Этнокультурная политика в Казахстане в послереволюционный период: деятельность государственных органов

Жетписбаев А.О. КарГУ им. академика Е. А. Букетова, Караганда, Казахстан

 

Одним из наиболее актуальных вопросов современного Казахстана является вопрос этнокультурного взаимодействия и развития. Вопросы этнокультурного взаимодействия встают перед каждым гражданином страны в силу полиэтничного демографического состава Республики Казахстан. В Республике Казахстан имеется уникальный опыт деятельности институтов функционирующих с целью гармонизации этнокультурных отношений. Особую роль в налаживании этнокультурных отношений играет Ассамблея народа Казахстана (АНК).

АНК является ключевым инструментом реализации государственной этнической политики и координирует работу более 321 регионального этнокультурного объединения, Совета общественного согласия Ассамблеи народа Казахстана, Совета матерей при Ассамблее народа Казахстана, Фонда АНК и Ассамблей областей, городов Алматы и Астаны. В составе Мажилиса Парламента Республики Казахстан действует депутатская группа «Ассамблея народа Казахстана», созданная для совместного осуществления своих полномочий и действующая в соответствии с регламентом Мажилиса Парламента Республики Казахстан. Благодаря деятельности АНК и региональных этнокультурных объединений в нашей стране на равных правах представлены интересы 41 этноса [1]. Данные факты указывают на уникальное своеобразие государственной этнокультурной политики в Республике Казахстан.

Под термином «этнокультурное» мы понимаем культурное своеобразие, основанное на родовом (этническом) происхождении. При этом этнокультурные процессы будут рассмотрены, в основном, в контексте казахстанской национальной идентичности. Данный подход основан на трактовке понятия «нация» как политонима. Такой подход обусловлен тем фактом, что нация в современном мире – это сложный многокомпонентный институт, основанный на государственной (гражданской) принадлежности индивида [2].

Государство в нашей стране берет на себя ответственность за проведение этнического и культурного общественного развития. Внутренняя этнокультурная политика, проводимая государством, должна носить превентивный характер. Каждый шаг, сделанный в данном направлении должен носить строго взвешенный и научно-обоснованный характер. Исходя из этих соображений, автор предлагает рассмотреть историю формирования этнокультурной политики в Республики Казахстан.

Целью данной работы является изучение деятельности государственных органов в контексте этнокультурной политики в Казахстане в первой половине ХХ века.

После Октябрьской революции 1917г. начинается процесс национального размежевания. На этот процесс большое влияние оказали как социально-экономические, так историко-политические факторы. В идейном плане они были обеспечены работами К.Маркса, Р.Люксембург, К.Каутского, В.Ленина, И.Сталина. Особое внимание вышеуказанные авторы уделяли национальной борьбе освободительного характера, преимущественно в западных странах с развитым пролетарским движением. Вследствие этого рост национального движения на Востоке был неожиданностью для многих из представителей советской власти.

В апреле 1917г. с целью разрешения сложных межнациональных отношений в первые годы становления и развития Советского многонационального государства был создан Наркомнац – народный комиссариат по делам национальностей республики. В отличии от других ведомств в его основу был положен не отраслевой или функциональный признак, а национальный: в составе наркомата были созданы отделы – якутский, чувашский, эстонский, армянский, белорусский, еврейский, марийский, литовский, вотский, горцев Кавказа, зырянский, киргизский (куда входили казахи, каракалпаки и киргизы – прим. автора), калмыцкий, латышский, поволжский по делам немцев, чехословацкий и др. [3, с. 101] Наркомнац входил в число первых народных комиссариатов, образованных в соответствии с «Декретом об учреждении Совета Народных Комиссаров», принятым II Всероссийским съездом Советов 26 октября (8 ноября) 1917 г. для осуществления национальной политики Советской Республики [4] Большую роль в этнической политике играла культура и образование. Наркомнац РСФСР имел свои периодические печатные издания – газету «Жизнь национальностей» (с 1922г. - журнал), журнал «Новый Восток» и другие печатные органы, которые курировал Т. Рыскулов [5, с. 189]. Так были заложены основы этнокультурной консолидации.

Однако, в Центральной Азии развивалось две основные политические инициативы: пантюркизм и панисламизм. В условиях ослабления центральной власти в 1917г. идеи пантюркизма оформились в Туркестанскую и Алашскую автономии. Туркестанская автономия существовала весьма непродолжительное время и была преобразована в 1918г. в Туркестанскую советскую республику. Вследствие этого, на этой обширной территории возникает так называемое басмачество, которое просуществовало вплоть до 30-х г. ХХ века.

Алашская автономия существовала чуть более продолжительное время до 1920г. За это время правительство Алаш поднимало ряд наиболее существенных вопросов, в числе которых: административная, образовательная, судебная реформа, а также территориальный и продовольственный вопросы. На Тургайском областном киргизском (казахском – прим. автора) съезде поднимался вопрос о ликвидации прежних форм управления и деятельности бывших чиновников колониальной администрации. Упоминаются четырнадцать фамилий чиновников, совершивших должностные преступления: старший советник Тургайского областного управления Агапов, крестьянские начальники - Шубин, Витман, Куфтин, Прытков, кустанайский уездный начальник Кочегарин, помощники уездных начальников - Ткаченко и Лекторский, приставы – Прокопов, Данковец, тургайский уездный воинский начальник Загайнов, тургайский ветеринарный врач Штанге и подрайонный начальник Батманов. [6, с. 30]

Правительством Алаш был разработан проект конституции. В 1920г. Реввоенсовет 1 армии Восточного фронта выдвинул ультиматум правительству Алаш. «Алаш Орда» признала советскую власть. Все члены и сотрудники правительства «Алаш Орда» на тот момент были амнистированы советской властью. Позже, в 20-30 гг. все члены партии и правительства Алаш, несмотря на свои многочисленные и очевидные заслуги перед советской властью, были подвергнуты гонениям и репрессированы. Так был уничтожен костяк казахской интеллигенции, появившейся в имперскую эпоху.

О необходимости регулирования процессами переселения, введения их в плановое русло, обеспечения поддержки со стороны государства говорилось во всех важнейших документах первых лет Советской власти, начиная с "Декрета о земле" и "Основного закона социализации земли". В сентябре 1920г. IX Всетуркестанский съезд Советов при поддержке центральных властей из Москвы принял постановление, предписывавшее выселение нелегальных колонистов, выравнивание размеров земельных участков коренных жителей и «европейцев» и запрет на миграцию в Туркестан. Этим постановлением упразднялась установившаяся во время Гражданской войны солидарность правительства Туркестана с местным русским населением. Теперь До 1925 г., когда территории ряда республик, в том числе Казахстана, официально были закрыты для переселения. Временное закрытие Советской властью границ республики для переселения объяснялось стремлением решить в первую очередь земельный вопрос для местного, коренного населения.

Секретарь ЦК ВКП(б) А. А. Андреев сформулировал это так: «Как только вы начинаете говорить об очередности, о привилегиях для казахского населения, вы неизбежно отходите от классовой позиции» [7, с. 235]. В августе 1922г. Москва покончила со всеми высылками и настояла на равных правах для всех оставшихся славянских поселенцев. А казахское правительство, со своей стороны, продолжало настаивать на политике деколонизации.

В 20-30-е гг. главным направлением деятельности Советской власти в сфере национальной и этнокультурной политики была политика коренизации, или иначе говоря, национализации, государственного аппарата и производства. В этот период происходило активное вовлечение населения республики, в первую очередь коренного, во все сферы жизни советского общества, и, прежде всего, в управленческие структуры. Цель коренизации определялась следующим образом: «...помочь трудовым массам невеликорусских народов догнать ушедшую вперед центральную Россию, помочь им: а) развить и укрепить у себя государственность в формах, соответствующих национально-бытовым условиям этих народов; б) развить и укрепить у себя действующие на национальном языке суд, администрацию, органы хозяйства, органы власти, составленные из людей местных, знающих быт и психологию местного населения» [8, с. 24].

Правительство советского союза поощряет право наций на самоопределение, дробя бывшую империю на ряд более мелких национальных советов и республик. Основную ответственность за проведение коренизации большевистское руководство возложило следующие учреждения и организации: Центральный исполнительный комитет (ЦИК) и одна из его палат — Совет национальностей; Всероссийский центральный исполнительный комитет (ВЦИК) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики (РСФСР) и входящий в его состав отдел национальностей; и наконец, Народный комиссариат просвещения (Наркомпрос РСФСР) и его подразделение - Комитет по просвещению национальных меньшинств (Комнац). Надзор за работой этих организаций, а также подавление «националистических» уклонов были поручены нижеприведенным органам: советская политическая полиция (ОГПУ-НКВД); Центральная контрольная комиссия (ЦКК) и Центральный комитет коммунистической партии (ЦК), а также входившие в его состав национальный сектор, кадровый отдел (Орграспредотдел), Оргбюро и Политбюро. Таким образом этнокультурные отношение регулировались в «мягком» и «жестком» руслах.

В национальной политике деятельность организаций, придерживавшихся «мягкой линии», была почти исключительно положительной. Они обслуживали несколько национальных территорий, содействовали увеличению их численности, прославляли их и чествовали; поощряли создание и развитие национальных школ, газет, театров, письменных языков, музеев, ансамблей фольклорной музыки и так далее. По сути, это были первые уникальные попытки формирования институтов этнокультурной консолидации.

Деятельность организаций, работавших в русле «жесткой линии», носила надзорный и часто карательный характер: они осуществляли надзор за выполнением национальной политики и в случае необходимости принимали меры для предотвращения целенаправленного развития национального самосознания, усиления национал-сепаратизма. И хотя время от времени общая линия национальной политики колебалась, давая преимущество то организациям «мягкой», то организациям «жесткой» линии, самое удивительное заключалось в том, что обе эти политические линии всегда сосуществовали.

Более того, это разделение бюрократической ответственности между организациями обоих типов зачастую бывало настолько четким, что в документах организаций «мягкой линии» даже и не упоминалось о мероприятиях, одновременно проводившихся организациями «жесткой линии». В особенности, это важно для истории Казахстана, где коренизация и ликвидация безграмотности, не имели ожидаемых высоких темпов.

Столкнувшись с этой потенциальной угрозой, центральные власти с конца 1924г. несколько раз вмешивались в местные дела. В ноябре 1924 г. Президиум ВЦИК создал Комиссию по вопросу о регулировании положения русских в автономных республиках и областях, которую возглавил Енукидзе. В апреле 1925 г. пленум ЦК обсудил вопрос о положении казаков и принял резолюцию, направленную на его улучшение. А в октябре 1924 г. ВЦИК также создал специальную комиссию под председательством И. Серафимова, ее исключительной задачей было урегулирование вопросов земельной реформы в Южном Казахстане и Киргизии. По результатам работы обеих комиссий, решение казачьего и русского вопросов - это создание национальных советов.

Комиссия И. Серафимова предложила создать четыре русских округа, включающих в себя 289 тыс. русских и украинцев. Эти четыре округа, которые между собой даже и не граничили, предполагалось объединить в одно целое, образовав из них Калининскую автономную область, непосредственно подчиняющуюся ВЦИК по политическим вопросам и Комиссариату земледелия РСФСР - по сельскохозяйственным вопросам. План комиссии И. Серафимоваа не был реализован, из-за тогда еще возможного противостояния казахского руководства центральной власти и потенциального этнического конфликта [9].

Национальное размежевание было закреплено в 1924 г. с ликвидацией Туркестанской Советской Республики, Бухарской Народной Советской Республики, Хорезмской Народной Советской Республики. Значительная часть территорий Туркестанской автономной республики были переданы ранее созданной Киргизской АССР (с апреля 1925 г. - Казакская АССР). В результате национального размежевания и ликвидации республик в Средней Азии возникли Узбекская и Туркменская ССР, Таджикская АССР, Кара-киргизская и Кара-калпакская АО.

Позиция казахского правительства привела к созданию обстановки, способствовавшей осуществлению ряда незаконных мер против русских поселенцев. В 1924-1927 гг. в отчетах центрального ОГПУ регулярно упоминалось о следующих действиях против русских в Казахстане и Киргизии: штрафном налогообложении, несправедливых арестах, кражах скота, вооруженных захватах земли, вытаптывании посевов и вооруженных нападениях с целью изгнания из своих домов [10]. Казахи и киргизы, которых назначали на административные должности в русские регионы, систематически отказывались наказывать правонарушителей из числа коренного населения. В августе 1925 г. вооруженные казахи захватили пастбище, принадлежавшее русским. Когда русские пригрозили тем, что потребуют выплатить компенсацию, казахи закричали: «Мы тут никого не боимся, а местных властей - меньше всех» [11]

В 1925г. ЦК направил в Казахстан нового первого секретаря Казахского крайкома - Ф. И. Голощекина. Прежний секретарь крайкома, Ходжанов, безоговорочно поддерживал казахскую националистическую позицию. Направление на работу Ф. И. Голощекина в Казахстан ознаменовало собой «смену вех» в этнокультурной политике. Правительство РСФСР и партийное руководство взяло ориентацию на постепенную ликвидацию некоторой свободы автономных республик.

В 1927 г. ВЦИК создал еще одну комиссию (уже четвертую комиссию за три года), которую на сей раз возглавлял секретарь ВЦИК Киселёв и которая пользовалась безусловной поддержкой ЦК [12]. Ее цель состояла в том, чтобы заставить казахские власти отказаться как от принципа очередности (то есть права казахов получать землю в первую очередь), так и от контроля за иммиграцией. На сей раз русские национальные советы были уже второстепенной целью. В конечном счете это давление со стороны центра привело к тому, что в 1927г. среди местного казахского руководства произошел раскол, и это позволило Голощекину образовать шаткое большинство, согласное на уступки. И в конце 1927г. в Казахстане начали создаваться русские национальные советы [13]. В апреле 1928г. Казахстан согласился отменить принцип «очередности» и открыть свою территорию для иммиграции [14]. Это стало важным моментом в истории советской национальной политики, поскольку тем самым устанавливалось, что политика коренизации не означала, что национальному большинству предоставлено право сохранять свой статус демографического большинства. В дальнейшем, политика кореннизации была свёрнута, ввиду того что реализовывалась она чисто механически и противоречила стремлению кремля к централизации власти. По сути, кореннизация стала политической уловкой, пропагандистским ходом с целью успокоения сепаратистских тенденций. Взятый в дальнейшем курс на русификацию был более успешен ввиду катастрофического сокращения казахского населения и массированной переселенческой политики.

 

Библиографический указатель:

1.http://assembly.kz/sites/default/files/baza_dannyh_eko.pdf

2.http://www.inform.kz/rus/article/2857199

3.Коржихина, Т.П. Советское государство и его учреждения /ноябрь 1917г.-декабрь 1991 г./: Учебник для вузов по спец. "История" / Т.П. Коржихина. – 2-е изд.,перераб.и доп. – М.: Издат. центр Российского гос. гуманитарного университета (РГГУ), 1995. – 418 стр.

4.Собрание узаконений и распоряжений рабоче-крестьянского правительства РСФСР, 1917, №1, ст.1.

5.Устинов В. М. Турар Рыскулов: (Очерки политической биографии) Алматы: Казахстан 1996 г. – 464 стр.

6.Алаш-Орда: Сборник документов/Сост. Н. Мартыненко.-Алма-ата: Малое издательство «Айкап», 1992 г. – 192 cтр.

7.Казахстанская краевая конференция ВКП(б). 15—23 ноября 1927 г. Стенографический отчет. Кзыл-Орда, 1927. – 235 стр.

8.Сталин И.В. Об очередных задачах партии в национальном вопросе: Тезисы к Х съезду РКП(б), утвержденные ЦК партии/Сталин И.В. Cочинения. – Т. 5. – М.: ОГИЗ; Государственное издательство политической литературы, 1947. – С. 15–29.

9.Докладная записка о ненормальностях взаимоотношений между русским и туземным населением. ГАРФ. Ф. Р 5446, Оп. 55, Д. 2697

10.РГАСПИ. Ф. 17. Оп. 87. Д. 181-183, 196-198, 200, 200а,201

11.РГАСПИ. Ф. 17. Оп. 87. Д. 196 (1925). Л. 146.

12.РГАСПИ. Ф. 17. Оп. 113. Д. 338 (31.10.27). Л. 151/4

13.РГАСПИ. Ф 17. Оп. 62. Д. 2. Л. 972

14.РГАСПИ. Ф. 17. Оп. 3. Д. 679 (29.03.28). Л. 17/12; Оп. 113.Д. 229 (22.09.26).Л. 58/1; Д. 299 (06.06.27). Л. 119/4; Д. 338 (31.10.27). Л. 151/4; ГА РФ. Ф. 1235. Оп. 122. Д. 283 (1927); Оп. 140. Д. 127 (1926-1928); Д. 376 (1925-1927); Ф. 3316. Оп. 65. Д. 22 (1927). Л, 11-26; 6-я Всеказачья конференция

ӘОЖ 304 (574)

ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМЛЕЯСЫ – БЕЙБІТШІЛІК ПЕН КЕЛІСІМ ИНСТИТУТЫ

Жұмасейіт А.М., Абзалбек М.С. ҚҚЭУ, Қарағанды, Қазақстан

 

Тәуелсіз Қазақстан қоғамы елді демократияландыру мақсатымен, сондай-ақ, республиканы мекен етіп жатқан көптеген ұлт өкілдерін топтастыру үшін қоғамдық-саяси жүйеде түрлі жаңаруларды іске асыруда. Осымен байланысты қоғамдағы Қазақстанның бірлігі мен тұтастығы, мемлекеттік тәуелсіздік, демократия, пікірлердің сан алуандылығы, адам құқығы, жалпыұлттық келісім, ұлттық қауіпсіздік және т.б. құндылықтар жалпықазақстандық идеямен үйлесіп жатқанда ғана табысты болмақ. Біздің міндетіміз осы ұстанымдарды қоғамның әрбір мүшесінің санасындағы басты да басым тетікке айналдыру болып табылады.

Қоғамдағы жалпықазақстандық идеяға сәйкес әрбір азаматтың қоғамдық-саяси көзқарасы, қабілет-деңгейі қалыптасып, саяси мәдениеті жетілетіні белгілі. Сонымен қатар жалпықазақстандық идеяның негізінде оның сана-сезімінде идеялық тұрақтылық орнап, қазақстандық қоғамды демократиялық тұрғыдан жетілдіру жолында жеке басының жауапкершілігі мен іскерлігі артады. Әйткенмен жалпықазақстандық идеяның өздігінен қоғам мүшесінің бойында қалыптаспайтыны анық. Турасын айтсақ, қоғамдық құрылымдағы әрбір жеке тұлғаның сана-сезіміне жалпықазақстандық идея үдерістерін орнықтыру көп күш-жігер жұмсауды қажет етеді. Бұл ретте қоғамдағы түрлі институттар жүйесіне арқа сүйеу мейлінше маңызды. Яғни, әр отбасында, білім беру мекемелерінде, еңбек ұжымдарында, қоғамдық-саяси ұйымдарда жүйелі әрі кезең-кезеңмен терең ойластырылған, ғылыми негізделген түрлі іс-шаралар жүзеге асырылғаны жөн [1]. Ең алдымен әрбір жас ұрпақ өкілін Отанды, қазақстандық және жалпыадамзаттық саяси құндылықтарды құрметтеуге тәрбиелеу қажет. Сол бағытта бұқаралық ақпарат құралдары, теледидар мен радио хабарламалары арқылы жалпықазақстандық идеяның ұстанымдарының мән-мағынасы мен маңызы түсіндірілгені ләзім. Бұл жайтты іске асыруда бүгінгі көшбастаушыларымыз да өздерінің рөлдерін жете сезінулері тиіс. Осы орайда XX ғ. бірінші ширегінде ұлттық мүддеге қызмет етудің тарихи ұлы үлгілерін көрсетіп берген қазақ қайраткерлерінің ерен еңбегі жолнұсқа болып табылады. Ел халқын шынайы отансүйгіш әрі нағыз азамат етіп қалыптастыру міндеттерін жүзеге асыру мен әр ұлт өкілінің бойында «мен қазақстандықпын», «мен Қазақстан Республикасынанмын» деген мақтаныш сезімді негіздеу Қазақстанның мемлекеттік саясатының басты өзегі. Мемлекет тарапынан ұтымды жүргізілген саясат әрбір қоғам мүшесінің бойында демократиялық құндылықтар мен жалпықазақстандық идеяны орнықтырудың баяндылығына кепіл болмақ [1].

Бүгінгі таңда Қазақстан қоғамындағы 130-ға тарта ұлт пен ұлыс өкілдері өмір сүріп, еңбек етуде. Олар мемлекеттік құрылымды құру ісіне, нарықтық экономиканы жетілдіруге, мәдениетті көтеруге белсене атсалысуда. Қазақстан Республикасында бүгінде көптеген ұлыстардың өкілдерінің әрқайсысы өз ұлтының тарихы мен мәдениетін игеріп өсіп, өз халқының дүниетанымы мен салт-дәстүрін қанына сіңіріп, тілін дамытуды қалайды. Бұл – табиғи, заңды құбылыс болып табылады. Соған орай, біз – қазақ халқы өзге ұлттардың өкілдерін кемсітіп, шеттетпеуіміз керек. Ондай жағдайда еліміздегі ұлтаралық қарым-қатынас саясатына шіркеу келтіріп, ұлттар арасындағы жарастықты бұзып аламыз. Сондықтан қазақ халқы республикадағы барлық ұлт өкілдерін топтастыратын, Қазақстан азаматтарының бәріне ортақ ділді қалыптастыруға мұрындық болатын біріктіруші ұлт ретінде басқа халықтардың басын қосып, оған ұйтқы болуы қажет. Біз қазақстандық қоғамды мекен етуші әрбір халықтың сана-сезіміне «қазақстандық ұлтжандылық», «жалпықазақстандық мақтаныш» рухын қалыптастырғанымыз жөн. Демек, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев атап көрсеткендей: «Республикадағы қазіргі ұлтаралық жарасым ахуалын көздің қарашығындай сақтай білу барлық ұлттың, әрбір азаматтың ең жауапты міндеті. Қазақстандағы ұлтаралық жарастықтың негізгі ұйтқысы болу міндетін алдымен осы атамекеннің иесі – қазақ халқы өз мойнына алуы керек [2]. Өйткені халқымыз ұлтаралық жарастықты, сыртқы дүниемен өзара тиімді ынтымақтастықты жүзеге асыра алса ғана өзінің өркениетті мемлекетіне ие бола алады. Басқадай бағыт ұстанар болсақ онда біз тұйыққа тірелеміз, талай тағдырдың обалына қаламыз, қазіргі абыройлы атымыздан айрыламыз.

Егемендігін алғаннан кейінгі кезең аралығында қазақстандық қоғамда ұлтаралық мәселелерді тиімді түрде шешу мен барлық ұлттардың құқықтары мен бостандықтарын тең дәрежеде жүзеге асыруына құқықтық негіз құру мақсатымен бірқатар іс-шаралар жүргізілді. Осымен байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 1992 ж. 13 желтоқсанда Қазақстан халықтарының І-ші Форумында осы форумды тұрақты негіздегі жаңа қоғамдық институт – Қазақстан халықтарының келісімі мен бірігуі Ассамблеясына айналдыру жөніндегі идеяны ұсынды. Онда Елбасы Н.Ә. Назарбаев былай деді: «біздің басты игілігімізді – халықтар достығын қазақстандықтардың бірнеше ұрпақтары құрды. Сондықтан бүгін біздің тарихымыздағы көптеген жайтты ой елегінен өткізе отырып, қазақстандықтардың бұл байлықты талан-таражға салуға, игі салт-дәстүрлерді ұмытуға қақысы жоқ. Олар соңғы жылдары ғана және коммунистік нұсқаулармен қалыптасқан жоқ, әр күн сайын әрбір ұлттың дауысын ести білуіміз керек. Міне, сондықтан да форумды тұрақты негізге көшіру қажет, жаңа қоғамдық институт – Қазақстан халықтарының келісімі мен бірігуі Ассамблеясын құру қажет» [3]. Сөйтіп, елдегі қоғамдық тұрақтылық пен ұлтаралық жарасымды нығайту мақсатында Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы консультативтік – кеңесші орган ретінде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан халықтарының Ассамблеясын құру туралы» 1995 жылғы 1-ші наурызындағы жарлығымен аталған ұйым құрылды.

Өз кезегінде Қазақстандағы барлық халық өкілдері Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру жөніндегі ұсынысына қолдау көрсетіп, қазіргі таңда оның жұмысына белсене атсалысуда.

Қазақстан халқы Ассамблеясы - ол әрі іргетас, әрі бейбітшілік, рухани келісім мәдениетінің негізгі қағидаты. Ассамблея - мемлекеттік органдардың халықпен жемісті үнқатысуын, барлық этностар өмірлерінің өзекті мәселелерінің шешілуін қамтамасыз етуші ұйым. «Дамудың сыры - бірлікте, Табыстың сыры - тірлікте». Мұратқа жолын тапқан жетеді. Еңбегіміздің жанбағы біздің ортақ үйімізді бейбітшіліктің бесігі етіп, барды бағалай білуімізге байланысты. Қазақты қасиетті қара шаңыраққа баласақ, еліміздегі барша этностар - сол шаңыраққа шаншылған уықтар. Ортақ ордамыз - Қазақстанның босағасын берік, шаңырағын биік ұстап, түтінін түзу ұшыру - елдік мақсат. Сонда ғана Қазақстан «2050» Стратегиясында айтылған үздік 30 елдің қатарынан табылады. Біздің Отанымыз - ортақ, тілегіміз - бір, мақсатымыз - жалғыз. Ол - жері гүлденген, елі түрленген, дамуы жедел, ұрпағы кемел Мәңгілік Қазақстан! деп еліміздің Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев айтып кеткендей Қазақстан халқы Ассамблеясының ел дамуындағы, отан тыныштығына қосар үлесі зор.

Биыл мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей бастамасымен және жетекшілік етуімен 1995 жылы құрылған Қазақстан Халқы Ассамблеясын құру туралы идеяның алғаш көтерілгеніне 21 жыл толды. Мұндай институтты құру қажеттілігі саяси тұрғыдан, сондай-ақ жаңадан құрылған, тәуелсіз, полиэтносты, поликонфессиялық мемлекеттің тұрақты дамуы тұрғысынан туындаған еді. Аталған бастама мәдениет аралық диалогты нығайтудың жаңа кезеңінің негізін қалап, этносаралық қатынастарды дамыту мәселелерін жоғары деңгейде шешуге мүмкіндік жасайтын әлемдік тәжірибедегі тың бағыт болып табылды. Жиырма бір жылдық тарихында Ассамблея қарқынды дамып, елеулі өзгерістерді бастан кешірді. Оның дамуы барысында Н.Назарбаевтың этносаралық толеранттылық және қоғамдық келісімнің қазақстандық үлгісі қалыптасты. Осы жылдар ішінде Қазақстан халқы Ассамблеясының институционалдық құрылымы нығайып, қоғамды ұйыстырушы әлеуеті толысты, ол халық дипломатиясының маңызды күретамырына айналды [4].

Бүгінде Ассамблея ел Президенті Төрағалық ететін конституциялық орган болып табылады. Бұл оның ерекше мәртебесін айқындайды. Кез келген мемлекет үшін қоғамдық келісімнің маңыздылығы ерекше. Халық үшін бейбіт заманда мамыражай өмір сүруден артық ешқандай бақыт жоқ. Сондықтан елімізде татулық пен тұрақтылыққа Тәуелсіздік алған жылдан бастап ерекше мән беріліп келеді. Қазақстанда өмір сүріп жатқан этнос өкілдерінің мүддесі Елбасымыздың тікелей қадағалауында. Қазақстан халқы Ассамблеясын құру идеясын да алғаш рет Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев 1992 жылдың желтоқсанында өткізілген Қазақстан халқының бірінші форумында айтқан болатын. Тарих қойнауында алтын әріптермен таңбаланған аталмыш форум жұмысында Мемлекет басшысы баяндама жасап, Қазақстан дамыған елдер қатарына қосылу үшін, ел тұрғындары бай, әл-ауқаты жоғары өмір сүру деңгейіне жету үшін халықтың ынтымағы, бірлігі мен татулығының негізгі рөл атқаратынын ерекше атады. Өткен жылы елімізде Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдық тойы республикалық деңгейде аталып өтті. Әр ұлттың мәдениеті, тарихы өзінше қызық және әр ұлт еліміздің дамуына сүбелі үлес қосуда. Ассамблея бір мақсатта біріккен барлық ұлттардың басын қосып, олардың күш-қуатын ел игілігіне жұмылдырады. Оған дәлел – еліміздің құлаш жайып өркендеуі. Ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» атты халыққа арнаған Жолдауында «Ассамблея құрылуының 20 жылдығын атап өту арқылы біз қазақстандықтардың рухани күш қуатын арттыруымыз және толеранттылығын еселеуіміз керек. Сондықтан да, біз Қазақстан халқын ең үздік және мәңгілік құндылықтар - ел игілігі жолында ынта мен жігерді, еңбекқорлықты және мақсаткерлікті арттыруға шақырамыз. Этносаралық келісім - ол өміршеңдік оттегісі» деп ерекше атап өтті. Ассамблеяның негізгі бағыты барлық этностық топтарды ортақ мақсатқа жұмылдыру болып табылатындығын атап өткен Елбасы Ассамблеяның өміршеңдігінің ең басты ерекшелігі - ол этностық топтардың қызметін бақылаумен айналысатын қарапайым ұйымға ғана емес, сонымен қатар еліміздегі барлық ұлт пен ұлыстың мүдделерін бір арнаға тоғыстырушы, барлық азаматтардың этностық, діни ерекшеліктеріне қарамастан құқығы мен бостандығын сақтаушы толыққанды саяси институтқа айналғандығын айтты.

Халық бірлігі - мемлекеттілік негізі. Қоғамдық бірлікті ту етіп ұстау арқылы ғана біз алдымызға болашағы күшті, өркендеп, дамыған Қазақстан елі туралы ұлы мақсаттар қоя аламыз. Ел өміріндегі мәні мен маңызы орасан зор осынау саяси оқиға қарсаңында біз көп ұлтты Қазақстан халқын бір атаның балаларындай еліміздің өркениетті дамуы жолындағы игілікті іске жұмылдырып отырған Қазақстан халқы Ассамблеясы еліміздегі барлық этнос өкілдерін ортақ мақсатқа ұйыстырып, елімізде тұрақтылықты сақтау мен оның дамуына аса зор үлес қосып келеді. Ең бастысы, Қазақстан халқы Ассамблеясының қызметі нәтижесінде елімізде этностық немесе діни ерекшелігіне қарамастан әрбір азаматтың Конституциялық һәм азаматтық құқықтары мен еркіндігін толық қолдана алатын этносаралық және конфессияаралық келісімнің айрықша үлгісі қалыптасты. Сөйтіп, Қазақстанның көп-этностық кеңістігінде сенім, келісім мен өзара түсіністік берік орнады. Қазақстан халқы Ассамблеясының алдына қойған басты мақсаты және түбегейлі міндеті - этносаралық қатынас саласында мемлекеттік органдармен және азаматтық қоғам институттарымен тиімді өзара іс-қимылды қамтамасыз ету. Осы мақсатта халық бірлігін нығайту, қазақстандық қоғамның негізін қалаушы құндылықтар бойынша қоғамдық келісімді қолдап, дамыту, қоғамдағы экстремизм мен радикализмнің көріністеріне тойтарыс бере отырып, азаматтардың құқықтық бостандықтарына қысым жасауға жол бермеу, азаматтардың демократиялық нормаларға сүйенетін саяси-құқықтық мәдениетін қалыптастыру да осы ұйымның төл парызы. Ынтымақ ұйытқысына айналған ұйым бұл мақсаттарды жоғары деңгейде орындап келеді [2].

Қазақ халқы қашанда бірлік пен татулық мәселесіне ерекше мән беріп, оны тірліктің тұтқасы, өмірдің өзегі ретінде бағзы заманнан бағалап келген. «Бірлік бар жерде - тірлік бар», «Береке басы - бірлікте», «Ырыс алды - ынтымақ» деген сияқты көптеген мақал-мәтелдер соның айғағы. Бірлік пен татулық тәлімінің қазіргі көпұлтты Қазақстан жағдайында маңызы ерекше. Мемлекет құраушы, елдің, жердің иесі ретінде қазақ халқы өзге ұлттар мен ұлыстарға оның асқан үлгісін көрсетіп келеді десек артық емес. 21 жылдық тарихы бар ұйым елдің саяси жүйесінің маңызды бір бөлігіне айналып, ол Қазақстанды мекендейтін барлық ұлттар мен этностардың мүдделерін, құқықтарын бір арнаға түйістірді. Әрбір ұлттың тегіне, дініне, көзқарасына қарамастан, барлық азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерінің бұлжытпай сақталуын қамтамасыз етті. Түптеп келгенде, Ассамблея еліміздегі халықтардың тұрмыстық деңгейдегі ұлтшылдықтың пайда болуына жол бермейтін, бір-біріне төзімділікке, шыдамдылыққа тәрбиелеуді дәріптейтін ең маңызды ұйымның бірі болып саналады. Осының нәтижесінде әрбір қазақстандық кең ауқымды ойланып, достық пен өзара түсіністікті бағалауға жетелеу жолында жемісті еңбек етуде. Осыған байланысты бұл ұйым мемлекетімізді мекендейтін эстнос өкілдерін бірлікке шақырып, елдегі демократияның қалыптасуына да тікелей атсалысуда. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, Қазақстан халқы Ассамблеясы бүгінде көпұлтты қазақстандықтардың береке-бірлігі мен ынтымағын жарастырған татулық темірқазығына айналып отыр [4].

Біздің елдегі бірлік пен қоғамдық келісімнің бастауы - Қазақстан халқының ортақ тарихы. Ғасырлар бойы тағдыр талайына ұшыраған халықтарды құшағына сыйдыра білген қасиетті Ұлы Дала көптеген ұлыс пен ұлттың құтты қонысына айнала білді. «Бақ та, тақ та таласқанға бұйырмайды, халықтық істе жарасқанға бұйырады», деген дана бабаларымыз. Сондықтан да атқаратын игілікті істеріміз халқымыздың болашағын бірлігіміз бен берік етсін.

 

Библиографиялық сілтеме:

1.Кулагин ВМ. Международная безопасность: Учебное пособие для студентов вузов /ВМ. Кулагин. - М.: Аспект Пресс, 2007. - 318 с.

2.Тугжанов Е. Модель народной дипломатии //Индустриальная Караганда. - 2009. - №48-49. - 1 мая.

3.Выступление Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева на XVI сессии Ассамблеи народа Казахстана // Ка­захстанская правда. - 2010. - № 278. -21 окт.

4.Есимханова Н.И. Этнокультурное развитие Республики Казахстан. Учебное пособие. - Аркалык, 2014.

ӘӨЖ 329.7=512.122

ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫ – РУХАНИ КЕЛІСІМ МӘДЕНИЕТІНІҢ ЖӘНЕ ТАТУЛЫҚ НЕГІЗІ

Жумаканова У. С., Иманбекова Ж. М. ҚарМТУ, Қарағанды, Қазақстан

Қазақстан халқы Ассамблеясы - заңды тұлға құрылмай, Қазақстан Ре