Көрнекті материал:презентация

3.Дәрістің тезисы

Төменгі жақ самай буынының артриті.

ТЖСБ-ның ерешеліктері:

1.Буын бастары гиалинді шеміршекпен емес, жұқа дәнекер тінді шеміршекпен жабылған. Осының әсерінен буының тез жарақатанып, шеміршектің қабынудың әсерінен бұзылып, тыртықтануына немесе сүйектенуіне әкеледі.

2.Буын капсуласының құрылымы біркелкі емес:алдыңғы бөлікте жұқа, бос,

жеңіл тартылады, ал артқы бөлікте жуан, сондықтан буынның алдыңғы таюы жиі кездеседі.

3.Буын сыртынан мықты байламдар мен бекітілген,самай сүйектің шықшыт өсіндісінен басталып, төмен, арқа қарай жүріп, төменгі жақтың буын мойының артқы және сыртқы беттеріне бекиді,кейбір талшықтар буын капсуласы мен бірігеді. Байламның осы құрылымы буынды сыртқы жағынан қорғап,б уын басын шектен тыс төмен түсірмейді.

4.Буын қуысы ішінде буын дискасы орналасады, орталық бөлікте ол жұқа/1-2мм/, шетерінде қалың /3-4 мм/. Диск фибринді шеміршектен тұрады,шеткі бөліктерде капсула мен біріккен,екі қабатқа бөледі:жоғарғы және төменгі.

Дисктың қызметтік жағынан маңызы зор: бекітілген сүйектік беттердің толық сәйкес келмеуін толықтырады,төменгі жақ қозғалысын ретейді. Төменгі жақ төмен және жоғары көтерілгенде диск және буын қуысы /оң және сол/ механикалық жағынан бір бүтіндікті құрап, диск қозғалысыз қалады. Иек алдыға жылжығанда және көп мөлшерде төмен ығысқанда, диск буын басы мен біргеалдыға жылжиды.

Төменгі жақты бір жаққа ығыстырғанда диск буын басы мен алдыға, екінші жағында вертикальды ос бойымен айналады.

Буынның қосалқы қозғалысында диск буын басының ауырсынусыз және оңай ығысуын қамтамасыз етеді. Артриттер-буындардың қабыну және қабыну-дистрофикалық аурулары. 1951 ж. Бүкіл Одақтық ревматизмге қарсы. Комитетте қабылданған топтамаға байланысты барлық артриттер бөлінеді: инфекциялық, инфекциялық емес травматикалық. Инфекциялық: спецификалықемес, спецификалық. Инфекциялық емес артриттер зат алмасу-дистрофикалық, нейродистрофикалық,эндокринопатиялық. Жарақатты артриттер созылмалы жарақаттардан /тіс қатары қызметінің бұзылуынан/ және жедел жарақаттардан кейін дамиды.     

ТЖСБ-ның қабыну аурулары ревматизмда және ангина, фарингит, т.б аурулардан кейін дамуы мүмкін,инфекция гематогенді метастикалық жолмен немесе жедел іріңді ортаңғы отитте, мастоидитте, құлақ маңы флегмоналарында, төменгі жақтың бұтағы остеомиелитінде ұзына бойына жайылуы мүмкін.

Жедел ревматикалық артритте буындар симметриялы зақымдалады.

Буындарда ауырсыну бірте-бірте күшейіп,үшкіл нервтің бойы мен жайылып жақ қозғалғанда ауырсыну үдейді. Көпке созылмай буын аймағындағы тіндер ісінеді, буын үсті тері қызарады, жылтырайды,жергілікті дене қызу көтеріліп, буын қуысында экссудат пайда болады. Ауыздың ашылуы қиындайды.

ТЖСБ-ның қабынуы мен бірге басқа да буындар симмитрялы түрде зақымдалады, негізінен үлкен буындар:жамбас, тізе, т.б. 5-7 күннен кейін жүректің зақымдалуы-ревматикалық миокардит белгісі байқалынады.

Ревматойдты артрит тек бір буының зақымдалуы мен жүреді.ТЖСБ-ы

зақымдалғанда бастапқыда буындағы ауырсыну жайлап,төменгі жақ қозғалысы кезінде үдейді. Зақымдалған буын жағында,буын басының қозғалысы шектелген. Буын манындағы тіндерде ісік пайда болып, ісік үсті тері қызарады. Пальпация жасағанда ауырсыну байқалады. Ревматойдты артритта бір мезгілде бірнеше буындардың симметриялы емес зақымдалулары байқалады.

Ем көп нәтиже бермейді,бірталай уақыттан кейін созылмалы түрге өтеді, бірақ буынның қозғалысының шектелуі қалады. Өршу кезенінде ауырсыну қайта пайда болады.

Жүрек жағынан өзгеріс байқалмайды. Рентгенологиялық зерттеуде жедел түрінде буын қуысы кенейген, созылмалы түрінде –кішірейген.

Ұласқан артриттер жақындағы іріңді ошақтан инфекцияның жайылуынан дамиды, көбінесе ортаңғы құлақтан, тас тәрізді-барабан қуысы арқылы жайылады. ТЖСБ-ның ұласқан артриттының женіл түрінде буын аймағында өздігінен ауырсыну болып,жақ қозғалысы кезінде үдейді, қозғалысы шектеледі, буын манындағы тіндер ісінеді. Жалпы жағдайы өзгермейді. Ары қарай буындағы қабыну толық басылады.

Ауыр түрінде ауырсыну күшейіп, үшкіл нерв бойымен жайылып,құлаққа, самайға беріліп, төменгі жақ қозғалысы мүлдем жойылады. Буын манында ісік пайда болып,ісік үсті тері қызарады, сыртқы есту жолы кішірейеді.

Науқастың жалпы жағдайы нашарлап, дене қызуы көтеріледі. Ары қарай анкилоз дамуы мүмкін.

Инфекциялық специкалық емес артриттерде ажырату диагностикасын жедел отит пен үшкіл нерв невралгиясы мен контактілі артрит пен және өз ара ревматойдты артритты,ревматикалық артрит пен жүргізіледі.

ТЖСБ-ның ревматойдты және ревматикалық артриттының жедел отитпен ажырату диагностикасын жүргізілу себебі ауырсынудың құлаққа берілуі. Ревматикалық және ревматойдты артриттарды ортаңғы құлақтың жедел қабынуынан ажырататын белгі: құлақ маны аймағында ісіктің болуы, терінің қызаруы,ауыздың ашылуының шектелуі. Есту қабілеті науқастың нашарламаған, ортаңғы құлақта патологиялық өзгеріс жоқ.

ТЖСБ-ы артриттерін үшкіл нерв невралгиясы мен ажырату диагностикасын жүргізу

себебі жедел ревматикалық және ревматойдты артритте ауырсынудың үшкіл нерв бұтағы мен тарауы.

Ажырататын белгілер: буын аймағында ісіктің болуы, терінің қызаруы,ауырсынудың үнемі болуы,аузын ашқанда ауырсынудың үдеуі.

Ұласқан артриттың ревматойдты және ревматикалық артиттан ерекшелігі: буын манында іріңді қабыну ошағының болуы.

Спецификалық ТЖСБ-ны артритеріне жатады: гонореялық, туберкулезулезді, актиномикозды,мерезді. Инфекциялық артриттер мен салыстырғанда бұлар аз кездеседі, инфекция ұласу арқылы, гонореяда гематогенді метастатикалық жолмен тарайды.

Гонореялық артрит гонореяның жедел немесе жедел үсті, өршу кезендерінде дамиды,буының бір жағының зақымдалуы мен жүреді.

Науқастар буын аймағында жай отырғанда қатты ауырсынудың болуына шағымданады, аузын ашқанда ауырсыну үдейді. Периартикулярлы тіндер ісік пайда болып, ісік үсті тері тартылады, сыртқы есту жолының алдыңғы қабырғасы ісінеді, оның кішірейуіне әкеледі. Бастапқы кезде процесс серозді түрде, одан кейін серозді-фибронозді қабыну жүріп, буын ішілік дисканың, буын шеміршегі мен буын манындағы тіндердің ірінмен бұзылуы мен жүреді. Сонында буын анкилозына әкеледі.

Анкилоз— дегеніміз төменгі жақтың қозғалысы жартылай не-месе түгелдей шектеліп, буын беттері фиброзды немесе сүйекті бітісіп кететін самай-төменгі жақ буынының тұрақты деформаци­ясы. Буынның мундай өсіп кетуіне көбіне инфекциялы процестер, сирек буынның механикалық зақымданулары себепкер болады. Самай-төменгі жақ буынының анкилоздарын туғызатын инфек­ция- лык, аурулардың қатарына қызылша, дифтерия, сүзек, оспа, туберкулез, актиномикоз және жақтардың остеомиелиттері жатады. Инфекциялы процестердің ішінде төменгі жақтың остеомие­лит! алдыңғы орында тұр. Ортаңғы қүлақтағы қабыну процестері кезінде ірің дабыл жарғаның шырышты қабығын ерітіп Гассер саңылауы арқылы самай-төменгі жақ буынына енеді. Іріңді артрит-терден кейін анкилоз балаларда да ересектерде де кездеседі.

Анкилоздарды туа және жүре пайда болған, қабынбалы және жарақапы деп бөлу қабылданған. Сонымен қатар түгел және жартылай, сүйек және фиброзды, біржақты және екіжақты деп бөлінеді. Буынға енген инфекция онда жедел ағымды немесе со-зылмалы қабыну процестерін тудырады. Қабыну процестері салда-рынан буын беттері мен мениск ѳлеттенеді. Ақауланған жерлер гранулденген тіндермен алмасып, одан кейін фиброзды және сүйек тіндерінде алмасады.

Көбінесе буьшдағы жедел қабыну процесі айналасындағы сүйек және жумсақ тіндерге жайылып, сол жерлерде пролиферативті процестің қарқынды дамуына себеп болады. Соның салдары-нан самай сүйегі және оның бетсүйегі өсіндісінде, төменгі жақ бүтағының жоғарғы бөлігінің арасында дөрекі тыртықтар мен сүйектенулер пайда болады. Балада және жас кезде сүйек анки-лоздары, ал ересектерде фиброзды аниклоздар кездеседі.

Клиникалық көрінісі.Самай-төменгі жақ буынының анкилозы ауыздың түгелдей немесе жартылай ашылуымен, зақымданған буында жылжу қимылының болмауымен ерекш.еленеді.

Біржақты анкилоз.Егер ауруға бала кезден шалдықса за-қымданған жағынан төменгі жақ пен оның бугағының за-қымдануына байланысты беттің асимметриясы дамиды. Бүл кезде иек, мұрынның үшы, төменгі еріннің тартпасы, ауру жағына қарай ауытқыған қүлақ қалқаны сау жағынан төмен орналасқан. Беттің сау жағы ауру жағына қарай ауысуына байланысты тегістеліп кет-кен секілді көрінеді.

Екіжақты анкилоздарда қалыпты тамақ қабылдау мүмкін емес. Науқас сүйық немесе тістерінің арасынан өтетіндей ботқа та-мақтарды ішеді. Тамақты дүрыс шайнап жей алмағандықтан ауыз-да гингивит дамып, тіс тастары көбейіп, тістер қозғалмалы бола бастайды. Науқас өте әлсіз, жүдеу болады. Олардың сөйлеуі бүзылған, ауырған тістерін емдеу немесе жүлу тіпті мүмкін емес. Мүндай аурулардың қүсуы кезінде аспирация мен асфиксия даму себептерінен өміріне қауіп тууы мүмкін. Жақтың өспеуінен науқас шалқасынан жатқан кезде тілдің артқа түсіп кетуінен түншығып немесе қатты қорылдайды.

Сүйек анкилозының рентген суреттерінде: а) буын саңылауының жоқтығы, б) бір сүйектің екінші сүйекке өтуі; в) сүйектің буын басы контурының жоқтығы көрінеді.

Фиброзды анкилоз кезінде буындағы барлық шеміршек жойы-лып, буын басы буын шүңк,ырына тығыз фиброзды тінмен бітіп кетеді. Буын қапшығында да фиброзды тіннің дамуынан тыртықты өзгерістер пайда болады.

Фиброзды анкилозды буын бөлігінің остеопорозы, буын саңылауының тарылуы мен ауызды ашқандағы буын басының қозғалмауы сияқты белгілер тән. Анкилозды тѳменгі жақтың қарысуынан және ауыздың механикалык, кедергілерінен ажырату керек. Оның диагнозын анаменезді анықтай отырып, этиология-лык, факторлар мен ауру динамикасын, клиникалық және рентге-нографиялық зерттеулердің көрінісіне арқа сүйеп қою керек.

Фиброзды анкилоздың емі операциялық жолмен фиброзды байламды кесу және операциясыз наркозда жатқан науқастың аузын кергішпен күшпен ашып фиброзды байламдарды үзу. Фиб­розды анкилозды консервативті емнен бастаған жөн. Науқастың буынына аптасына екі рет 25 мг гидрокартизонды шприцпен жіберу керек. Гидрокартизонның әсерінен буын ішіндегі жас фиб­розды байламдар ыдырап жойылып кетеді.

Буынның ішіндегі фиброзды байламдарды кесу операциясы бір жақты анкилоздар кезінде жасалады. Жалпы, суббазальды ин-фильтрациялық жансыздандырулар арқылы буын қапшығы кесіліп, тыртықтанып өзгерген табақша мен тыртықтар алынып басталады. Егер бұдан соң да жақ дұрыс ашылмаса металл шпа-тельдің үшын буын саңылауына салып, қосымша остеотомия one-рациясы жасалады. Операциядан кейін 5—6 күн жаққа тыныштық беріп таңып тастайды. 6 күннен кейін таңғышты алып тастап, активті және пассивті механотерапия тағайындайды.

Сүйек анкилоздарының барлығы хирургиялық жолмен емделеді, Анкилоздардың хирургиялық емі өзінің мақсаты мен мәселелеріне байланысты екі үлкен топқа бөлінеді.

1. Анатомиялық компоненттерін қайта қалыпқа келтірмей-ақ буын қызметін атқаратын турақты жалған буын жасау.

2. Самай-төменгі жақ буыны қызметін, анатомиялық компо ненттерін және беттің төменгі бөлігінің косметикалық ақауларын қалыпқа келтіруге бағытталган операциялар.

Бірінші топтағы операциялар ѳз буынына жақын орналасқан жалған буындар жасауға бағытталған. Операциядан кейін қайтадан қайталамас үшін жаңа жасалған буын басы мен буын шүңқырының ортасына әртурлі материалдар қойылады.

Осы мақсатпен металл және пластмасса қалпақтар (А. Э. Рау-эр, Н. М. Михельсон), тері май қиындысы (Косых С. Ф.), диэпите-лизацияланған Филатов сабағын сүйектің арасына салу (Лимберг А. А.) сүйек жарасын химиялық заттармен түтіндеген азот қышқылымен өңдеп (1 —2 минут қоңырланғанша) қосқышқылды сода ерітіндісімен бейтараптау (Великанов М. М.). Бүл операция-лардың негізгі әдісі сүйектің көлбеу операциясы (Львов П. П., Ра-уэр А. Э.) ( а, б-сурет). А. Э. Рауэр буынға қүлақ түйінінщ қасынан кесуді үсынады.

5.Әдебиеттер:         

1.Ж.Б.Оразалин., Қ.Т. Төлеуов. Хирургиялық стоматология. Алматы. 2000.

2.Бернадский Ю.И. Основы хирургической стоматологии. Витебск, 2000.

3.А.А.Тимофееев. Руководство по челюстно-лицевой хирургии и хирургической стоматологии. Киев-2002.

Қосымша әдебиеттер:

1.Дунаевский Н.Н. и соавт. Хирургическая стоматология. – М., Медицина, 1979-472 с.

2.Евдокимов А.И. Руководство по хирургической стоматологии. – М., 1972.

3.Муковозов И.Н. Дифференциальная диагностика хирургических заболеваний челюстно-лицевой области. Л., 1982.

4.Рабухина Н.А., Аржанцев А.П. Стоматология и челюстно-лицевая хирургия. Атлас рентгенограмм. –М., - 2002. -302с.

5.Рабухина Н.А., Аржанцев А.П. Рентгендиагностика в стоматологии. – М. 1999. 452 с.

6.Робустова Т.Г. и др. Хирургическая стоматология. – М. 2202.

7.Соловьев М.М. Пропедевтика хирургической стоматологии. – М., Мед-Пресс. 2007

 

6. Бақылау сұрақтары:

1.Төменгі жақ самай буын басы қаңдай тінмен жабылған?

2.Төменгі жақ самай буының арнаулы емес қабыну ауруларын атаңыз?

3.Төменгі жақ самай буының ауырсыну дисфнукциясы кезінде ауырсыну беріледі?

4.Төменгі азу тістерінінің болмауы ауырсыну дисфнукциясына әкеледі ме?

5.Төменгі жақ самай буының қай қабынуы жүректің зақымдауымен жүреді?

6.Егер контрактура себебі жақ маңында қабыну үрдісімен байланысты болса арнайы емді жүргізу керек пе?

7.Жас балаларда анкилоздың қай түрі кездеседі?

8.Редресация дегеніміз не?

9.Тризм дегеніміз не?

10..Сүйектік анкилозға төменгі жақтың буын басының сынығы себеп болуы мүмкін бе?