Роль Ассамблеи народа Казахстана в межэтническом согласии

Алимбаев Т.А. КарГУ им.Е.А.Букетова, Караганда, Казахстан

В 1991 году Казахстан обрел независимость и стал суверенным государством. Перед ним встали сложные задачи реформировния политической и социально-экономической сфер жизни общества. С первых дней обретения независимости консолидация казахстанского общества, обеспечение равноправного сосуществования всех этнических групп стали основополагающими направлениями национальной политики государства. В сложных условиях транзитного периода благодаря целенаправленной и последовательной политике государства в Казахстане не было столкновений на межэтнической почве, дестабилизации и раскола общества.

Фундаментом согласия и стабильности в обществе стал изначальный выбор в пользу формирования гражданской, а не этнической общности. Время доказало, что это самый разумный путь совмещения интересов всех граждан страны независимо от их этнической принадлежности. Сегодня в Казахстане сформирована собственная модель межэтнического согласия, получившая высокую оценку в мировом сообществе. Созданы эффективные нормативно-правовые и концептуальные основы обеспечения межэтнического согласия. Конституция Республики Казахстан гарантирует защиту интересов всех граждан независимо от этнической, расовой, религиозной или иной принадлежности. Нормы Основного закона заложили основу для доверия и взаимоуважения между всеми этническими группами [1,c.2].

Современная этническая ситуация в стране характери - зуется динамичными процессами роста этнического самосознания, возрождения этнической самобытности, культуры, традиций. Во внутренней политике республики особое место занимают вопросы укрепления толерантности между этносами и конфессиями. Межэтническое и межконфессиональное согласие органично пронизывают ткань казахстанского общества. Важный этапформирования национальной законодательной базы Республики Казахстан в межэтнической и межконфессиональной сферах охватывает период с 1995 по 1996 годы. Именно в этот период были осуществлены ключевые шаги, во многом предопределившие дальнейший вектор развития независимого Казахстана. Главным таким шагом является создание в 1995 году консультативно совещательного органа при Президенте страны - Ассамблеи народа Казахстана (АНК), призванного заниматься вопросами обеспечения межнационального согласия в республике.

Создание Ассамблеи народа Казахстана способствовало формированию действенных механизмов и законодательных актов для регулирования межнациональных отношений в Республике Казахстан. О значимости роли, которая отводилась АНК в политической и общественной системе Казахстана, говорит уже тот факт, что во главе этой структуры встал Президент РК - Н.А. Назарбаев. С первых дней создания Ассамблея народа Казахстана получила широкие полномочия для решения целого комплекса задач: содействие в разработке и реализации государственной национальной политики; содействие формированию казахстанского патриотизма; развитие государственного языка и других языков народа Казахстана; совершенствование региональной политики в межэтнической сфере; участие в разработке и реализации планов и мероприятий в области демографии и миграции; пропаганда казахстанской модели межэтнического и межконфессионального согласия в стране и за рубежом; осуществление просветительской и издательской деятельности, направленной на достижение межэтнического согласия; осуществление мониторинга состояния межэтнических отношений, в том числе в области применения государственного языка и других языков народа Казахстана; участие в общественно-политической экспертизе законопроектов по вопросам государственной национальной политики; поддержка казахской диаспоры в зарубежных странах в вопросах сохранения и развития родного языка, культуры и национальных традиций, укрепления ее связей с исторической Родиной.

В 2008 году в результате Конституционной реформы АНК получила право избирать депутатов Мажилиса Парламента РК. Тогда же был издан Закон «Об Ассамблее народа Казахстана», который формировал нормативно-правововые инструменты обеспечение деятельности этого органа и обозначил политическое признание и роль АНК в деле укрепления мира и согласия в республике. Сегодня АНК является полноправным субъектом политической системы страны. Таким образом, на протяжении всех лет независимости нормативно-правовое обеспечение межэтнических и межконфессиональных отношений являлось важнейшим направления национальной политики Республики Казахстан. Согласно национальой переписи населения Республики Казахстан 2009 года составила 16004,8 тыс. человек. За межпереписной период численность населения республики увеличилась на 1022,9 тыс. человек, прирост численности населения по сравнению с предыдущей переписью 1999 года составил 6,8%.Изменение численности отдельных этносов за межпереписной период характеризуется следущими данными: Численность казахов увеличилась по сравнению с предыдущей переписью на 26,1% и составила 10098,6 тыс. человек. Увеличилась численность узбеков на 23,3%, составив 457,2 тыс. человек, уйгур - на 6%, составив 223,1 тыс. человек. Снизилась численность русских на 15,3%, составив 3797,0 тыс. человек; немцев - на 49,6%, составив 178,2 тыс. человек; украинцев -на 39,1%, составив 333,2 тыс. человек; татар - на 18,4%, составив 203,3 тыс. человек; других этносов - на 5,8%, составив 714,2 тыс. человек.Численность населения республики на 1 января 2010 года составила 16196,8 тыс. человек. Доля казахов на начало 2010 года составила 63,6%, русских -23,3%, узбеков - 2,9%, украинцев - 2,0%, уйгур - 1,4%, татар - 1,2%, немцев - 1,1%, других этносов - 4,5% [2,с.9].

Этнический состав населения претерпел заметные изменения. В результате как позитивных (приток оралманов, репатриация), так и негативных (большой отток за пределы страны) миграционных процессов, а также изменений в естественном движении населения произошло увеличение удельного веса одних и снижение других этнических групп. Итоги переписи населения 2009 г. в Республике Казахстан подтвердили факт достижения казахским народом совершенно нового этнодемографического статуса, который он потерял к концу 20-х годов XX в. Если в 1989 г. казахи имели только относительное большинство по отношению к другим национальностям, то к 2009 г. им принадлежит абсолютное большинство. Однако уникальность ситуации в том, что увеличение доли казахов в последние 20 лет произошло в основном не за счет естественного прироста, а в связи с выездом за пределы республики по различным причинам представителей других этносов. Благодаря правильной и обдуманной политике государства по национальному вопросу, неуклонно растет число реэмигрантов. В настоящее время в республику вернулось русских 17.154, немцев - 1.410, украинцев - 2.349 человек [3,c.109].

Сегодня можно констатировать, что укрепление правовой базы и реализация государственной программы развитии языков совершила прорыв в сознании людей. Граждане пришли к необходимости овладения государственным языком как средством, цементирующим казахстанский патриотизм. В настоящее время более 65 процентов казахстанцев владеют государственным языком. Сегодня, по данным Ассамблеи народов Казахстана, республике государственным языком владеют 29 процентов болгарской диаспоры, 28 процентов корейцев, 17 процентов евреев, 10 процентов поляков [4,c.9].

Важное средство решения языкового вопроса - принцип свободного развития языков народов. В республике, в мес­тах компактного проживания ряда этносов, организовано изучение школьниками 14 родных языков. В вузах готовят­ся специалисты по немецкому, уйгурскому, польскому, ту­рецкому, корейскому, азербайджанскому и другим языкам. Сейчас, в стране функционируют 3474 общеобразователь­ные школ с казахским языком обучения, 2514 - с русским, 2017- со смешанным, 78 - с узбекским, 13 - с уйгурским, 3-е таджикским, 1 - с украинским языками обучения. Помимо этого действует целый ряд воскресных школ, где дети изучают свой родной язык по желанию родителей. В прошлом учебном году функционировало около 200 вос­кресных школ на 25 языках народов Казахстана. В Павло­дарской школе обучение ведется на 12 языках: украинском, корейском, армянском, немецком, татарском, башкирском, чувашском, иврите, чеченском, ингушском, польском и азербайджанском языках, в школе национального возрожде­ния Северо-Казахстанской области - на 10 языках: армянс­ком, польском, немецком, иврите, татарском, башкирском, чеченском, ингушском, украинском и азербайджанском языках. В этих школах дети, кроме родных языков, изуча­ют литературу, краеведение, историю своего народа и ми­ровую религию. В достаточном количестве издаются серии учебников для национальных школ и различного рода лите­ратура на уйгурском, узбекском, русском и других языках республики [5].

Ежегодно по государственному заказу выпускаются только на языках этнических меньшинств Казахстана до 30 книг общим тиражом более 80 тысяч экземпляров. Активно работают с различными диаспорами средства массовой информации республики. Сегодня в стране изда­ются газеты и журналы на 11 национальных языках, наиболее крупными из которых являются: корейская «Коре ильбо», немецкая «Дойче Альгемайне Цайтунг», украинская «Украиньски новини» и уйгурская «Уйгур авази». 44 телестудии вещают на 12 языках и 18 радиостудий - на 7 языках [6, c.111].

С 2003 года под эгидой Ассамблеи народа Казахстана выходит журнал «Достык-Дружба», а с 2009 года выходит еще один аналитический журнал «Менын елім - Моя страна». Работают национальные театры ряда диаспор (русский, немецкий, уйгурский, корейский и узбек­ский и т.д). Ежегодно издается несколько десятков новых книг на языках этнических групп. Стало традиционным массовое участие на праздниках Наурыз, Масленица и Рождество. Ассамблея народа Казахстана была инициатором проведения двух референдумов по продлению пол­номочий Главы государства и принятий новой Конституции. Она активно участвовала в подготовке ряда законопроектов: «Об общественных объединениях», «О культуре», «О языках в Республике Казахстан» и других. Ассамблея народа Казахстана занимает центральное место в системе государственной национальной политики. Интегрируя свыше 820 этнокультурных объединений, она стала ключевым звеном общественного согласия, сочетающим возможности гражданского общества и государства. Не имеющий аналогов в мире этот уникальный институт гражданского общества, стал по настоящему органом народной дипломатии. За годы своей работы Ассамблея превратилась в координатора работы центральных и местных исполнительных органов власти по вопросам межэтнического развития. Это работа охватывает информационные, образовательные, воспитательные, правовые, а также международные аспекты обеспечения межэтнического согласия.

Сегодня Ассамблея народа Казахстана основной стержень уникальной модели межэтнического и межконфессионального согласия, где каждый гражданин, независимо от этнической или религиозной принадлежности, обладает, и пользуется всей полнотой гражданских прав и свобод, гарантируемых Конституцией, имея все возможности сохранять и развивать свою этническую самобытность. Каждый этнос в Казахстане - важная и гармоничная часть общества. Учитывая особую значимость освещения межэтнических вопросов, при Ассамблее народа Казахстана создан Клуб журналистов - экспертов. В целях анализа и прогноза межэтнических отношений функционирует Научно-экспертный совет и Центр по изучению сферы межэтнических межконфессиональных отношений Академии государственного управления при Президенте РК. Необходимо отметить, что в последние годы во всех ведущих вузах республики открыты кафедры Ассамблеи народа Казахстана. Одной из главных особенностей АНК является представительство интересов этнических групп в высшем законодательном органе - Парламенте страны как гарантированное представительство, 9 депутатов Мажилиса Парламента от Ассамблеи народа Казахстана, представляют интересы всех этносов страны. Депутаты от Ассамблеи принимают активное участие в законотворческом процессе и пользуются правом законодательной инициативы. Все принимаемые законы, касательно межэтнических отношений, проходят соответствующую экспертизу депутатами. В республике разработана концепция этнокультурного образования, основная идея которой - создание модели об­разования, ориентированной на сохранение самобытности этнических групп и одновременно освоение других культур, реализацию взаимосвязанных целей: этническую идентифи­кацию и государственную интеграцию.

Сегодня в Казахс­тане существуют все предпосылки для превращения этно­культурного многообразия страны в позитивный фактор общественного развития. Все нации и народности - казахи, русские, украинцы и немцы, узбеки и уйгуры, представите­ли других этносов - осознают себя создателями новой граж­данской общности казахстанского народа. Представители интеллектуальной элиты Казахстана подчеркивают важность задачи консолидации казахстан­ского общества в единую нацию, под которой понимается не этническая, а гражданская нация. В заключении можно отметить, что в Казахстане сегодня более 130 этносов и 18 кон­фессий живут в мире и согласии, не зная раздоров и столк­новений. И здесь нужно отметить бесспорную заслугу ка­захского народа, имеющего высокотолерантное сознание. Мультикультурность становится образом и нормой жизни. Опыт пройденного четверть века не­зависимого развития Казахстана говорит о том, насколько важным является сохранение стабильности межэтнических отношений в мультикультурном обществе. Хотя за эти годы на правовом уровне были разрешены многие проблемы в этой области, сам факт полиэтнического состава населения страны делает важным постоянный учет этнического фак­тора. Сегодня опыт ее работы становится привлекательным и полезным для многих стран мира. Доверие, традиции, транспарентность, толерантность, - это именно те принципы, которые легли в основу нашего многонационального процве­тающего государства. В основу политики государства в межэтнической сфере положен принцип «Единство в многообразии». За рубежом проведены крупные международные конференции по роли Ассамблеи в жизни многонационального населения республики. Казахстанский опыт получил высокую оценку международных экспертов. В свое время Генеральный секретарь ООН Коффи Аннан назвал Казахстан «примером межнационального согласия, стабильного и устойчивого развития для других государств мира». Высокую оценку состоянию межнациональных отношений в Казахстане дал в своем визите в 2001 году Папа Римский Иоанн Павел II.

Библиографический указатель:

 

1. За мир и согласие в нашем общем доме. Выступление Назарбаева Н.А. на I сессии Ассамблеи народов Казахстана. 24 марта 1995 г.// Политика мира и согласия. – Астана: Елорда, 2007. С.2

2.Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги.Статистический сборник. (Под ред. А.А. Смаилова)Астана, 2010,С.9.

3.Кыдралина Ж.У. Этнос и религия в Казахстане: история и судьбы.-Астана:2007 С.109

4. Дымов О. Ассамблее народов Казахстана – 10 лет// Деловой мир.- 2005.-№5С.9

5.Казанцева О. Достояние республики // Казахстанская правда.-2005.-30 апреля

6.Кыдралина Ж.У. Этнос и религия в Казахстане: история и судьбы.-Астана:2007 С.111

 

 

ӘӨЖ: 81’243(574)

 

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ «ҮШ ТҰҒЫРЛЫ ТІЛ» БАҒДАРЛАМАСЫ –ТІЛДІК ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗІ

Батырбекова З.А., Жұмасұлтанова Ғ.Ә.

Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ, Қарағанды, Қазақстан

Әлемнің түрлі халықтары, дін және мәдениет өкілдері әлемдегі бейбітшілік пен үйлесімді қарым-қатынасты қамтамасыз етуге байланысты жалпы мақсатқа ұмтылады. Төзімділік, яғни толеранттылық мәселесі ғалымдардың еңбектерінде халықтар мен өркениеттер арасындағы жақсы қарым-қатынас жолымен адамзат дамуының альтернативті жолы ретінде көрсетіледі. Қазіргі әлемде толеранттылық мәселесі өте маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қазақстан Республикасының дамуы үшін маңызды шарттардың бірі қоғамдағы толеранттылық мәдениетімен қамтамасыз етілетін саяси тұрақтылық болып табылады.

Бүгінгі таңда ғылым саласында толеранттылық ұғымы бір әлеуметтік субъектінің басқа әлеуметтік субъектілердің саяси, әлеуметтік, этникалық, діни және басқа да ерекшеліктеріне төзімділікпен қарау қағидаты ретінде қарастырылады. ЮНЕСКО-ның күш-жігері арқасында «толеранттылық» термині әлемдік мәселелердің маңызды шешіміне айналды. Ол Жер шарындағы барлық тілдерге ортақ, түсінікті ерекше бір мағынаға ие. Бүгінгі таңда «толеранттылық» терминіне көптеген анықтамалар беріледі. Толеранттылық латын тілінен аударғанда tolerantia – шыдамдылық, өзге көзқарастарға, мінез-құлықтарға, әдеттерге төзімділік таныту, қолайсыз әсерлердің ықпалын бастан өткізе алушылық деген мағынаны білдіреді [1].Яғни, бұл дегеніміз – философиялық, діни, әлеуметтік-мәдени, ұлттық және этикалық плюрализмді тану. Сонымен қатар, бұдан толеранттылықтың негізінде мәдениетке, тілге, түрлі ұлт өкілдерінің салт-дәстүрлері мен мінез-құлықтарына деген толеранттылық жатқанын аңғаруға болады. Осы тұрғыдан алғанда Қазақстандағы толеранттылық мәселесі қоғамның әрбір саласына қатысты деп айтсақ қателеспейміз.

Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін Қазақстан ұлттық және діни сананы өсіру мақсатымен қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы терең өзгерістермен сипатталатын жаңа тарихи кезеңге аяқ басты. Қазақстанның түрлі ұлттар мен дін өкілдерінің бейбіт өмірін қамтамасыз етуге, қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету шаралары мемлекеттің саясатының маңызды бөлігінің бірі – толеранттылық мәдениетінен көрініс табады.

Аталған тақырыптың өзекті мәселелердің бірі екендігі анық. Қазақстан посткеңестік кеңістікте орналасқан, ұлттық бейбітшілік орнаған бірнеше мемлекеттің бірі болып табылады. Бүгінде елімізде 130-дан астам ұлт пен ұлыстың өкілдері бір тудың астында өмір сүріп жатыр.Сол себепті де тілдік толеранттылық мәселесі көпұлтты Қазақстанға да тікелей қатысты. Қазіргі уақытта мемлекетіміздегі тілдік толеранттылықтың дамуының көрсеткіштерінің бірі болып «Үш тұғырлы тіл» бағдарламасы табылады.

Елбасымыз «Үш тұғырлы тіл» туралы идеяны алғаш рет 2006 жылдың қазанында өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының XII құрылтайында жария етіп, 2007 жылғы жолдауында “Тілдердің үштұғырлылығы” атты мәдени жобаны кезең-кезеңмен іске асыруды ұсынды [2].Бұл жоба бойынша Қазақстан халқы үш тілде сөйлейтін жоғары білімді ел ретінде бүкіл әлемге танылуы тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі.

Біздің халқымыз үшін қазақ тілінің маңыздылығын және оның еліміздегі орын алуы туралы қазақ халқының зиялы азаматтарының ерте заманнан бастап айтқандары белгілі. Қазіргі уақытта да бұл мәселеге мемлекет тарапынан аса назар аударылатындығы баршамызға мәлім. Мысалға айтатын болсақ, Елбасымыз өз еңбектерінде бұл мәселені назардан тыс қалдырмайды. Соның ішінде Президентіміздің біз үшін аса маңызды 2012 жылғы Жолдауындағы тіл мәселесіне байланысты ойларын айтуға болады. Оның айтуы бойынша: «Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз. Біздің міндетіміз – оны барлық салада белсенді пайдалана отырып дамыту... Қазақ тілін кеңінен қолдану жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды жалғастыру керек. Келер ұрпақтың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады» [3]. Осыдан Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев 2025 жылға қарай қазақстандықтардың 95 пайызы қазақ тілін білуге тиіс деген талап қойып отыр.

Бұл талаптарды орындауда елімізде шаралар жасалып жатыр. Соның нәтижесінде қазірдің өзінде еліміздегі оқушылардың 60 пайыздан астамы мемлекеттік тілде оқиды. Мемлекеттік тіл барлық мектептерде оқытылады. Осындай шараның қолданылу барысында, біздің ойымызша, елімізде он-он екі жылдан соң жаппай қазақша білетін қазақстандықтардың жаңа ұрпағы қалыптасады деген сенімдеміз.

Қазақ тілі – тек қазақ халқының тілі емес, мемлекеттік тіл – ортақ тіліміз. Қазақстанда тұратын, оны Отаным деп қабылдайтын, өзін Қазақстанның патриоты деп есептейтін азаматтардың тілі.

Енді келесі кезекте біздің республикамызда мемлекеттік тілмен бірдей дәрежеде қолданылатын орыс тіліне тоқталамыз. Ұзақ уақыт бойы Қазақстан Ресей империясының, кейіннен КСРО-ның құрамында болды. Сол уақытта орыс тілі ұлтаралық қатынас тілі болып бекітілді. Қазақстандағы орыс тілділіктің ерекшелігі осы тілде сөйлейтін адамдардың көпшілігі этникалық орыстар еместігінде болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясының 2-бабында мемлекеттік ұйымдар мен өзін-өзі басқару органдарында қазақ тілімен бірдей дәрежеде орыс тілі қолданылатындығы жазылған [4]. Орыс тілі жаңа Қазақстан жерінде ХХ ғасырдың басында кеңес билігі орнауымен, түрлі этникалық топтардың көшірілуімен, орыстандыру саясатының орнатылуының нәтижесінде кең таралды және ұлтаралық қатынас тіліне айналды. Орыс тілін білу- біздің ұлтымыздың тарихи артықшылығы екені баршаға белгілі. Бұл жайлы қазақтың біртуар ақыны ұлы Абай да айтып өткен болатын. Ақын «Орысша оқу керек, хикметте, мал да, өнер де, ғылым да – бәрі орыста зор», «сен оның тілін білсең, көкірек-көзің ашылады» дейді [5].

Бүгін елімізде 130-дан астам ұлт пен ұлыстың өкілдері бір тудың астында тату-тәтті ғұмыр кешіп жатыр. Қазақстанның көпұлтты халқының татулығы, ынтымақтастығы, бейбітшілігі – біздің еліміздің ең басты байлығы. Осыған байланысты Елбасымыз тіл саясаты бірде-бір тілге қысым көрсетілмей жүргізілу қажеттігін айтып өтті. «Қазақстанда мемлекеттік тілдің рөлі, орыс тілінің ресми мәртебесі және барлық этностар мен олардың мәдениеттерінің тең жағдайда дамуы туралы мәселе шешілген. Болашақта бүкіл азаматтардың мемлекеттік тілді білуі бізді бұрынғыдан бетер теңдестіріп, бірлікті нығайта түседі. Ширек ғасырдан бері біз тіл саясатында айқын бағытпен келеміз – мемлекеттік тілді біртіндеп дамытудамыз және бүкіл этностар тілдерінің дамуы үшін жағдайлар жасаудамыз», -дейді ол [2].

Орыс тілі – ұлтаралық қарым-қатынас пен интеграциялық қызметтердің діңгегі. Ақпараттық кеңістігімізде орыс тілі әлі де маңызды рөл атқаратынына ешкім де дау айта алмас. Сондай-ақ, әлемдік алты ресми тілдің қатарына кіретін орыс тілін меңгеруге бәсекеге қабілетті ұлттың кез-келген өкілі ұмтылуы тиіс деген отандық ғалым Н.Кекілбекованың пікірімен келісуге болады [6].

«Үштұғырлы тіл» идеясының үшінші құрамдас бөлігі – ағылшын тілін үйрену. Бүгінгі таңда ағылшын тілін меңгеру – ғаламдық ақпараттар мен инновациялық технологиялардың ағынына кіру деген сөз. Әлемдік білім алу кеңістігінде интеграциялық үрдістердің тереңдеп кең қанат жайған жағдайында ағылшын тілін оқыту өзекті болып отыр. Әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарында болу егемендік алған еліміздің жаңа даму кезеңіңде, оның дүниежүзілік аренаға шығып, басқа елдермен саяси-экономикалық, мәдени қатынастарды калыптастыруы, Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болуы, әр түрлі дипломатиялық қызмет атқаруы ағылшын тілінің рөлін көтеруді қажет етеді. Қоғамдағы геосаясаттық, коммуникациялық, технологиялық өзгерістер және интернет жүйесі арқылы тілдесу әр түрлі мамандықтағы, әр түрлі жастағы адамдардың санын мейлінше көбейте түсуде. Осыған байланысты шетел тілдерін пайдалану қажеттілігі де артып келеді. Тіл – тек қатынас құралы емес, тілін үйреніп жүрген елдің рухани байлығын меңгеруде де үлкен рөл атқарады. Осы мәселені қолданысқа алуда елімізде ағылшын тілін игеруде серпіліс жасау мақсатымен 2013 жылдың 1-қыркүйегінен бастап ағылшын тілін 1-сыныптан оқыту енгізілді.

Бүгінгі күні тәуелсiздiкке қол жеткізген жылдардан берi әлемдегi көптеген елдермен саяси-әлеуметтiк, экономикалық және мәдени байланыс жасауға кеңiнен бет бұрдық. Бұл қарым-қатынастың нәтижелi болуы, ел мен елдiң, халық пен халықтың өзара ынтымақтасқан бiрлiгiн өркендеуге тiл бiлудiң мәнi күн сайын арта түсуде. Елімізде бұл жайлы біраз қоғамдық пікірлер айтылуда. Мысалы, ағылшын тілінің мәртебесі жөнінде мынадай пікір бар: «Көптілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік» [7].

Расында да, ағылшын тілін білу жастарға әлемнің ең үздік ЖОО-да білім алуға, алдыңғы қатарлы мемлекеттерде тәжірибе жинауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл әлемнің әр түкпірінде кәсіпкерлікпен айналысудың, іскерлік қарым-қатынас жасаудың маңызды талабы болып табылады. Бірнеше тілді меңгерген азаматтардың өз елінде де, шетелде де бәсекеге қабілетті тұлғаға айналары сөзсіз. Қазіргі уақытта қазақстандық қоғамда ағылшын тілін білу жас ұрпақтың жаңа ақпарат алуында үлкен мүмкіндіктер береді деген пікірмен де келісуге болады.

Осылайша ағылшын тілін мәдениеттер диалогы контекстінде оқыту жалпы адамдық құндылықтарға ие, өз халқы мен басқа мемлекеттер халықтарының мәдени мұрасын бойына сіңірген, оларға түсінушілікпен қарайтын, сонымен қатар тілдердің көмегімен тұлғааралық және мәдениетаралық қатысымды жүзеге асыруға қабілетті және дайын мәдениет адамын тәрбиелеуге ықпалын тигізеді. Бұл тіл мен мәдениетке деген жағымды қөзқарасты қалыптастырады, адамдардың басқа мәдени, діни, этникалық салт-дәстүрлерге деген толеранттылығын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандырдың барлығын ескере отырып, тіл тағдыры – ел тағдыры деп айтсақ қателеспейміз.Өркениетке құлаш ұратын елдің өрісі қашанда білікті де, саналы ұрпақпен кеңеймек. Өркениеттік өрелік алға шығып, жаһанданудың лебі есіп тұрғанда көп тілді игергенге ешкімнің таласы бола қоймайтыны анық. Әлемдегі мүйізі қарағайдай елдердің санатына енуді көздеген халықтың басты мақсаты сауатты ұрпақ тәрбиелеу болып табылады. Ол дегеніміз – өз ана тілін терең меңгерген, сол тілде еркін сөйлей алатын, сонымен қатар бірнеше халықтың тілін білетін ұрпақты тәрбиелеу. Білім мен ғылымның, инновацияның, жалпы Қазақстанның дамыған жағдайында Елбасы біздің алдымызға үш тілді меңгеру қажеттігін қойды. Қазақстан азаматтарының, яғни, біздің парызымыз – «өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» дегендей, мемлекеттік тілді меңгеріп қана қоймай, шет тілдерді де білу деп ойлаймын. Себебі, жоғарыда атап өткеніміздей басқа тілді үйрену барысында сол тіл халқының мәдениеті, салт-дәстүрлері де меңгеріледі және соған байланысты мәдениетке, тілге, дінге деген төзімділік қалыптасады.

Сонымен, біз көрсеткендей тілдердің үштұғырлылығы –уақыт талабы. Үш тілді білу жас ұрпақтыңбілім кеңістігінде еркін самғауына жол ашады. «Үш тұғырлы тіл» идеясы – жарқын болашақтың кепілі. Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасында көрсетілгендей «қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі» [8]. Ал біз, жастар, осы істің тек жанашыры ғана емес, орындаушылары болуымыз керек.

Осылайша, біз тілдік толеранттылықтыңмәдени құралы мен салдары – басқа мәдениет өкілдерімен қарым-қатынасқа түсуге және осы қатынаста көзделген мақсаттарға қол жеткізуге көмектесетін маңызды элемент болып табылады деген қорытындыға келеміз. Дәл осы тілдік толеранттылықта тәжірибе жүзінде мәдени ерекшеліктерге және басқа мәдениет өкілдерінің әлем бейнесі мен түрлі коммуникативтік модельдерін білуге деген жақсы қарым-қатынасын қалыптастырады.

Осы мақсатқа қол жеткізуде «Үш тұғырлы тіл» бағдарламасын басты бағытқа ала отырып, келесі шараларды жүзеге асыру қажет: Ұлтына қарамастан адамдарда патриотизмдік сезімді қалыптастыру. Бұл жерде әрбір адам Қазақстанды өзім өмір сүріп жатқан Отаным деп түсінуі керек. Яғни, егер де әрбір тұлға өзінің тек қоғамның бір бөлігі ғана емес, өзін Қазақстан азаматы деп түсінетін болса, өз мемлекеті мен оның халқына, дінге, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, мәдениетіне деген төзімділік сезіміне ие болады.Сондықтан да аталған бағдарламаға сәйкес тілдерді барынша іс жүзінде тілдік толеранттылықты қалыптастыратындай етіп оқыту қажет.

Қорыта айтқанда, Қазақстандағы толеранттылық мәдениеті қазақстандық қоғамды жаңғыртудағы тұрақтылық кепіліне айналды, ал оны одан әрі дамыту мемлекет пен қоғамның барлық азаматтық институттарының тұрақты және маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.

 

Библиографиялық сілтеме:

1.Словарь социолингвистических терминов. - Алматы: «Қазақ университеті», 2002. -109 б.

2.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2007 жылғы 28 ақпан / http://www.akorda.kz

3.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 14 желтоқсан / http://www.akorda.kz

4.Қазақстан Республикасының Конституциясы (7 қазан, 1998 ж. және 21мамыр 2007ж. өзгерістер және толықтырулармен) - Алматы: «Юрист», 2007.

5.Абай Құнанбайұлы. 5-қара сөзі. Абай Құнанбайұлы шығармаларының екі томдық жинағы. ІІ том. -Алматы: Жазушы. -2005. -109 б.

6.Кекілбекова Н. Үштілділік – игілікті құбылыс // Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде.- 2014. № 4. -48 б.

7.Рысбаева Г. Ағылшын тілінің мәртебесі //https://45minutkz.wordpress.com/2014/03/08

8.Тілдердің үштұғырлылығы // http://strategy2050.kz

УДК 93/94