параграф. 2 - жартыжылдық

187. Сенсорлық даму ішіне иіс және дәм түйсігі, тактильды қабылдауының дамуы, қалдық көру арқылы қабылдауын, есту арқылы қабылдауын, вестибулярлы аппаратының дамуы кіреді.

188. Дәм мен иістің дамуы:

1) қышқыл, тәтті дәмді ажыратуға үйрету;

2) қолданылатын тамақтың бірдей және әртүрлі дәмі болатыны туралы білімдерін бекіту;

3) күрделі иістерді дифференциациялауға үйрету;

4) қоршаған кеңістіктегі иісі бар заттарды сәйкестендіруге үйретуді жалғасытру;

5) иіс бойынша кеңістікте орналасу орнын (асхана, кір жуу бөлмесі, дәрігер бөлмесі) анықтауға үйрету.

189. Тактильды қабылдауының дамуы:

1) өзіне массаж жасауды қолдану арқылы тактильды қабылдауын дамыту;

2) форма мен көлемді ескере отырып, затты қолмен алу біліктілігін бекіту;

3) оң және сол қолын ауыстыру арқылы қысып көрумен таныс затты тануға үйрету;

4) қысып көру арқылы көлемді (шар, шаршы), тегіс (төртбұрыш, дөңгелек, үшбұрыш), геометриялық фигураларды атауға үйрету;

5) алақанның сыртқы және ішкі жағымен, саусағымен сұйық және басқа заттардың температурасын анықтауын дамытуын жалғастыру;

6) әртүрлі ауырлықтағы заттарды ажыратуға үйрету;

7) салмақты әрекет арқылы бағалауға үйрету: бір қолмен, екі қолмен көтеріп көру; бір немесе екі алақанда "өлшеп" көру; қолынан затты түсіріп, оның баяу және тез құлағанын бақылау;

8) көлдеңнен кеңістікте алақанмен "сурет салуға" үйрету.

190. Қалдық көру арқылы қабылдауының дамуы:

1) қоршаған ортадағы заттарға, олардың түстерін, формаларын байқауға көру реакйиясын дамыту, заттармен әрекет жасауын қалыптастыру, қоршаған ортаға қызығушылығын оятуға тәрбиелеу;

2) көру амалы арқылы заттарды зерттеуді қалыптастыру: геометриялық фигуралардың формаларын атауға және ажыратуға (дөңгелек, төртбұрыш, үшбұрыш) және тегіс бейнелердің формаларымен және геометриялық денемен сәйкестендіруге, шынайы көлемді заттардан формаларымен сәйкестендіру;

3) қоршаған ортадан геометриялық фигураның нақты көлем, түс, формасы бойынша заттарды табуға үйрету;

4) қозғалып бара жатқан объектіні табуға үйрету (доп домалап барады, құс ұшып барады; машина жүріп барады);

5) негізгі түстерді (қызыл, сары, жасыл, көк) атауға және ажыратуға, түстердің сенсорлық эталондарын шынайы заттардың түстерімен сәйкестендіру;

6) заттың көлемін салыстыру және ерекшелеу, ажырату (үлкен-кіші) қою және салу жолы арқылы заттардың көлемін көзбен салыстыру; үлкен және кіші заттарды табу;

7) геометриялық фигуралар бейнесі бар қиындыны (дөңгелек, төртбұрыш, үшбұрыш) өлшем, түсіне сәйкес толтыруға үйрету;

8) үстіне қою және салу амалы арқылы екі затты өлшеу біліктілігін бекіту;

9) көзбен өлшеуін дамыту;

10) заттар тобынан ең үлкен және ең кіші затты таңдауға, бір сенсорлық белгісі бойынша (форма, көлем, түс) бірдей заттарды топтастыруға үйрету;

11) суреттегі бейнелердегі заттарды атау және ажыратуға, реттілікпен негізгі белгілерін атауға үйрету;

12) еліктеу бойынша күрделі емес құрастыруларды құру біліктілігін бекіту;

13) қолмен жасалытн әрекетті көзбен бақылау жасауға үйрету;

14) түзу және көлдеңнен кеңістік және фронталды кеңістікте орналасу (алдында, артында, алыста, жақында) туралы түсініктерін қалыптастыру;

15) әрекетке бағдарлана отырып, уақыт тәулігі туралы түсініктерін қалыптастыру: танертен - жуынамыз, күндіз - түстенеміз, кешке -ұйықтаймыз;

16) табиғаттың мезгіл уақыттарымен танысу шамасына қарай жыл мезгілдері туралы түсініктерін қалыптастыру.

190. Есту арқылы қабылдауын дамыту:

1) бірден шыққан екі түрлі музыкалық аспаптың даусын ажыратуға үйрету (барабан, баян);

2) шулы ортада естілген дыбысты ажыратуға үйрету;

3) сөздік және сөздік емес дыбыстарды дифференциациялауға үйрету;

4) ырғақ сезімін қалыптастыруға жәрдемдесу;

5) дыбыстың жоқтығы мен бар болуына реакциясын көрсете отырып, сөздік емес дыбыстарды шығаруын дамыту;

6) әртүрлі аспаптардың дыбыстарының әртүрлігін азыратуға және әрекет жасауға, оның әртүрлілігіне (барабан-адымдау, топырлату; баян-секіру, шапалақтау) үйрету;

7) сөздік дыбыстарды тыңдауға, оларды заттармен сәйкестендіруге үйрету;

8) дыбысқа еліктеуге үйрету;

9) адамның даусын тыңдау, таныс адамның дауысын ажыратуға үйрету;

10) дыбыс күшін өлшеу арқылы баяу және қатты дауыстарды ажыратуға үйретуді жалғастыру.

191. Вестибулярлы аппартын дамыту:

1) отыру қалпында, кейінен тұру қалпында баяу тербелуге үйрету (алдыға-артқа, солдан оңға қарай);

2) үстел, барабанды алақанмен немесе екі қолымен соғуға үйрету;

3) еңкейтілген және көлдеңнен кеңістікте қол құралдарымен сурет салуға үйретуді жалғастыру;

4) көлдеңнен бағытта екі қолымен допты лақтыруға үйрету;

5) допты екі қолымен қағып алуға үйрету;

6) аяғымен допты ұруға үйрету;

7) нақты реттілікпен қимылды орындауға үйрету;

8) қимыл бағытын өзгертуге үйрету (солға қарай адымда, бұрылды, оңға қарай адымдады);

9) қарапайым әрекеттерді (кезектілікпен қимылдау) қол саусақтарымен, аяқ өкшесімен дұрыс қайталауға үйрету;

10) әртүрлі темпіде қимылдарды орындауға үйрету;

11) тосқауылды айналып өтуге үйрету;

12) нақты кеңістікте заттар бөліктерін бір-біріне сәйкестендіруге үйрету;

13) бауды байлауға үйрету.

192.Сенсорлық дамуы бойынша күтілетін нәтиже:

1) қышқыл, тәтті дәмді ажыратады;

2) қолданылатын тамақтың бірдей және әртүрлі дәмі болатыны туралы біледі;

3) күрделі иістерді дифференциациялайды;

4) қоршаған кеңістіктегі иісі бар заттарды сәйкестендіреді;

5) иіс бойынша кеңістікте орналасу орнын (асхана, кір жуу бөлмесі, дәрігер бөлмесі) анықтайды.

6) форма мен көлемін ескере отырып заттарды ұстайды;

7) оң және сол қолы ауыстыру арқылы ұстап көру арқылы таниды;

8) қысып көру арқылы көлемді (шар, шаршы), тегіс (төртбұрыш, дөңгелек, үшбұрыш), геометриялық фигураларды таниды;

9) алақаның сыртқы және ішкі жағымен, саусағымен сұйық және басқа заттардың температурасын анықтайды;

10) әртүрлі ауырлықтағы заттарды ажыратады (бастапқыды өте контрастылы: қанат, алма);

11) салмақты әрекет арқылы бағалайды: бір қолмен, екі қолмен көтеріп көру; бір немесе екі алақанда "өлшеп" көреді; қолынан затты түсіріп, оның баяу және тез құлағанын бақылайды;

12) көлдеңнен кеңістікте алақанмен "сурет салуға" салады.

13) қоршаған ортадағы заттарға, олардың түстерін, формаларын байқауға көру реакиясын дамытады, заттармен әрекет жасайды, қоршаған ортаға қызығушылығын оятады;

14) көру амалы арқылы заттарды зерттейді: геометриялық фигуралардың формаларын атауға және ажыратуға (дөңгелек, төртбұрыш, үшбұрыш) және тегіс бейнелердің формаларымен және геометриялық денемен сәйкестендіруге, шынайы көлемді заттардан формаларымен сәйкестендіру;

15) қоршаған ортадан геометриялық фигураның нақты көлем, түс, формасы бойынша заттарды табады;

16) қозғалып бара жатқан объектіні табады(доп домалап барады, құс ұшып барады; машина жүріп барады);

17) негізгі түстерді (қызыл, сары, жасыл, көк) атайды және ажыратады, түстердің сенсорлық эталондарын шынайы заттардың түстерімен сәйкестендіреді;

18) заттың көлемін салыстырады және ерекшелейді, ажыратады (үлкен-кіші) қою және салу жолы арқылы заттардың көлемін көзбен салыстырады; үлкен және кіші заттарды табады (ойыншықтар, жиһаздар, киімдер);

19) геометриялық фигуралар бейнесі бар қиындыны (дөңгелек, төртбұрыш, үшбұрыш) өлшем, түсіне сәйкес толтырады;

20) үстіне қою және салу амалы арқылы екі затты өлшейді;

21) заттар тобынан ең үлкен және ең кіші затты таңдайды, бір сенсорлық белгісі бойынша (форма, көлем, түс) бірдей заттарды топтастырады;

22) суреттегі бейнелердегі заттарды атау және ажыратуға, реттілікпен негізгі белгілерін атайды;

23) еліктеу бойынша күрделі емес құрастыруларды құрады;

24) қолмен жасалатын әрекетті көзбен бақылау жасайды;

25) түзу және көлдеңнен кеңістік және фронталды кеңістікте орналасу (алдында, артында, алыста, жақында) туралы түсініктері бар;

26) әрекетке бағдарланады, уақыт тәулігі туралы түсініктерін қалыптастыру: танертен - жуынамыз, күндіз - түстенеміз, кешке - ұйықтаймыз;

27) табиғаттың мезгіл уақыттарымен танысу шамасына қарай жыл мезгілдері туралы түсініктері бар;

28) бірден шыққан екі түрлі музыкалық аспаптың даусын ажыратады (барабан, баян);

29) шулы ортада естілген дыбысты ажыратады;

30) сөздік және сөздік емес дыбыстарды дифференциациялайды;

31) дыбыстың жоқтығы мен бар болуына реакциясын көрсете отырып, сөздік емес дыбыстарды айтады;

32) әртүрлі аспаптардың дыбыстарының әртүрлігін ажыратады және әрекет жасайды, оның әртүрлілігіне (барабан-адымдау, топырлату; баян-секіру, шапалақтау);

33) сөздік дыбыстарды тыңдайды, оларды заттармен сәйкестендіреді;

34) дыбысқа еліктеуге үйрету;

35) адамның даусын тыңдайды, таныс адамның дауысын ажыратады;

36) дыбыс күшін өлшеу арқылы баяу және қатты дауыстарды ажыратады;

37) отыру қалпында, кейінен тұру қалпында баяу тербеледі (алдыға-артқа, солдан оңға қарай);

38) үстел, барабанды алақанмен немесе екі қолымен соғады;

39) еңкейтілген және көлдеңнен кеңістікте қол құралдарымен сурет салады;

40) көлдеңнен бағытта екі қолымен допты лақтырады;

41) допты екі қолымен қағып алады;

42) аяғымен допты ұрады;

43) нақты реттілікпен қимылды орындайды;

44) қимыл бағытын өзгертеді (солға қарай адымда, бұрылды, оңға қарай адымдады);

45) қарапайым әрекеттерді (кезектілікпен қимылдау) қол саусақтарымен, аяқ өкшесімен дұрыс орындайды;

46) әртүрлі темпіде қимылдарды орындайды;

47) тосқауылды айналып өтуге үйрету;

48) нақты кеңістікте заттар бөліктерін бір-біріне сәйкестендіреді;

49) бауды байлайды.

193. Кеңістікте бағдарлай білу:

1) балабақша мен бөлмеде бағдарлана алу біліктілігін бекіту;

2) басқарушы қолымен оңға солға әріптерді, сандарды орналастыруға үйрету;

3) қимыл бағытын шартты белгілерді (сызық), заттардың орналасуын (пиктограмма) қолдану;

4) адамның схема түріндегі бейнеленген қалпын түсінуге үйрету (пиктограмма, сызба бойынша қалыпты орындау);

5) заттар-ойыншықтардың қарапайым схема-сызбада орналасуын қолдану (Қуыршаққа жиһазды орналастыру);

6) қағаз бетіндегі жоғарыда-төменде бағдарлана алуын түсінуге, бұл қатынасты көлемде (ойын, тұрмыста), жазықтықта (сурет салу, аппликация, жоспар-схемада) қолдануға үйрету;

7) әрекетті темпіде орындауын түсіну: баяу, тез;

8) ойыншықтар, заттар, басқа адамның (өзіне қарай жақын, әлде алыс) орналасқан орнын анықтау біліктілігін қалыптастыру;

9) қоршаған заттардың қызметі (жиһаздар, топтық бөлменің құралдары) туралы түсініктерін қалыптастыру;

10) баладан біртіндеп көру және сипап сезу арқылы таныс заттарды (3 және одан көп) табуды талап ету;

11) микрооратада бағдарлана алу дағдыларын қалыптастыру (қағаз бетінде).

194. Күтілетін нәтижелер:

1) балабақша мен бөлмеде бағдарлана алады;

2) басқарушы қолымен оңға солға әріптерді, сандарды орналастырады;

3) қимыл бағытын шартты белгілерді (сызық), заттардың орналасуын (пиктограмма) қолданады;

4) адамның схема түріндегі бейнеленген қалпын түсінеді (пиктограмма, сызба бойынша қалыпты орындау);

5) заттар-ойыншықтардың қарапайым схема-сызбада орналасуын қолданады (Қуыршаққа жиһазды орналстыр);

6) қағаз бетіндегі жоғарыда-төменде бағдарлана алуын түсінеді, бұл қатынасты көлемде (ойын, тұрмыста), жазықтықта (сурет салу, аппликация, жоспар-схемада) қолданады;

7) қоршаған заттардың қызметі (жиһаздар, топтық бөлменің құралдары) туралы түсініктері бар;

8) баладан біртіндеп көру және сипап сезу арқылы таныс заттарды (3 және одан көп) табады;

9) микрооратада бағдарлана алу алғашқы дағдылары бар (қағаз бетінде).

195. Жаратылыстану.

196. Мен және қоршаған орта.

1) топтағы педагогтардың, балалардың аттары туралы түсініктерін қалыптастыруды жалғастыру;

2) таныс және таныс емес адамдарды тануға үйретуді жалғастыру.

197. Мекен жайы:

1) мекен жайы ретінде үй туралы түсініктерін қалыпастыру;

2) үйдегі бөлменің қызметтері мен түрелі туралы білімдерін қалыптастыру;

3) үйдегі заттармен олардың функцианалды қызметтері туралы білімдерін қалыптастыру;

4) үйде орындалатын әрекеттер туралы түсініктерін қалыптастыру;

5) ересек адамның көмегімен баланы қоршаған заттарды қызметтері бойынша адекваты қолдану біліктілігін қалыптастыру.

198. Оқу орны:

1) балабақша бөлмелерінің қызметтері мен түрелі туралы білімдерін қалыптастыру;

2) алаң территориясы туралы білімдерін қалыптастыру;

3) ересек адамның көмегімен баланы қоршаған заттардың қызметтері бойынша адекваты қолдану біліктілігін қалыптастыру.

199. Тәулік бөліктері:

1) бала орындайтын тәжірибелік әрекет негізінде тәулік бөліктері (күн-түн) туралы білімдерін бекіту;

2) күн мен түннің белгілері туралы білімдерін(күндіз - жарық, күн жарқырайды, түнде-қараңғы) бекіту;

3) графикалық бейнелерді қолдану арқылы тәулік бөлігін (сөйлеу мүмкіндігі бар балаға сәйкес) атауға, күн мен түнді ажырату біліктілігін қалыптастыру.

200. Жыл мезгілдері:

1) бала орындайтын (жазда-құмда ойнаймыз, қыста-қармен ойнаймыз) тәжірибелік әрекет негізінде жыл мезгілдері (жаз-қыс)туралы білімдерін бекіту;

2) графикалық бейнелерді қолдану арқылы жыл мезгілдерін (қыс-жаз) ажыратуға, жыл мезгілдерін (сөйлеу мүмкіндігі бар балаға сәйкес) атау біліктілігін қалыптастыру.

201. Өлі табиғаттың объектілері:

1) құммен әрекет жасау (себу, салу, қазу, жапыстыру) біліктілігін қалыптастыруды жалғастыру;

2) өлі табиғатың объектілері туралы білімдерін қалыптастыру (су, қар);

3)сумен, оның қызметімен таныстыру (ішу, жуыну, өсімдікті суғару үшін);

4) судың температурасын анықтау біліктілігін қалыптастыру (жылы-суық);

5) тәжірибелік әрекетте қардың қасиеті мен ерекшеленетін белгісі туралы білімдерін қалыптастыру;қармен әрекет жасау (қарды тазалау, ақшақар жасау) біліктілігін қалыптастыру.

202. Өсімдіктер:

1) жақын ортадағы өсімдіктеріне (ағаш, шөп, бөлме гүлдері) қызығушылығын оятуды жалғастыру;

2) жемістер және көкіністер туралы білімдерін бекіту;

203. Күтілетін нәтиже:

1) жақын ортадағы адамды таниды;

2) өзі тұратын жерді біледі;

3) үй жағдайындағы заттардың қызметтерін біледі;

4) үйде орындалатын әрекеттер туралы түсініктері бар;

5) ересек адамның көмегімен баланы қоршаған заттарды қызметтері бойынша адекваты қолданады;

6) бала бақша бөлмелерінің мақсаты туралы түсініктері бар;

7) ересек адамның көмегімен баланы қоршаған заттардың қызметтері бойынша қолданады;

8) графикалық бейнелерді қолдану арқылы тәулік бөлігін (сөйлеу мүмкіндігі бар балаға сәйкес) атауға, күн мен түнді ажыратады;

9) бала орындайтын практикалық әрекеттер (жазда құммен, қыста қармен ойнаймыз)негізінде жыл мезгілдері (жаз-қыс) туралы біледі;

10) өлі табиғат объектілері (су, қар) туралы түсінігі бар;

11) судың қызметі туралы біледі (ішу, жуыну, шомылу, гүлдерді суару үшін);

12) практикалық әрекет процесінде қардың айқын, ерекше қасиеттері туралы біледі (қар - суық, таза);

13) қармен жұмыс істей алады (қар жинау, қар кесегін жасау);

14) жемістер мен көкөністер туралы біледі.

204. Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру:

1) саусақ санына (үш шамасында) сәйкес қосу және алу амалымен сан жағынан кіретін заттарды топпен салыстыру;

2) "қанша", "тең" (бірдей), "көп", "аз" сөзін қолдануға үйрету;

3) сөз (ауызша және кестелік түрде), сан, үлгі, еліктеу, бойынша көптіктің ішінен 1,2,3 затты ерекшелеуге үйрету;

4) үш саны шамасында санау арқылы саусақ санына сәйкестендіру;

5) сан бұл түс, форма, көлем, кеңістікте орналасқан орнына тәуелді еместігін түсінуге үйрету;

6) заттардың тек біртүрлі емес, алуан түрлі топтары бойынша салыстыру;

7) 1 саны және цифрімен таныстыру (1 цифрі және "бір" сөзі жазылған кесте);

8) 2 саны және цифрімен таныстыру;

9) 3 саны және цифрімен таныстыру;

10) 2 және 3 санын құрамын түсінуге жеткізу;

11) 3 шамасындағы заттарды ашу және жабу арқылы заттарды қосу және алуға үйрету;

12) сан, нұсқау, еліктеу, форма, көлем, өлшем бойынша әртүрлі 2-3 заттан бірнешеу құруды үйрету;

13) көлемі бойынша бірдей және котрастылы заттарды салыстыруға үйрету;

14) ойында көлемді ескере оытырп, тәжірибелік әрекетте заттарды салыстыруға үйрету;

15) баланы "бірдей" сөзімен таныстыру;

16) көлемді және жазық формаларды сәйкестендіруге үйрету;

17) "дөңгелек", "төртбұрыш" сөзін қолдануға үйрету;

18) заттарды салыстыру кезінде үстіне қою, алу, көру және тактильды қимылдар арқылы зерттеу;

19) мерзім ұзартуды таңдаумен (5-7 сек.дейін) үлгі бойынша форманы есте сақтауға үйрету;

20) бір формадағы фигураның түсі, көлемі, жасалған материалы әртүрлі болатыны туралы түсініктерін қалыптастыру;

21) қоршаған ортадағы ойыншық пен заттың формасын ерекшелеуге үйрету;

22) қорап қиығына геометриялық фигураны кіргізуге үйрету.

205. Күтілетін нәтижелер:

1) саусақ санына (үш шамасында) сәйкес қосу және алу амалымен қол саусақтарының көмегімен заттарды топпен салыстырады;

2) "қанша", "тең" (бірдей), "көп", "аз" сөзін қолданады;

3) сөз (ауызша және кестелік түрде), сан, үлгі, еліктеу, бойынша көптіктің ішінен 1, 2, 3 затты ерекшелейді;

4) саусақпен санау арқылы үш санын сәйкестендіреді;

5) сан бұл түс, форма, көлем, кеңістікте орналасқан орнына тәуелді еместігін түсінеді;

6) сан құрамын түсінеді;

7) көлемі бойынша бірдей және котрастылы заттарды салыстыруады;

8) ойында көлемді ескере оытырп, тәжірибелік әрекетте заттарды салыстырады;

9) көлемді және жазық формаларды сәйкестендіреді;

10) "дөңгелек", "төртбұрыш" сөзін қолданады;

11) заттарды салыстыру кезінде үстіне қою, алу, көру және тактильды қимылдар арқылы зерттейді;

12) мерзім ұзартуды таңдаумен (5-7 сек.дейін) үлгі бойынша форманы есте сақтайды;

13) бір формадағы фигураның түсі, көлемі, жасалған материалы әртүрлі болатыны туралы түсініктері бар;

14) қоршаған ортадағы ойыншық пен заттың формасын ерекшелейді;

15) қорап қиығына геометриялық фигураны кіргізеді.

206. Құрастыру

1) объектілердің кеңістіктегі қатынасы мен өлшемі, формасын айту мен қабылдауын дамыту үшін арнайы жаттығулар мен ойындар жүргізу;

2) еліктеу және қарапайым үлгі бойынша құрылыс үстел жұмысының жинағын (қуыршаққа жиһаз, қақпасы бар үй, жануарларға арналған қоршаулар, сырғанақ, көпір) жасауға үйрету;

3) бір объектіні құрудың бірнеше амалдарымен таныстыру;

4) ересектің көмегімен үлгіні талдауға үйрету (бөліктерін ерекшелеу, орналасқан орнын анықтау, жұмыстың реттілігін белгілеу);

5) 5 элементке дейін үлгіні күрделендіру (дәл сол объектіні қолдану);

6) таныс тапсырмаларды орындау үшін алуантүрлі құрылыс материалдарын қолдану;

7) жазық үлгі бойынша құрастырғыштармен таныстыру (объектіні құрайтын элементері бар фронтальды тегіс бетін көрсететін);

8) нәтижені бағалау үшін заттар мен құрастырғышты сәйкестендіруге үйрету;

9) құрастыруды ойын әрекетіне қосу.

207. Күтілетін нәтижелер:

1) еліктеу және қарапайым үлгі бойынша құрылыс үстел жұмысының жинағын (қуыршаққа жиһаз, қақпасы бар үй, жануарларға арналған қоршаулар, сырғанақ, көпір) жасайды;

2) ересектің көмегімен үлгіні талдайды (бөліктерін ерекшелеу, орналасқан орнын анықтау, жұмыстың реттілігін белгілеу);

3) таныс тапсырмаларды орындау үшін алуантүрлі құрылыс материалдарын қолданады;

4) нәтижені бағалау үшін заттар мен құрастырғышты сәйкестендіреді;

5) құрастыруды ойын әрекетіне қосады.