I Гражына не вытрывала, пашкадавала Янука.

— Мой гэта вянок, — сказала дзяўчына, нібы кінула выклік.

Каго шукае белая птушка?

Каханне — вялікае і прыгожае пачуццё. Сапраўднае каханне сустракаецца не так ужо і часта. Светлае пачуццё маладосці чалавек праносіць праз усе гады. Нават у сталым веку ўспамін пра яго песціць і сагравае душу. Таму з вялікай асцярожнасцю, пашанай у народзе адносяцца да маладых. У песнях і казках прырода, людзі дапамагаюць закаханым, аберагаюць іх ад ня-добрых і зайздросных людзей. Паслухаем адну з легендаў, што расказвае пра глыбокае, але нешчаслівае каханне.

Гэта народная легенда распавядае пра падзеі, якія адбылі-ся шмат стагоддзяў таму ў маленькай вёсцы Зарэчча — пры-гожым, маляўнічым кутку старажытнай Беларусі. Нездарма людзі пасяліліся менавіта ў гэтым месцы, дзе цудоўна спявалі птушкі, кветкі радавалі вока, ручаі беглі хутка, а сонейка радас-на глядзела на ўсё гэта. У той вёсцы жыла прыгожая дзяўчына, якую звалі Ларыса. У яе былі блакітныя вочы, русыя валасы, стройная фігура, ды і па характары была яна добрая і вясёлая.

Аднаго разу Ларыса збірала ў лесе ягады і пазнаёмілася з юнаком, які жыў у суседняй вёсцы. Яго звалі Ясь. Спадабаўся дзяўчыне прыгожы хлопец, зачаравалі яе яго выразныя вочы колеру зялёнага лісця, усхваляваў дзявочае сэрца прыемны, глыбокі голас хлопца. Маладыя закахаліся адзін у аднаго і сталі бачыцца амаль кожны дзень. Неяк раз гулялі яны па беразе рэч-кі і сустрэлі там сяброўку Ларысы Вольгу. Убачыла тая прыго-жага Яся і таксама закахалася ў яго. Марыла Вольга, каб і юнак адказаў ёй узаемнасцю. Ды дарэмнымі аказаліся ўсе яе хітрыкі і спробы завалодаць увагай хлопца. Каханне Ларысы і Яся было сапраўдным. Вырашыла тады Вольга звярнуцца да вядзьмар-кі. Узяла свае завушніцы і пайшла ў лес, дзе жыла чараўніца. Пакрыўджаная дзяўчына растлумачыла ўсё жанчыне і распла-Цілася за дапамогу залатым упрыгожаннем. А тая працягну-ла ёй маленькі кубак і сказала даць выпіць некалькі кропель эліксіру закаханым.

На другі дзень Вольга запрасіла Ларысу і Яся ў госці. Да па-частункаў яна падала адвар з чабору, у які падмяшала атруту. Закаханыя выпілі, але нічога з імі не здарылася. Тады Вольга зноў пайшла да вядзьмаркі. Тая дала ёй атручаны яблык.

Аднойчы моладзь з вёскі пайшла купацца. Ясь паклікаў на рэчку і сваю каханую. Ларыса з іншымі дзяўчатамі сабралася ісці купацца, а Ясю, які застаўся на беразе з хлопцамі, прапа-навала паласавацца смачным яблыкам. Пакуль дзяўчаты забаў-ляліся ў рэчцы, Ясь пакаштаваў яблык.

Калі Ларыса вярнулася, то каханага ўжо не ўбачыла, толькі пакусаны яблык валяўся каля кошыка. Сказалі дзяўчыне, што Ясь адкусіў кавалак яблыка, збялеў як палатно, пабег у ваду, а назад не выйшаў. Не знайшлі яго ні жывога, ні мёртвага. Тады Ларыса ўзяла і даела той зачараваны чырвоны яблык. Але яна не памерла, а ператварылася ў белую птушку, якую назвалі чайкай. Вось і лятае яна ўсё жыццё над ракой ды шукае свайго каханага. А Вольга ў жыцці шчасця так і не знайшла. Мабыць, пакараў яе лес за нядобрыя справы.

Легенда вучыць, што зайздросціць чужому каханню нельга. Трэба ўмець радавацца за іншых.

Здарэнне ў парку

Бацька Алеся аб'явіў гасцям, што сённяшні дзень — першы дзень юнацтва яго сына. Дзеці сталі ў пары. Алесь апынуўся ля Майкі і працягнуў ёй руку. Радасна грымнуў аркестр, і пацяклі павольныя гукі паланэза. Алесь, адчуваючы ўласны спрыт і сі-лу, паважна павёў даму да дзвярэй у малую залу.

Увесь вечар яна была зменлівая, як красавіцкі вільготны вецер. Магла сама шукаць яго вачыма і магла не звяртаць увагі на тое, што ён шукае яе. Алесь з кожным танцам падыходзіў да Майкі і бачыў, як мяняецца яе капрызны тварык.

Скакаць мазурку ён пайшоў з маленькай Ядзенькай. Заўва-жыў, як ахвотна дзяўчынка падала яму ручку, як заззялі яе лялечныя вочкі.

А потым быў перапынак, разносілі марожанае. Тут і падыш-ла да Алеся Майка. Хлопец стаяў на верандзе, гледзячы на рознакаляровыя кітайскія ліхтарыкі, якія беглі ў цемру алей. А яна адшукала там яго і прапанавала пайсці ў парк.

Галоўныя алеі ў парку былі асветлены ланцужкамі ліхтары-каў- Аранжавыя, блакітныя, чырвоныя, яны пагойдваліся ся­род лістоты. Сетка, сплеценая з ценю і святла, бегала па жвіры, па галінках, па ствалах магутных дрэў, па дзвюх маленькіх уй­гурках, якія ішлі ў ноч.

Над сажалкай перакочваўся ў хмарках бледны месяц. Нека-торы час дзеці стаялі моўчкі, гледзячы на месячную дарожку, яркую ля другога берага і зусім цьмяную ля іх ног. Алесь шукаў словы, якія павінны былі легчы на ноты цішыні.

— Рыба любіць цёмныя ночы, — сказаў ён. — У такую ноч дзеці апранаюць цёплае рыззё і бяруць таптуху. Злоўленая рыба ў сетцы ўся блішчыць, як блакітны жар, пераліваецца, скача...

Ён заўважыў, як грэбліва апусціўся куточак яе рота.

— Таптуха, рыззё... — агідным тонам сказала Майка. — Мі-лагучныя словы, нічога не скажаш.

У гэты момант яна здалася Алесю такой дурніцай, што ён зарагатаў. Гэта, здавалася, збянтэжыла Майку. Яна скочыла ўбок і, як каза, узбегла па нахіленым ствале старой вярбы, стала ў яе галінах над цёмнай вадой. Хлопец павярнуўся і спакойна пайшоў прэч ад вярбы.

I раптам за спінаю Алеся пачуліся трэск і ўскрык. Ён азірнуў-ся: тоўсты сук надламаўся і, гайдаючыся, боўтаўся ў вадзе. А на ім, трымаючыся адной рукой за сук, а другой за ствол, вісела Майка. Хлопец кінуўся да вярбы, узбег па ствале І, моцна абняў-шы левай рукой тоўстую галіну, правую падаў Майцы. Яна ўха-пілася, Алесь цягнуў яе, але адной рукой нічога не мог зрабіць. I тады хлопец сеў, абхапіўшы нагамі ствол, і пацягнуў дзяў-чынку абедзвюма рукамі. Ён доўга біўся, пакуль яму ўдалося ўсцягнуць яе на вярбу.

Яны пачалі спускацца. Алесь адчуў нешта цёплае на запясці левай рукі. 3 невялікай ранкі кроплямі сачылася кроў. Відаць, разадраў аб сук. Майка заўважыла кроў на яго запясці. Яна ху-Ценька ўхапілася тонкімі рукамі за край белай тканіны, павяла вострымі локцікамі ў розныя бакі, і ў цемры прагучаў рэзкі гук. Майка зрабіла павязку з бантам, як шалік.

А потым па каляровых плямах ад ліхтарыкаў яны пайшлі да палаца, адкуль далятала музыка.

Запрашэнне на танец

Танцаваць мяне вучыла цётка Жэня. Яна брала ў выцягну-тыя рукі табурэтку і кружылася па хаце. Але мне не хацелася танцаваць з табурэткай. Тады мы браліся за рукі: сваю левую я клаў у далонь яе правай, а правай стараўся абхапіць цётку за спіну. Жэня, спяваючы, кружыла мяне па хаце. Я стараўся так, Што аж пот выступаў пад носам. Але цела мае не надта слухала-ся, і я таптаўся па цётчыных нагах.

Вярнуўшыся дахаты, я браў табурэтку і спрабаваў кружыццд з ёй. Аднак рукі хутка стамляліся, і я кідаў гэту навуку.

Перад Новым годам на школьны вечар дазволілі прыйсці і на­шему шостаму класу. Я марыў паказаць сябе ў танцах. Але, калі ў спартыўнай зале, дзе сабраліся старшакласнікі, закружыліся першыя пары, я разгубіўся. Як і многія, я туліўся да сцяны, зайздросна пазіраючы на танцы іншых.

Часцей за ўсё танцавалі дзяўчаты з дзяўчатамі. А хлопцы, за-гадзя згаварыўшыся, заглыбляліся ў дзявочы карагод і пляска-лі ў далоні каля аблюбаванай пары. Гэта азначала, што хлопцы хочуць танцаваць з дзяўчатамі. Адны дзявочыя пары не звярта-лі ўвагі на кавалераў, і тыя вымушаны былі вяртацца да сцяны. Другія ўцякалі ад дакучлівых прасіцеляў, якія пускаліся за імі наўздагон. Тады ўжо танцы нагадвалі бег навыперадкі.

Асабліва мітуслівым быў белы танец. Калі аб'яўлялі яго, са­мыя нясмелыя хлопцы гуртам кідаліся ў дзверы, каб не трапіць пад запрашэнне. Той, хто не паспеў выскачыць, хаваўся за спі-ны іншых або проста апускаў вочы ўніз.

Я таксама ўвесь час падпіраў сцяну, набіраючыся храбрасці. Пасля чарговай аб'явы пра белы танец пачаліся чарговыя ўцёкі. Я не звярнуў увагі на тое, што ў мой бок накіравалася васьмі-класніца Гэля — адна з найлепшых танцорак. «Вось пашанцуе некаму», — пазайздросціў я і вачыма пашукаў шчасліўчыка.

— Можна цябе запрасіць? — пачуў я Гэлін голас.

У мой бок сталі пазіраць не толькі вучні, але і настаўнікі. Я працягнуў левую далонь, у якую Гэля паклала сваю правую руку, правай абняў яе за талію, і мы пачалі кружыцца.

Мне здавалася, што ўся школа пазірае на мяне. Я баяўся, каб не наступіць сваімі чаравікамі на Гэліны белыя туфлі. Галава за-кружылася ад танца, перад вачыма ўсё замітусілася, паплыло. Дзеля большай апоры я пачаў заграбаць левай нагой. Пачуўся крыўдны смех.

— Не спяшайся, — шапнула Гэля. — Слухай музыку і мяне. Яна стрымлівала мой нязграбны танцавальны крок, лёгкім

націскам то левай рукі, то правай падказвала, як лепш патра-піць у такт музыцы. Адчуўшы сябе больш упэўнена, я перастаў заграбаць нагой, і мы свабодна завальсавалі па зале.

Але тут падпільноўвала новая нечаканасць: я пачаў суты-кацца з іншымі парамі. Гэта збівала з рытму, і я ўсё-такі пры-зямліўся на Гэліну нагу. Хацеў ужо выйсці з круга, але Гэля стрымала мяне.

Мы зноў плаўна паплылі па хвалях музыкі, якая асаблівай асалодай напаўняла маю істоту. Я нават не пачуў, калі сціхла музыка, але Гэля тактоўна спыніла мяне. У гэты час зала ўзар-валася воплескамі. Я не адразу ўцяміў, што апладзіруюць нам.

Матчын падарунак

У Толіка сёння дзень нараджэння. Дваццаць гадоў споўні-лася. Прыемна было б, каб сёння, як толькі ён прыйдзе ў цэх, акружылі яго рабочыя і сціпла, па-мужчынску павіншавалі. Каб майстар Антон, з якога трэба абцугамі словы выцягваць, таксама падышоў да Толіка, паціснуў руку і ўсміхнуўся. Толь-кі гэтага не будзе па той простай прычыне, што ніхто не ведае, якая сёння ў Толіка дата.

Дзень прайшоў звычайна. Калі Толік выйшаў за прахадную, то задумаўся, куды сябе падзець, чым заняцца. У пустую кватэ-ру ісці не хацелася. Што там рабіць? Можа, у кіно падацца? Але сеанс толькі што пачаўся, а да наступнага амаль дзве гадзіны. А можа, дадому з'ездзіць? Заутра выхадны дзень. А дома до­бра: выспішся уволю на духмяным сене, маці смачных аладак напячэ. Толік канчаткова вырашыў паехаць у вёску і пакрочыў на аўтобусную станцыю.

Дома яго, як заўсёды, з вясёлым брэхам сустрэў Рудзік. Ску-голіў, круціўся вакол, скакаў яму на грудзі, стараючыся ліз-нуць твар, нібы ведаў, які сёння вялікі дзень у яго сябра.

98�5

Маці парадкавала ў хляве. Толік прытуліўся да веснічак і з_а-думаўся. Яму раптам стала не па сабе ад той думкі, што ён быццам госць, прыязджае ў сваю вёску, у родны дом. I навошта было ехаць у той горад? Хіба ў калгасе не было працы? Жыў бы зараз у бацькоўскай хаце. I маці лягчэй было б. А то гадавала, гадавала дзяцей, а прыйшоў час — і пагаварыць няма з кім.

Нарэшце маці выйшла з хлява, паставіла ля калодзежа вядро і пачала мыць рукі. Угледзеўшы сына, усміхнулася, запрасі-ла ў хату. Там смачна пахла свежым хлебам, яблыкамі і яшчэ нечым родным, даўно-даўно знаёмым. Толік патупаў хвіліну каля стала, абвёў вачыма пакой, нібы шукаў змен, потым рас-прануўся.

Маці сказала:

— Рэдка прыязджаеш, сынок. Калі б ты сёння не прыехаў, я пакрыўдзілася б.

Яна заслала белым абрусам стол, выняла з печы вялікую па-тэльню з яечняй, прынесла свежых агуркоў, талерку духмянага мёду. Потым падалася да скрыні, выняла адтуль ці то хустку, ці то нешта іншае, беражліва паклала Толіку на плячо і ціха сказала:

— Гэта твая, сынку. Дваццаць гадоў берагла.

У Толіка на плячы ляжала дзіцячая кашулька. Ён асцярожна ўзяў яе ў рукі і пачаў разглядаць. Кашулька была маленькая, нібы ляльчына сукенка. Унізе матчынай рукой быў вышыты чырвонымі ніткамі немудрагелісты ўзор, каўнерык і рукавы абрамлялі вузенькія каруначкі. I вышыўка, і матэрыял ад мыц-ця і часу крыху пацямнелі. Толіку было і смешна, і радасна. Яму ніяк не ўдавалася ўявіць сябе ў такой маленькай кашуль-цы.

«Гэта ж трэба! Такі сюрпрыз!» — расчулена думаў ён. Сэрца напоўнілася цеплынёй і пяшчотай, і Толік, як у далёкім дзяцін-стве, раптам прыпаў да матчынага пляча.

Як добра, як прыемна было маці! Бо даўно-даўно яна не абды-мала яго, не гладзіла гэтыя віхрастыя валасы, бо сын саромеўся такіх пачуццяў. А вось зараз не пасаромеўся.

I доўга яшчэ стаялі яны, прытуліўшыся адзін да аднаго, та-кія родныя, такія блізкія людзі.

Сустрэча з маці

Нешта нібы зашоргала па сцежцы наперадзе ад мяне, як быц­цам далекавата. Прыпыніўся я, прыслухаўся, але нічога больш не пачуў. Праз нейкую хвіліну — зноў такое ж шорганне, але ўжо трошкі бліжэй. Рызыкуючы тым, што абаб'ю на сцежцы схіленыя каласы, я ледзь не бягом рушыў насустрач гэтаму па­куль што незразумеламу гуку. Чамусьці вельмі пераканальна здалося мне, што гэта матуля крочыць жытняй сцежкай дадо­му, з прыпынкамі, а можа, і з вымушанымі адпачынкамі.

Прабег полем, расхінаючы рукамі каласы, потым зноў пры-слухаўся: нідзе нічога не чуваць і нікога не відаць. Над усім па-нуе цішыня і спакой. Далей пакрочыў ціха і каласы адхіляў ас­цярожна. Праз хвіліну нечакана ўбачыў: стаіць матуля ў жыце крыху воддаль ад сцежкі, каля ног — маленькі кошык, накры­ты ручніком, які сама некалі выткала, у руках — пераспелы жытні колас.

Я спыніўся непадалёку і стаю, гляджу, я рады, што маці пе-рада мною, і не ў бядзе яна, не ў журбе. Вялікі чатырохгранны колас, ужо нават з адсохлымі вусікамі, ляжыць на прыгнутай маршчыністай далоні, а маці глядзіць на яго, любуецца, нібы шкадуе чапаць. I мне ўявілася: вось толькі дзьмухні на яго — усе зярняты асыплюцца, а як потым збярэш іх?

Маці ўсё ж бярэ колас у пальцы, паціху трэ яго, зярняты, нібы адшліфаваны бурштын, сыплюцца на далонь, мама дзьме на іх, своеасабліва і звычна складваючы трубачкай губы, быц­цам астуджвае гарачую ежу, глыбокім удыхам набірае ў лёгкія паветра. Так яна тушыла некалі агонь у лямпе, дзьмухала на вуголле, каб распаліць сыраватыя дровы ў печы. У памяці за-сталіся матчыны вусны трубачкай яшчэ з тых часоў, калі яна астуджвала ў кубачку гарачае малако і паіла мяне з лыжачкі, ратуючы ад кашлю і ад нечаканай хваробы.

I ледзь не ўсё мае жыццё раптам прамільгнула перада мною. Уяўлялася, што ў матуліных вуснах не адбылося ніякай змены за ўсе гады, бо яна ніколі не звяртала ўвагі на свае маршчыны. Яе вусны ўсё такія ж, зусім нязменныя, адзіныя на ўсім свеце. I дзьмуханне іх заўсёды патрэбнае, гаючае.

Цяпер матуля здзьмухвала з зярнят сухую мякінку. Дзьму­хала паціху, а мякінка паслухмяна аддзялялася ад зярнят і зля­тала. Пераклала зярняты з далоні на далонь, яшчэ трохі дых­нула на іх і сыпанула ў рот. Павольна нагнулася, узяла ў рукі кошык з вышываным ручніком, выйшла на сцежку і тут убачы-ла мяне. Здзівілася і рада, а добра ўсміхнуцца і сказаць слова не можа: зярняты замінаюць.

Мы пайшлі ціха па сцяжынцы. Я ўзяў у адну руку кошык, а другою стаў падтрымліваць маці пад локаць. Сцежкі нам было мала па шырыні, але калі ісці асцярожна, то можна не патап-таць жыта. Я не спяшаўся распытваць, чаму мама спазнілася і вяртаецца дадому не той дарогай, а чакаў, пакуль яна пажуе зярняты. Сам выхапіў з коласа, што вісеў над самай сцежкай, некалькі зярнят і ўкінуў у рот. Маці заўважыла гэта і ласкава ўсміхнулася, усё яшчэ не могучы гаварыць.

Цукеркі

У маленстве занадта хацелася цукерак. Пэўна, таму, што крамы ў нашай вёсачцы не было, ды і сям'я была вялікая — шасцёра малых. Маці даводзілася пазычаць грошы нават на хлеб. Час быў нялёгкі: у канцы пяцідзясятых гадоў краіна яшчэ залечвала цяжкія ваенныя раны.

Увосень я павінен быў пайсці ў другі клас. Патрэбна было купляць падручнікі, і мы з сябрам сабраліся ў суседнюю вёску, куды аўталаўка з райцэнтра падвозіла іх на продаж.

Маці дала мне дзесяць рублёў, якіх якраз павінна было ха-піць на кнігі. Грошы яна паклала мне ў левую кішэньку пінжа-ка, дастала з шафы новую хустку, каб я звязаў акуратна кнігі і не забрудзіў іх па дарозе.

— Мамачка, дай на цукеркі, — стаў прасіць я.

Мне дапамагалі малодшыя брат і сястра. Маці паглядзела на майго аднакласніка Лёшку, які сціскаў у кулаку некалькі карамеляў і дзве трымаў у роце, і паклала мне ў правую кішэнь-^КУ рубель.

3 хаты я выходзіў самым шчаслівым.

— Глядзі, Міхасік, не пераблытай грошы, — папярэдзіла маці. — Дзясятка — на кнігі, рубель — на цукеркі.

Да суседняй вёскі было тры кіламетры. Па дарозе Лёшка па-частаваў мяне цукеркай. Смачная-смачная, яна хутка растала ў роце. Як толькі мы выйшлі за вёску, я працягнуў сябру рубель і папрасіў прадаць мне цукерак. Лёшка, нібы чакаў гэтага, да-стаў з кішэняў дванаццаць карамеляў. Восем я адлічыў, каб прынесці дадому, адну разгарнуў і паклаў у рот. Пакуль мы дайшлі да школы, у мяне засталося толькі шэсць цукерак. Я ні-чога не мог зрабіць, бо з кожнай хвілінай цукерак мне хацелася ўсё больш.

Падручнікаў не было. Аўталаўка з райцэнтра не прыязджа-ла, і мы вырашылі пачакаць гадзіну. Хадзілі па школьным два­ры. Лёшка захапіўся спартыўным гарадком, а мне ўсё карцела расправіцца з апошнімі цукеркамі. Адну за адной я з'еў і іх.

Кніг мы не дачакаліся і вырашылі пайсці дадому. Але вяр-тацца без цукерак мне не хацелася: дома ж меншыя чакаюць. Я накіраваўся да крамы. Пакупнікоў там было шмат, аднак я без ваганняў стаў у чаргу. Спачатку падумаў, што куплю толькі на рубель, але чым бліжэй пасоўваўся да прадаўца, тым нас-тойлівей нехта другі ўва мне прымушаў купіць цукерак на ўсю дзясятку.

Цукеркі розных гатункаў у яркіх квяцістых абгортках спакусліва пазіралі на мяне са скрыняў. Паклаўшы на прылавак дзясятку, я выпаліў:

—Дзюшэсу і барбарысу — на ўсе! Прадаўшчыца здзівілася:

—Ты не памыліўся?

—Мама хустку дала, завяжыце, — цвёрда адказаў я.

Калі я вярнуўся дадому, маці корпалася ў градах. Мяне з радасным крыкам сустрэлі меншыя брат і сястра. У хаце я высыпаў цукеркі на стол. Значная частка іх хутка знікла. Я пазіраў на вясёлую карціну за сталом, шчаслівы, што столькі радасці ў хаце.

Праз некалькі хвілін увайшла маці. Хтосьці з дзяўчынак збегаў і пачаставаў яе карамелямі, выхваляючыся, што Міхась прынёс іх многа-многа. Яна паглядзела на стол, яе твар ад спалоханага зрабіўся гнеўным. Яна схапіла рэмень. Меншыя кінуліся абараняць мяне. Маці кінула ў кут рэмень і, выціраючы слёзы, выйшла з хаты.

Цукеркі мы елі тры дні, але ўжо без той радасці, з якой накінуліся на іх у першы момант. Маці больш не папракала мяне за растрату. Толькі вочы ў яе былі сумныя.

Язь

«Сынок, прыязджай! Пайшоў язь», — такую кароткую тэлеграму прысылала мне маці кожнай вясною пасля таго, як я ўсталяваўся на жыхарства ў сталіцы. Гэта была яе малень­кая хітрасць, каб часцей бачыць мяне каля сябе ў роднай хаце. Бо яна добра ведала: што-што, а гэтае прыемнае паведамленне адразу падыме мяне ў дарогу.

Хоць маці мая і была заўсёды праціўніцай розных негаспа-дарскіх заняткаў, але рыбацкае мае захапленне ўсё ж шанава-ла. Калі пасля яе тэлеграмы я прыязджаў у свой Гайшын, яна падрабязна пераказвала мне вясковыя рыбацкія навіны, пера-давала ўсё, што чула ад суседзяў-рыбакоў і нерыбакоў. I вось я хапаў з-пад страхі арэхавую сваю вуду і кідаўся на Сож, туды, дзе (ведаў гэта і па сваіх успамінах, і па расказах маці) чакае мяне вясновы ўладар перакатаў — язь.

Язь на Сажы — рыба, пра якую ходзяць сапраўдныя легенды. I які ён бывае асілак — самыя моцныя лескі рве; і які мудры ды хітры — здалёк чуе рыбака небяспечнага і рыбака-недарэку; і які ён жартаўнік — цэлы дзень можа з прынадаю забаўляцца, а яе не возьме.

Я нічога не дадам да гэтых легендаў, а скажу толькі, што Ў маім рыбацкім шчасці язю належыць найпершае месца. Неяк так здарылася, што першай вялікай рыбаю, якую мне ўдалося злавіць на сваю няхітрую дзіцячую вуду, быў якраз язь.

Гэта адбылося ў час касьбы. Стаяў ясны поўдзень. Мы раскі-Далі з бацькам сена, каб перасушыць пасля дажджу. «Перадых, сынок!» — сказаў, калі ўсё было зроблена, бацька і прысеў адпа-чыць пад лазовы куст. Я подбегам скіраваўся да Сажа: там, на беразе, ляжала ў траве прыхаваная мною вуда. За якую хвіліну налавіў цэлую жменю конікаў. Кручок быў велікаваты — ну што ж, конікаў хапала, я насадзіў іх на кручок, можа, не менш чым паўдзясятка і, прымасціўшыся за лазовым кустом, кінуў у ваду. Не паспеў я і апамятацца, як у тым месцы, куды ўпалі конікі, паверхня вады ўзбурлілася шырокім кругам. I ў той жа момант леска наструнілася і ціха зазвінела. Перапалохаўшы-ся, я стаў цягнуць вуду на сябе і тут зразумеў, што на кручку сядзіць нешта дужа вялізнае.

Потым, калі чалавек становіцца вопытным рыбаком, ён усё разглядае падрабязна: як рыба брала, як ён падсякаў, як цягнуў і, што часта бывае, чаму не выцягнуў. А ў навічка ўсё адбыва-ецца па-божаму наіўна. Я не ведаю, як выводзіў таго першага свайго язя, але добра памятаю, што ўвесь быў перапэцканы рач-ным ілам, калі ў руках маіх нарэшце апынулася ладная сера-брыстая рыбіна.

Самі разумееце, што са мной рабілася: забыўшыся пра ўсё на свеце, я з той рыбінаю кінуўся да бацькі. I, мусіць, нешта крычаў, бо ён, устрывожаны, ужо хутка бег мне насустрач.

«А братачка ты мой! Язь! — сказаў бацька. — Няўжо сам? От рыбалоў! От рыбалоў!»

Пасля гэтага выпадку і бацька, які сам не любіў займацца рыбалкай, але дужа любіў пабываць на прыродзе, часта хадзіў са мной на Сож.

Як Васька Блін стаў генералам

Нас было чацвёра: Лёнька Гром, Пецька Грук, Міцька Верас і Блін. Не, звалі яго Васька Радзевіч, але для нас ён заўсёды быў проста Блін.

Ды што там Блін! Мы давалі Ваську самыя крыўдныя мянуш-кі, а ён лыпаў чорнымі вачанятамі і маўчаў. Маўчаў, бо ведаў, што калі запярэчыць, то атрымае дзесяць сутак. А як жа! Мы, усе трое, яго камандзіры!

Блін жа быў радавы. Гэта ён, разгарнуўшыся ў баявы ланцуг, бег следам за «генералам» Лёнькам Громам, штурмаваў адну крэпасць за другой. Следам за ім, цяжка дыхаючы, танкам пёр напралом тоўсты Пецька Грук, наш начальнік штаба. А потым ужо сігаў я, камісар дывізіі. Мы з ходу выбівалі ворага з акопаў, кідалі бутэлькі з вадою, уяўляючы, як падаюць ад выбухаў на­шых гранат варожыя салдаты.

Пасля кожнага такога бою мы вярталіся на сваю базу, станавіліся ў строй, і Лёнька Гром чапляў нам, сваім афіцэрам, баявыя ўзнагароды — каляровыя значкі.

Радавы Блін стаяў анямелы. Атрымаўшы медаль — касцяны гузік, ён упалым голасам казаў: «Зноў медаль». I безнадзейна прасіў даць яму калі не ордэн, то хоць бы званне яфрэйтара.