параграф. 2-жартыжылдық

66. Сенсорлық даму ішіне иіс және дәм түйсігі, тактильды қабылдауының дамуы, қалдық көру арқылы қабылдауын, есту арқылы қабылдауын, вестибулярлы аппаратының дамуы кіреді.

67. Иіс және дәм түйсігінің дамуы:

1) тірі және өлі объектілері мен заттардың шынайы жеке иістерімен таныстыру;

2) айқын белгілері бар азық-түліктің дәмі мен иістері бойынша ажыратуға үйрету;

3) дәмдік рецепторлардың көмегімен заттардың дәмін зерттеуге үйрету;

4) сұйықтық температурасын ажыратуға үйрету;

5) тұрмыстық және азық-түліктің иістерін дифференциациялауға үйретуді жалғастыру;

6) азық-түліктен сезетін әртүрлі сезімдерін, дәмдік рецепторларын дамыту: жұмсақ және қатты, ыстық және суық, қышқыл немесе тәтті.

68. Тактильды қабылдауының дамуы:

1) дене бөліктерін тактильды қабылдауына талпынуын жалғастыру: сипау арқылы арқасын, бетін, қолын, ішін, аяғын ақырын қысу, басу;

2) алуантүрлі жазық беттерін қолдану арқылы жеңіл массаж қимылының көмегімен баланың сезімін дамыту;

3) қолынан алшақ орналасқан заттарды қолмен қағып алуға талпындыру;

4) форма мен көлемі бойынша әртүрлі заттарды қағып алу біліктілігін бекіту;

5) қол білезіктерін, саусақ ұштарының сезімдерін дамытуды жалғастыру;

6) қысып алынатын объектілердің жеке элементтерін біруақытта сезіну үшін затты әр саусақпен қысуға үйрету;

7) тегіс беттері әртүрі заттарды алақанымен, саусағымен алу амалы арқылы зерттеу біліктілігін қалыптастыру;

8) тактильды байланысқа эмоциялық реакцияны білдіруді жетілдіру;

9) тегіс беттерінің құрылымымен ажыратылатын табиғи материалдар мен заттарды қолдану арқылы тактильды қабылдауын дамытуды жалғастыру;

10) сұйықтықтың және басқа заттардың температурасын ажырату қабілеттілігін дамыту.

69. Қалдық көру арқылы қабылдауын дамыту (көру қабілеті бұзылған кезде):

1) бала көз алдындағы заттарға, ересек адамның бетіне көз тоқтатуына ынталандыру;

2) қозғалып бара жатқан заттарға басын бұру арқылы көзбен бақылау жасауына (ішпен және тігінен жату қалпында) ынталандыру;

3) сөйлеп тұрған немесе ыммен қарым-қатынас жасап тұрған ересек адамға көз тоқтату және қарап тұруға ат салысу;

4) баланың төменгі, жоғарғы, бүйір жағында тұрған ойыншықты алуға, қарауға, қысуға және әртүрлі әрекет жасауға үйрету;

5) ойыншықты картинкадағы бейнесімен салыстыруға үйрету;

6) көз алдында тұрған затты тығып қою арқылы жоғалған затты іздеуге қызығушылығын ояту;

7) таныс затты әртүрлі жерден табуға үйрету және сұраққа жауап беру: "Қайда?" - оның күнделікті тұратын орнына байланысты емес;

8) ересек адамның өтініші немесе үлгісі бойынша ойыншықпен күнделікті істейтін іс-әрекетін орындауға үйрету: алу, салу, жабу, ашу;

9) баланың барлық саусағымен, үлкен және сұқ саусағымен ала алатын әртүрлі көлемдегі заттармен әрекет жасауға үйрету;

10) басқа заттардың ортасынан дөңгелек (шар), төртбұрыш (шаршыны) ерекшелеуге үйрету;

11) заттардың формасын ажыратуға (дөңгелек-төртбұрыш) үйрету;

12) сөздік нұсқау, түс үлгісі бойынша қоршаған ортадан заттарды табуға үйрету: "Түсі бойынша дәл осындайды берші"немесе "Барлық қызыл түсті затты әкеп берші";

13) екі түсті (қызыл және көк) объектіні қою негізінде нақты түстегі (қызыл және көк) заттарды ерекшелеуге үйрету;

14) түс бойынша сәйкес заттарды сәйкестендіруге үйрету (төрт түсте бағдарлана алу: ақ-қара, қызыл-көк);

15) түсі, көлемі, формасы (бір белгісі)бойынша бірдей заттарды топтастыру біліктілігін қалыптастыру;

16) 2-3 сақинадан тұратын пирамиданы жинауға үйрету;

17) еліктеу және үлгі бойынша екі бөліктен тұратын үзік картинканы қосуға үйрету;

18) баладан жоғары және төмен тұрған заттарды зерттеуді үйретуге жалғастыру;

19) түзу кеңістікте орналасу (жоғары, төмен) туралы түсініктерін қалыптастыру;

20) кеңістікте заттардың орналасуы (жақын-алыста, анда-мында) туралы түсініктерін қалыптастыруды жалғастыру;

21) өз дене бөліктерін ерекшелеуге және мүмкіндігінше (симметриялы органдарға ерекше көңіл бөлінеді: қол, аяқ, көз, құлақ) атауға үйрету.

70. Есту арқылы қабылдауының дамуы:

1) шыққан дыбыс жаққа көзін және басын бұруға ынталандыруды жалғастыру;

2) кеңістікте дыбыстарды локализациялау біліктілігін қалыптастыру, өз атына қарау реакциясын бекіту (бұрылып, ересек адамды іздейді);

3) әртүрлі дыбыстық қоздырғыштардың (сылдырмақ, дыбыс кұші мен жоғарлығы бойынша құстың дауысы) көмегімен дыбыстар мен дауыстарға акустиканы құруды дамытуға ықпал ету;

4) баланың адекваты эмоциясын (күлу, қобалжу) таныта отырып, музыканы қаттыдан жай дауысқа дауыс күшін өзгерту арқылы есту дифференциациясын қалыптастыру;

5) көру немесе көру-қимыл сүйеніштерін (бала қандай да бір ерекше дыбыс шықаратын затты көру) қолдану арқылы сөздік емес дыбыстарды ажыратуға үйрету;

6) әртүрлі амалдар арқылы заттардан өзбетінше дыбыс шығартуға үйрету;

7) шумен қарапайым музыкалық дыбыстарды ажыратуға үйрету;

8) қатал және нәзік (мейірімді) интонацияны ажырату, әуен дыбыстарын тыңдауға үйрету;

9) музыканың бітуімен ойынды тоқтатуға үйрету;

10) әртүрлі әрекет амалдарымен музыкалық ойыншықтарды қолдануға үйретуді жалғастыру;

11) қатты және жай дыбыстарды алу үшін жұдырықпен ұру күшімен өлшеуге үйретуді жалғастыру;

12) дыбыс шығарушы ойыншыққа қолын созу ниетін ояту.

71. Вестибулярлы аппаратының дамуы:

1) баланы ересек адамның аяғында, әткеншекте, айналғыш орындықта тербету арқылы вестибулярлы аппаратын дамыту;

2) басын баяу оң-солға, алдыға-артқа бұруға, сағат тілімен және сағат тіліне қарсы айналдыруға (бастапқыда жаттығу ересек адамның көмегімен, кейіннен өзбетінше орындайды) үйрету;

3) екі аяқпен бірге секіруге, баспалда бойынша өтуге сырғанақтан сырғанауға үйрету;

4) отыру қалпында тепе-теңдікті дамытуға мүмкіндік беру;

5) шынтаққа сүйеніп, ішпен жату қалпында сурет салуға үйрету;

6) биік емес заттарға шығып, түсуге, отырып-тұруға, еңкеюге, үйрету;

7) әрбір сатыны басу арқылы баспалдақтан түсу, тосқауылдардан айналып өтуге үйрету;

8) екі аяқпен бірдей тұру, кейінен сүйеніштің көмегімен бір аяқпен кезекпен (оңмен, солмен) тұру қалпында қимыл үйлесімділігін дамыту;

9) аяғының ұшымен жүру біліктілігіне үйрету (ересек адамның көмегімен);

10) өздігімен затты бір қолынан екінші қолға алмастыруға үйрету.

72. Сенсорика бойынша күтілетін нәтижелер:

1) тірі және өлі табиғаттың (мысалы, пияз, шұжық, дәрі, гүлдің иістері) объектілері мен заттардың шынайы жеке иістерімен таныстыру;

2) айқын белгілері бар азық-түліктің дәмі мен иістері бойынша ажырата алады;

3) дәмдік рецепторлардың көмегімен заттардың дәмін зерттеуге талпынады;

4) сұйықтық температурасын (жылы чай, суық су) ажыратуға талыпнады;

5) қолынан алшақ орналасқан заттарды қолмен қағып алуға талпынады;

6) тегіс беттері әртүрі заттарды алақанымен, саусағымен алу амалы арқылы зерттейді;

7) сұйықтықтың және басқа заттардың температурасына жауап қайтарады;

8) бала көз алдындағы заттарға, ересек адамның бетіне көз тоқтатады;

9) қозғалып бара жатқан заттарға басын бұру арқылы көзбен бақылау жасайды (ішпен және тігінен жату қалпында);

10) сөйлеп тұрған немесе ыммен қарым-қатынас жасап тұрған ересек адамға көз тоқтату және қарап тұруға ат салысуға талпынады;

11) баланың төменгі, жоғарғы, бүйір жағында тұрған ойыншықты алуға, қарауға, қысуға және әртүрлі әрекет жасауға талпынады;

12) ойыншықты картинкадағы бейнесімен сәйкестендіруге талпынады;

13) таныс затты әртүрлі жерден табуға талпынады: "Қайда?" - оның күнделікті тұратын орнына байланысты емес;

14) ересек адамның өтініші немесе үлгісі бойынша ойыншықпен күнделікті істейтін іс-әрекетін орындайды: алу, салу, жабу, ашу;

15) баланың барлық саусағымен, үлкен және сұқ саусағымен ала алатын әртүрлі көлемдегі заттармен әрекет жасауға талпынады;

16) заттардың формасын ажыратады (дөңгелек-төртбұрыш);

17) сөздік нұсқау, түс үлгісі бойынша қоршаған ортадан заттарды табады: "Түсі бойынша дәл осындайды берші" немесе "Барлық қызыл түсті затты әкеп берші";

18) түс бойынша сәйкес заттарды сәйкестендіреді (төрт түсте бағдарлана алу: ақ-қара, қызыл-көк);

19) түсі, көлемі, формасы (бір белгісі) бойынша бірдей заттарды топтастырады;

20) 2-3 сақинадан тұратын пирамиданы жинайды;

21) еліктеу және үлгі бойынша екі бөліктен тұратын үзік картинканы қосу;

22) өз дене бөліктерін ерекшелеу және мүмкіндігінше (симметриялы органдарға ерекше көңіл бөлінеді: қол, аяқ, көз, құлақ) атайды;

23) кеңістікте дыбыстарды локализациялауға, өз атына қарауға талпынады (бұрылып, ересек адамды іздейді);

24) әртүрлі дыбыстық қоздырғыштардың (сылдырмақ, дыбыс кұші мен жоғарлығы бойынша құстың дауысы) көмегімен дыбыстар мен дауыстарға жауап қайтарады;

25) көру немесе көру-қимыл сүйеніштерін қолдану арқылы сөздік емес дыбыстарды ажыратады;

26) қатал және нәзік (мейірімді) интонацияны ажыратады, әуен дыбыстарын тыңдайды;

27) музыканың бітуімен ойынды тоқтатуға талпынады;

28) әртүрлі әрекет амалдарымен музыкалық ойыншықтарды қолдануды жалғастырады;

29) қатты және жай дыбыстарды алу үшін жұдырықпен ұру күшімен өлшейді;

30) өздігімен дыбыс шығарушы ойыншыққа қолын созуға талпынады;

31) басын баяу оң-солға, алдыға-артқа бұруға, сағат тілімен және сағат тіліне қарсы айналдыруға (бастапқыда жаттығу ересек адамның көмегімен, кейіннен өзбетінше орындайды) орындайды;

32) ересек адамның қолдауымен екі аяқпен бірге секіруге, баспалдақ бойынша өтуге сырғанақтан сырғанайды;

33) биік емес заттарға шығып, түсуге, отырып-тұруға, еңкеюге талпынады;

34) әрбір сатыны басу арқылы баспалдақтан түсуге, тосқауылдардан айналып өтуге талпынады;

35) екі аяқпен бірдей тұру, кейінен сүйеніштің көмегімен бір аяқпен кезекпен (оңмен, солмен) тұру қалпында қимыл үйлесімділігін сақтауға талпынады;

36) өздігімен затты бір қолынан екінші қолына салады.

73. Кеңістікте бағдарлай білу:

1) балалардың жүру барысында қол, аяқ қимылдарының дұрыс жүру амалдарына үйретуді жалғастыру;

2) ойыншықтарының орналасқан жерін олардың дыбысталу сипаттамасына қарай (музыка, дауыс, вокалдық) табуға үйретуді жалғастыру;

3) әр түрлі жазықтықтарда (кілемдерде, линолеум, ламинат, плитка) аяқпен, шұлықпен, жалаңаяқ жүріп үйретуді жалғастыру.

74. Кеңістікте бағдарлау бойынша күтілетін нәтиже:

1) патологиялық қалыпты болдырмай дұрыс жүруге талпындыру;

2) ойыншықтардың дыбысталу сипатына қарай орналасқан орнын біледі;

3) әр түрлі жазықтықтарда аяқпен, шұлықпен, жалаңаяқ жүреді.

75. Жаратылыстану:

1) басқа заттардың ортасынан дөңгелек (шар), төртбұрыш (шаршыны) ерекшелеуге үйрету;

2) заттардың формасын ажыратуға (дөңгелек-төртбұрыш) үйрету;

3) көлемдерде бағдарлана алуға үйрету (үлкен-кіші);

4) сөздік нұсқау, түс үлгісі бойынша қоршаған ортадан заттарды табуға үйрету: "Түсі бойынша дәл осындайды берші" немесе "Барлық қызыл түсті затты әкеп берші";

5) екі түсті (қызыл және көк) объектіні қою негізінде нақты түстегі (қызыл және көк) заттарды ерекшелеуге үйрету;

6) түс бойынша сәйкес заттарды сәйкестендіруге үйрету (төрт түсте бағдарлана алу: ақ-қара, қызыл-көк);

7) түсі, көлемі, формасы (бір белгісі) бойынша бірдей заттарды топтастыру біліктілігін қалыптастыру.

76. Жаратылыстану бойынша күтілетін нәтижелер:

1) басқа заттардың ортасынан дөңгелек (шар), төртбұрыш (шаршыны) ерекшелейді;

2) заттардың формасын ажыратады (дөңгелек-төртбұрыш);

3) көлемдерде бағдарлана алады (үлкен-кіші);

4) сөздік нұсқау, түс үлгісі бойынша қоршаған ортадан заттарды табады: "Түсі бойынша дәл осындайды берші" немесе "Барлық қызыл түсті затты әкеп берші";

5) түсі, көлемі, формасы (бір белгісі) бойынша бірдей заттарды топтастырады.

77. Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру:

1) қарама-қарсы және бірдей өлшемдегі таныс заттарды зерттеу және салыстыру - ұзындығы бойынша (ұзын-қысқа), ені (кең-тар), биіктігі (биік-аласа), көлемі (үлкен-кіші).

78. Үйретілетін біліктер:

1) заттармен танысу барысында формасы, материалы, фактурасы бойынша бірдей болуы;

2) арасындағы айырмашылықтары тек қана көлемі, тек қана биіктігі немесе тек қана ұзындығы бойынша болуы;

3) сипап көруге арналған мынадай заттарды ұсыну: шар, дөңгелек, квадрат, үшбұрыш, тікбұрыш.

79. Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру бойынша күтілетін нәтижелер:

1) көлемді геометриялық фигураларды зерттей алады.