх жыхароў (Мялешка В.І. Да пытання развіцця

дробнатаварнай вытворчасці ў гарадах Беларусі ў дру-

Гой палавіне XVI — першай палавіне XVII стагоддзя

/ / Весці А Н БССР. Сер. грамад. мавук. 1960. № 4).