параграф. 2-жартыжылдық

155. Көру және есту қабілеттерінің қатар бұзылыстары болған кездегі ым-ишараттық, дактильді-қатынас сөйлеуді қалыптастыру:

1) "күн тәртібі" құрамындағы тактильды қабылданатын белгілерді түзу (көлдеңнен) реттілігінде тұрақтануға жәрдемдесу;

2) коммуникативті кітапта "таңдау тақтасынан" ұқсас белгілерді тануға үйрету;

3) соңғы ақпаратты ересек адамнан балаға немесе керісінше жеткізу кезінде ересек адам мен тактильды қабылданатын ымдар арасындағы зейінді анықтауға үйретуді жалғастыру;

4) кеңістіктегі шарттарды күрделендіру кезеңін де дактильды формада ым/сөздерге сәйкес коммуникативті серіктесінің қолындағы қалаған заттар арасына зейін қоюды анықтауға үйретуді жалғастыру;

5) тактильды қабылданатын ымның маңыздылығын түсінуіне жәрдемдесу: нақты заттар мен жағдаяттарда ("тісті ысу"): "тіс пастасының түтігі" "тіс щеткасы"оларды сәйкес жағдаяттарға сәйкестендіру ( "тісті жуу");

6) шынайы өмірдің заттары мен нақты түсініктеріне сай тактильды қабылданатын ымды сәйкестендіруге үйрету;

7) қарама-қарсы мәні бар (үлкен-кіші, таза-кір) белгілерді түсінуге жәрдемдесу;

8) болып жатқан оқиғаның орнына және басқа да орынға орналастырылған тактильды қабылданатын белгілер арасында байланыс орнатуға үйрету;

9) өзінің ниетін нақтылауға келісу/келіспеу немесе бас тарту/ келісімін бермеуін қарапайым "сөз тіркесімен" айтуға жәрдемдесу: мысалы, аюға көрсету-ым "Иә" - "Мен аюмен ойнағым келеді";

10) әңгімелесушінің сөзінен келістім/келіспедімді айтуға үйрену;

11) коммуникативті кітаптағы "басынан-содан соң" жағдайында, күн тәртібін "Бастапқы да не істейміз?" құру кезінде "таңдау тақтасындағы" тактильды қабылдау белгілерін таңдау жағдайындағы ересек адамның қатынасына сәйкес нақты және жалпылауыш талаптарды "қалыптастыру" біліктілігн қалыптастыру;

12) сөйлеу тілінің ым-ишараттық-байланыс формасынан, дактильды байланыс формасына көшу бойынша жұмыс дағдысын қалыптастыру;

13) "Кешіктірілген көмек" стратегиясымен ым арқылы адамға немесе басқа біреуге көмек көрсетуді сұрау біліктілігін қалыптастыру;

14) коммуникативті кітапта ересек адамның ым-ишараттық/немесе сөздік қатынасына жауап ретінде "тақта таңдауынан" кеңейтілген көрнекілікті таңдауда жағдайында тактильды қабылданатын белгілерді таңдауға үйрету.

156. Көру және есту қабілеттерінің қатар бұзылыстары болған кездегі ым-ишараттық, дактильді-қатынас сөйлеуді қалыптастыру бойынша күтілетін нәтиже:

1) "күн тәртібі" құрамындағы тактильды қабылданатын белгілерді түзу (көлдеңнен) реттілігінде тұрақтандырады;

2) коммуникативті кітапта, "таңдау тақтасынан" ұқсас белгілерді біледі;

3) тактильді қабылданатын ымның маңыздылығын түсінеді: нақты заттар мен жағдаяттарда ("тісті ысу"): "тіс пастасының түтігі" "тіс щеткасы" оларды сәйкес жағдаяттарға сәйкестендіру ( "тісті жуу");

4) қарама-қарсы мәні бар (мысалы, үлкен-кіші, таза-кір) белгілерді түсінеді;

5) болып жатқан оқиғаның орнына және басқа да орынға орналастырылған тактильды қабылданатын белгілер арасында байланыс орнатады;

6) келіседі/келіспейтінін айтады;

7) "коммуникативті кітаптағы "басынан-содан соң" жағдайында, күн тәртібін "Бастапқыда не істейміз?" құру кезінде "таңдау тақтасындағы" тактильді қабылдау белгілерін таңдау жағдайындағы ересек адамның қатынасына сәйкес нақты және жалпылауыш талаптарды қалыптастырады;

8) "Тежелуге байланысты көмек" стратегиясын іске асыруда ым-ишарат арқылы қызмет (көмек) көрсету туралы сұрайды;

9) коммуникативті кітапта ересек адамның ым-ишараттық/немесе сөздік қатынасына жауап ретінде "тақта таңдауынан" кеңейтілген көрнекілікті таңдауда жағдайында тактильды қабылданатын белгілерді таңдайды.

157. Зат-белгілерін, суреттерді пайдалануымен байланысты дағдыларды қалыптастыру:

1) тұрмыстық және заттық әрекеттерді, құрдастаы мен ересек адамның мимикасы мен интонациясына еліктеуге; артикуляциялық қимылдарға еліктеу; иллюстрациялық әрекеттерге еліктеуге үйретуді жалғастыру;

2) музыка мен есептеу бойынша таныс қимылды қайталауға үйрету;

3) ойын барысында өз кезегін күту, кезектілікті сақтау біліктілігін бекіту;

4) ересек адамның балаға қарасты айтылған ым және ым-ишараттық сындарын имитациялауға жәрдемдесу;

5) әрекетін реттілігі, оны орындаудың басталуы мен аяқталуына қарасты ересек адамның сөздік және ым-ишараттық сынын түсінуге ынталандыру;

6) келбеті мен дене бөлігінің, ойыншықтың, азық-түліктің,киімдер, аяқ киімдер, ыдыс-аяқ, жиһаз, көліктер қызметтері; заттарды, әрекеттерді, белгілерді, іздеу құрамы бар оқиғаларды ым-ишараттық, сөздік белгілеу (Қайда? Қашан? Қандай?), нақты көрнекі таңдалған жағдаятта (2-12 суреттен, 2-7 заттар ішінен) ересек адамның өтініші мен репродуктивті сұрақтар ("Бер,әкел көрсет") туралы түсініктерін қалыптастыру;

7) сөздік қатынас және нұсқаушы ым негізінде ересек адамның өтінішін орындауға үйрету: "Маған бер.....және " (бөлмеде бар 4 заттан 2 затты табу);

8) бір затқа қарасты ("Қуыршақты ал, тамақтандыр, төсекке жатқыз"); үш затқа байланысты екі сатылы нұсқау ("Қуыршақты төсекке жатқыз және бөтелке бер") үш сатылы нұсқауды түсіну және орындауға жәрдемдесу;

9) заттардың күйі, белгісіне қарасты нұсқауды орындау біліктілігін қалыптастыру: екі заттан - кіші және үлкен - оның ішінен үлкен, кішіні таңдау; ым-ишараттық және сөздік өтініш бойынша затты басқа затқа салу; топтан бірдей затты таңдау: "осындай", "ондай емес";

10) ым-ишараттық-сөздік тұрғыдағы мақтау мен мадақтауды түсіндіруді жалғастыру; таныс, қайталанатын оқиғаларды қарапайым түрде айтып бере алу;

11) бір-екі фигура түріндегі сюжеттік картинканы түсінуге жәрдемдесу: "сен және мен серуенге шығуға киінеміз";

12) келбеті мен дене бөлігін, ойыншықтарды, азық-түлікті,киімдер, аяқ киімдер, көліктер, жануарлар, адамдардың кәсібін, ауа райының негізгі күйін; ересек адамның сұрағына жауап беру кезінде тұрмыстық жағдаяттарды, әрекеттерді, кейбір белгілер мен күйлерді ым-ишараттық (сурет немесе сөйлеу тілі) белгілеуге жәрдемдесу;

13) "Сәлеметсіз бе", "Рахмет", "Сау болыңыз" әлеуметтік маңызы бар түсініктерді меңгеруге жәрдемдесу;

14) "Қалын қалай?", "Үйде не істедің?", "Кім сені әкелді?", "Сен қуыршақпен ойнайсын ба?", "Не қалайсын?"; деген қатынасқа ½ ым-ишараттық және сөзбен жауап беруге көмектесу;

15) "Мен", "Сен", "Ол"; "Менікі", "Сенікі", "Маған", "Саған" деген сөзді түсіну және әрі қарай ым-ишарат (сөзді) дифференциациялауға жәрдемдесу.

158. Коммуникацияның белгілер жүйесін меңгеру бойынша күтілетін нәтижелер:

1) коммуникацияны белгілік құралдарын қатынаста белсенді қолдану;

2) қайда? қашан? қандай? деген сұраққа заттардың (адамдардың) бағытын, қасиетін орналасқан орнын сипатай алады;

3) "Иә"/"Жоқ", мысалы, "Қуыршақты алуға бола ма?" жауабын талап ететін сұраққа әрекетті, орналасқан орны туралы сұрақтарды қолданады;

4) "сөйлеуші батырманың" көмегімен сөздік хабарлама, сөз немесе ым арқылы бөлме ішіндегі отбасы мүшелері, жақын таныстарымен сәлемдеседі, қоштаса алады;

5) сөздік қатынас және нұсқаушы ым негізінде ересек адамның өтінішін орындайды: "Маған бер.....және " (бөлмеде бар 4 заттан 2 затты табу);

6) бір затқа қарасты ("Қуыршақты ал, тамақтандыр, төсекке жатқыз"); үш затқа байланысты екі сатылы нұсқау ( "Қуыршақты төсекке жатқыз және бөтелке бер") үш сатылы нұсқауды түсінеді және орындайды;

7) заттардың күйі, белгісіне қарасты нұсқауды түсінеді және орындайды: екі заттан - кіші және үлкен - оның ішінен үлкен, кішіні таңдау; ым-ишараттық және сөздік өтініш бойынша затты басқа затқа салу; топтан бірдей затты таңдау: "осындай", "ондай емес";

8) ым-ишараттық-сөздік тұрғыдағы мақтау мен мадақтауды түсіндіруді жалғастыру; таныс, қайталанатын оқиғаларды қарапайым түрде айтып береді;

9) бір-екі фигура түріндегі сюжеттік картинканы түсінеді: "Ваня және Таня серуенге шығу үшін киініп жатыр";

10) келбеті мен дене бөлігін, ойыншықтарды, азық-түлікті,киімдер, аяқ киімдер, көліктер, жануарлар, адамдардың кәсібін, ауа райының негізгі күйін; ересек адамның сұрағына жауап беру кезінде тұрмыстық жағдаяттарды, әрекеттерді, кейбір белгілер мен күйлерді ым-ишараттық (сурет немесе сөйлеу тілі) белгілеуге талпынады;

11) "Қалың қалай?", "Үйде не істедін?", "Кім сені әкелді?", "Сен қуыршақпен ойнайсын ба?", "Не қалайсын?"; деген қатынасқа ½ ым-ишараттық және сөзбен жауап береді;

12) "Мен", "Сен", "Ол", "Менікі", "Сенікі", "Маған", "Саған"сияқты ым-ишарат/сөздерді түсінеді және ажыратады;

13) қажетті коммуникациялық құралдармен диалогқа түседі және аяқтайды.

159. Сөйлеуді дамыту(баланың ауызша сөйлеу тілін дамыту және қалыптастыру):

1) сөздік материалды (педагогпен бірге, педагогтан кейін) бейнелейтін-ілесетін сөздермен айтып беру дағдыларын қалыптастыруды жалғастыру;

2) баланы барлық сабақтарда, тұрмыста бейнелейтін-ілесімді сөздер мен сөз тіркесін айтуға үйрету;

3) баланы сабақта және тұрмыста ауызша сөздерді (бер, ал, көрсет, көмектес) айтуға үйрету;

4) сабақ пен тұрмыстық жағдайды (жуу, қолды сүрт, дәретханаға барыңыз) ұйымдастырумен байланысты нұсқаулықтарды түсінуге және орындауға үйрету;

5) көру-есту арқылы қабылдау кезінде таныс сөздер мен сөз тіркесін жақсы ажыратуға үйрету;

6) күнтәртіп сәттерін және сабақ процесінде педагогтың көмегімен "Бұл не? Мұнда не бар?" сұрағын қолдануға (ауызша және карточка бойынша), заттардың атын айқындау;

7) қысқа сөз тіркестерін және сөздерді бейнелі айтуын немесе өздігімен әрекеттенуін қалыптастыру ;

8) ауызша нұсқаулықтарды (бұйрық райдағы етістікті қолдану) түсінуге және орындауға үйрету: "Бер, берд оп (алма…), басты көрсет (аяқ,қол), шаршыны ал (қуыршақты )";

9) ашық райдағы етістікті қолдануы бар сөйлемді түсіну және ажыратуға үйрету: "Аю құлады","Бала жүгіріп барады". Суреттегі бейнеленген әрекетті көрсету.

160. Сөздік материал (сабақтар мен тұрмыста қолданылады): жуу, сүрт, маған кел, бар серуенде, ал, көрсет, қой, сөйле, жабыстыр, сурет сал, жүгіреді, жейді, ішеді, жүріп келеді, отыр; апа, (атай), ата, аға, ұл, қыз; сүт, компот; қияр, қызанақ; апельсин; пальто, тон, қалпақ, қолғап, орамал, шұлық; етік, пима; бас, қол, аяқ, көз, құлақ, ауыз, мұрын; сиыр, ат, үйрек, әтеш, қоян, түлкі, қасқыр, көбелек, қоңыз; кесе, тәрелке, қасық; үстел, шкаф, орындық, төсек; қыс, суық, қар (жаңбыр) жауды, көктем, күн жарқырап тұр, жел соғым тұр, жылы, шөп,гүл, жапырақ, үлкен, кіші, таза, кір, қызыл,жасыл, көк, сары, тәтті, дәмді. Қайда? Қандай? Не бар? Жуу (сүрт) қолыңды (аяғыңды..). Тәте (мама),бер (ал) доп (қуыршақ, қоян). Аяғыңды көрсет (көз, құлақ, ауыз). Қасықты қой (қалпақты…). Ұл ( қыз) жүгіреді (отыр, құлады).

161. Үйретілетін біліктер:

1) дауыс ырғақ күшін өзгертіп (қатты-жай) сөздер буындарды айту;

2) сөйлеу мүшелерінің қимылын және ірі қимылдардағы ырғақ сезіміне тәрбиелеу, ырғақпен жұмыс: айтылған сөздің қолмен үйлесімділігі (шапалақтау);

3) жүрумен сөздің үйлесімділігі;

4) әуен мен сөйлеу тілін ажырату;

5) дем алу мен дауысты дамыту үшін дауссыз дыбысы жоқ күрделі сөз қолданылады.

162. Күтілетін нәтижелер:

1) бейнелеуші ілеспелі айта алады;

2) барлық сабақтарда, тұрмыста сөздер мен сөйлемдерді айта алады;

3) сөздер айтады (бер, ал, көмектес, көрсет);

4) сабақ пен тұрмыстық жағдайды (жуу, қолды сүрт, дәретханаға барыңыз) ұйымдастырумен байланысты нұсқаулықтарды түсінеді және орындайды;

5) көру-есту арқылы қабылдау кезінде таныс сөздер мен сөз тіркесін жақсы ажыратады.