Аднаго боку мурашніка людзі вытапталі дугу. Пройдуць, абмінаючы перашкоду, тупнуць нагой, страсаючы мураша, ад-футболяць сухую шышку — і абходны шлях пазначаны.

Мурашоў, праўда, нічога, акрамя сваёй справы, не хваля-вала. Яны цягнулі да горкі зялёных вусеняў, чорных жучкоў, белых лічынак.

Аднойчы на мурашоў абрушылася бяда. Яна мела выгляд вузкіх веласіпедных колаў з чорнымі пакрышкамі. Першы ве-ласіпедыст угледзеў наперадзе перашкоду і набраў разгон, каб не завязнуць у рыхлай горцы. След у след праляцеў другі. Трэці імчаў крыху воддаль. Ён прытармазіў і абагнуў жытло мура-шоу, разрэзанае на дзве паловы. Чацвёртым ехала малое дзіця. Адолець мурашнік яно не здужала і мякка апусцілася на яго ле­вую палову. Заенчыла, згрэбла падэшвамі тое, што па крупіцах збіралі маленькія будаўнікі, адскочыла, пачало пад смех старэй-шых выцягваць веласіпед, руйнуючы правую палову конуса.

Параскіданыя мурашы хапаліся за бліжэйшы кавалачак га-лінкі ці за трэсачку і цягнулі да горкі, нібыта нічога не здары-

Лася.

Стары чалавек схадзіў па сякеру, высек і завастрыў чатыры бярозавыя слупкі, убіў іх вакол мурашніка, пасля прыбіў да слупоў альховыя жардзінкі. Атрымалася агароджа.

Прайшоў час. Той самы чалавек наведаўся да мурашніка і, калі ўбачыў яго, знямеў. Жытло ўпартых насякомых не толькі вярнула сабе правільную форму конуса, але і прыкметна паболь-шала. Вяршыняю мурашнік даставаў чалавеку да пояса. Аднак агароджа з аднаго боку аказалася паламанай, канцы жэрдак хаваліся ў мурашніку. Стары вырашыў, што веласіпеду такую жэрдку не адолець, і зрабіў вывад: «На матацыкле нехта ўлез». Ён ужо намерыўся выцягнуць абломкі, але спахапіўся. Ці варта зноў варушыць адбудаваную другім разам хату? Пакінуў так, як было.

Пасля гэтага ў старота былі яшчэ дзве сустрэчы з мурашні-кам. Першая адбылася праз год. Тады чалавек праслязіўся, бо ўбачыў, што горка зноў здорава пацярпела. Хату мурашоў прыціснуў да зямлі шырокім колам трактар. Рэшткі таго, што нядаўна называлася агароджаю, валяліся навокал. Стары саб-раў іх і кінуў пад хвою. Пасля моўчкі пастаяў, павярнуўся, цяж-ка ўздыхнуў і паволі пайшоў па сцежцы.

У апошнюю сустрэчу чалавека з мурашамі адзіны слупок, які ўцалеў ад наезду трактара, цяпер ледзь вытыркаўся з горкі. Яна зноў мела правільную форму конуса і вырасла настолькі, што вяршыня раўнялася з плячыма чалавека.

Старому падалося, што знішчыць або спыніць мурашоў не можа ніякая сіла. Ён падумаў, што мурашы сваёю абыякавас-цю да зла, якое чыняць ім людзі, дэманструюць сваю пагарду да іх.

Дзік

Дзік выходзіць на двор без дзяжурнага выгульшчыка раней за ўсіх суседскіх сабак недзе а шостай гадзіне. Вочы ў Дзіка злыя, голас рэзкі, але не пісклявы. Ён дварняжка, гаспадар двара і яго вартаўнік. Ніхто на яго тэрыторыі не пройдзе незаўважаным. Сабака бяжыць услед за веласіпедам, матацыклам, машынаю, гучна гаўкае, палохае, папярэджвае, аднак кусацца не лезе.

Дзік ведае ўвесь двор, кожны кусцік, дрэўца, лаўку, машы-ну, таму што ўсё яго жыццё праходзіць на вуліцы, а на другі паверх ён прыходзіць толькі нанач.

У цёплыя вясенне-летнія дні, ад самай раніцы да цемнаты, Дзік гуляе з сабакамі, бегае з дзецьмі, грэецца на асфальце, ля ног гаспадыні, якая часта сядзіць з сяброўкамі і пенсіянеркамі, ахвотна суправаджае дачку гаспадыні да гастранома і назад, качаецца ў пяску.

Па натуры Дзік ціхмяны, ніколі не грызецца з чужымі саба-камі і адзін цераз небяспечную дарогу ў суседскі двор не ходзіць. Калі яго клікнуць, не лянуецца, першы падбяжыць да тваіх ног. Дзік шмат каго ведае і не толькі са свайго пад'езда. Дзік не пера-борлівы: есць усё, што яму часам кідаюць, але ж есці пачынае не адразу, як бы саромеецца браць на людзях міласціну.

Назіраючы збоку, можна сказаць, што Дзік жыццём зада-волены. Аднак вось ужо другі год, з таго часу як яго забрала да сябе новая гаспадыня, у Дзіка не знікае з вачэй насцярога, страх. Як толькі пачынае цямнець, Дзік адразу бяжыць да дзвя-рэй свайго пад'езда, садзіцца і вінавата чакае выпадковага ча­лавека, каб той адчыніў яму дзверы. Бяжыць да сябе на другі паверх і ўжо не выходзіць да ранку. Дзік вывучыўся нядрэнна падпяваць, калі дачка гаспадыні іграе на піяніна. Ён садзіцца побач, задзірае галаву ўгору і, як цыркавая зорка, спявае з та­кой асалодаю, такім натхненнем, нібыта яго ў кіно здымаюць.

У Дзіка няма ашыйніка і няма намордніка. Хіба гэта не шчас-це для сабакі? Але адкуль гэты жах у яго вачах? Дзік вельмі не любіць зіму, бо раніца пачынаецца позна, а цямнее рана. Было не зусім зразумела, чаму ён так баіцца цемры.

Аказалася, што Дзіка прывезлі ў горад знаёмыя гаспадыні, каб ён пільна ахоўваў іх багацце: відэаапаратуру, фінскую пральную машыну і дываны.

Дзік старанна нёс службу. Заходзіўся ад брэху на чужога да чьірвані ў вачах, мог брахаць доўга, пакуль яго не перапынялі.

Яго першыя гаспадары часта выбіраліся гандляваць за мяжу. Вярталіся і праводзілі дні, прадаючы замежны дэфіцыт на рынку. Дзіка ж, каб не пагрыз новую мэблю, замыкалі на суткі, двое, трое ў цёмным туалеце. Так паступова, не па сваёй волі, Дзік патроху пачынаў слепнуць. I аслеп бы зусім, каб не зжалілася над ім яго цяперашняя гаспадыня ды не забрала ад сквапных знаёмых да сябе. Яму прыпісалі нейкія нават кроплі, капалі іх у вочы, запіхвалі ў рот нейкія вітаміны. Дзік трываў, адчуваючы клопат і дабрыню. Яго дагэтуль ніколі не гладзілі па галаве, а тут гладзілі і на руках насілі. Уратавалі. Не аслеп Дзік, трохі яшчэ мог глядзець на белы свет і тое-сёе пазнаваць. Забылася яго папярэдняе жыццё ў раскошнай кватэры з цём­ным туалетам.

А жах перад цемраю застаўся.

Дакор

Слон быў бедны і сумны. Пра волю ды пра гарачыя джунглі ён нават не мог успамінаць, бо нарадзіўся ў звярынцы. Вось ён стаіць паміж фанерных будак і цесных клетак перад натоўпам людзей і ледзь не трасецца ад холаду. Яго шэрая скура сям-там папраціралася, вушы звісаюць, а маленькія вочкі глядзяць на ўсё сумна, безнадзейна.

Чалавек у шэрай вушанцы быў шчаслівы і трохі сентымен-тальны. Ён узвышаўся над натоўпам. У вялікіх руках чалаве­ка былі цёплыя дзіцячыя рукі. Пацешныя, як важаняты, дзве маленькія дзяўчынкі ў шэрых шубках ішлі побач з высокім бацькам па мокрым снезе, час ад часу прасіліся на рукі. I весці малых, і паднімаць іх было нязручна, бо перашкаджаў пакунак.

Заапарк прыехаў у горад на гастролі больш за тыдзень таму назад. Увесь гэты час тата збіраўся сюды з дзяўчынкамі, перад сном расказваў ім усякія цуды пра тое, што яны ўбачаць. I толь-кі калі падышлі да білетнай касы, ён успомніў, што нічога не ўзяў ні для мішкі, які проста так, вядома, не патанцуе, ні для малпаў, таксама прывучаных да ласункаў. Што ж тут рабіць?

Заапарк размясціўся на пустыры. Паблізу быў толькі адзін кіёск, але там не знайшлося нават пазліпаных падушачак. Пра-давец параіла смешнаму тату купіць у яе сухафруктаў. Знайш-лася газета, быў зроблены мяшэчак і ўвесь напоўнены засуша-нымі грушкамі і скрылікамі яблыкаў.

Але зноў бяда! 3 пакункам і з дзецьмі хадзіць нязручна, ды яшчэ і частавацца з мяшэчка ніхто не хоча. Самы вясёлы міш-ка, што аж нос ушчэмлівае паміж жалезнымі прутамі, просячы цукру, тыя грушкі ды яблыкі толькі панюхаў. Не захацелі іх есці і малпы. Малыя гойсалі, а старэйшыя адсунуліся ў самы куток клеткі і, адвярнуўшыся, нешта жавалі.

Так і дайшлі т'ата з дзяўчынкамі да слана. Шчаслівы бацька сабраўся пакарміць гэтага здаравілу на радасць сваім дачуш-кам. Вясёлы чалавек падставіў мяшэчак слану. Бацька ведаў, што на канцы хобата ёсць адростак-палец. Калі слон індыйскі, то ў яго адзін такі палец, афрыканскі слон мае два адросткі. У гэтага слана было два адросткі. Кажуць, імі ён можа развяр-нуць пліты тратуара, нібы ломам. Пальцы такія спрытныя, што, мусіць, нітку ў іголку зацягнуць. Зараз слон пачне на пацеху дзяўчаткам браць з газеты па грушцы, па скрыліку. Хай бярэ даўжэй, каб радасць расцягнулася.

Маленькія слановыя вочкі глядзелі на чалавека з пагардай. А яшчэ ў іх былі бяздонныя сум і пакута, народжаныя бес-прасветнай няволяй. Слон працягнуў хобат, цапнуў пальцамі за край газетнага мяшэчка і механічным рухам спрытна кінуў яго сабе пад нос, туды, дзе быў яго малы рот. Нават сківіцы, здаецца, не паварушыліся. Проста паехаў пакунак, як па кан-вееры, у бяздонны жывот. Слон не маргнуў, не мармытнуў. Як быццам ён табе ласку зрабіў, памог пазбавіцца ад лішняй рэчы, ад няёмкага становішча. Стаіць, маўчыць, нібыта не з яго смя-ецца ўвесь натоўп.

Тыя дзяўчаткі ў шубках сталі дарослымі. Неўзабаве і яны павядуць сваіх дзетак да замкнутых у клетках звяроў. Тады, вядома, яны зноў успомняць пра той мяшэчак з сухафруктамі.

Іх бацька пастарэў і стаў, здаецца, менш сентыментальны. Часам яму ўспамінаюцца маленькія слановыя вочы.

Групавы заплыў

У Будах, ля самай дарогі, была пасля вайны сажалка. Ёсць яна і сёння. Але тады, у маленстве, яна здавалася агромністай і глыбокай. Сёння ж сажалачка выклікае спачувальную усмеш­ку. 3 аднаго боку над ёй схіліліся зморшчаныя вербы, якія гля-дзяць у ваду і, здаецца, не вераць, што так хутка ляціць час. На тыя вербы калісьці любілі ўзлазіць вясковыя хлопцы, каб на самаробны кручок, прывязаны да ніткі, злавіць якую-небудзь рыбіну. А рыбы нам вельмі хацелася, бо ад пасляваеннага го-ладу не было ратунку.

Сярод нас былі падлеткі, якія разумелі, што самаробны кру­чок не накорміць. 3 дапамогай дарослых яны сплялі вялікі кош, палезлі з ім у ваду і сталі цягаць яго па дне, зачэрпваючы гразь. А ў гразі на дне, як вядома, любяць адпачываць карасі-гуль-таі. Закапаюцца з галавой у ціну і спяць сабе з асалодай. Гразь у кашы хлопцы вымывалі, і рыбіна, якая зазявалася, білася ў дно, у сцены каша. Але было позна: праспала яна сваё жыццё. Хлопцы чэрпалі гразь і мылі, як тыя золатаздабытчыкі. Але што золата! Яго не ўгрызеш, не з'ясі! Рыба была тады для нас даражэйшай за золата.

Падзівіцца на першы ўлоў сабралася амаль уся веска. А спра­ва ішла даволі спрыяльна: амаль з кожным зачэрпваннем тра-пляла рыбіна, а то і дзве. Але раптоўна нячыстая сіла падкінула ў кош вялізнага карася. Папярэднія карасі былі з далонь, а гэты на ўвесь кош. Парсюк, а не карась!

Выцягнулі яго на бераг да ўсёй рыбы, пазахапляліся, пага-манілі і пачалі дзяліць улоў. Дзялілі, цешыліся і пагаджаліся. Але калі дайшла справа да вялізнага карася, загулі, заспрача-ліся. Хутка спрэчка ператварылася ў сварку. Кожны з удзельні-каў рыбалкі і тыя, хто плёў кош, хацелі прынесці карася-волата дадому. Да таго распаліліся хлопцы, што следам за рэзкімі сло­вам! гатовы былі пайсці ў ход кулакі. Але адзін з рыбакоў, самы гарачы і рашучы хлопец, схапіў карася і з дарогі, дзе ўсе ста­ял!, з усёй сілы кінуў у ваду. Ды так моцна, што той, апісаўшы ў паветры дугу, гулка плюхнуўся на сярэдзіну сажалкі. Гэта па-дзенне аглушыла карася, і ён белай нерухомай плямай пагойд-ваўся на вадзе, шырока разганяючы кругі. Усе аслупянелі, але

толькі на імгненне. Убачыўшы, што карась роўненька ляжыць на вадзе, нібы дражніцца, усе шуганулі ў ваду, і яна закіпела ад дзясяткаў сквапных і спрытных рук і ног. У нас, малых, што стаялі на беразе, перахапіла дыхание ад такога відовішча.

Тым часам адлегласць паміж аглушаным карасём і азартны-мі рыбаловамі хутка скарачалася. Усе разумелі, што карась па­куль нічый і што першы, хто дакранецца да яго, будзе ўладаль-нікам рыбіны. 3 берага мы не бачылі ні лідараў, ні аўтсайдараў, бо сцяна пырскаў закрывала іх ад нашых вачэй.

Калі ж да карася заставаліся лічаныя метры, ён ачуняў, кра-нуў з лянотай раз-другі хвастом, глянуў асалавелымі вачыма на сваіх звар'яцелых крыўдзіцеляў і даў нырца, каб у сваёй любі-май ціне працягнуць перарваны сон.

Непрыемная гісторыя

Аднойчы на ўроку геаграфіі настаўніца зрабіла Сяргею Ва-сілевічу заўвагу:

— Хіба можна піхаць дзяўчынку? Паглядзі, якая яна пры-гожая!

Сяргей кінуў позірк на сваю суседку па парце. I праўда, На­таша Грынкевіч была вельмі прыгожая. Праз тыдзень ён ужо бачыў яе не толькі ў школе, але і ў снах.

Хлопец сяк-так перажыў без яе летнія канікулы, а ў верасні адбылася непрыемная гісторыя ў гардэробе.

Пачатак верасня быў дажджлівым, і нават старшакласнікі хадзілі ў школу ў верхнім адзенні. Наташа другі год насіла сі-нюю куртачку з капюшонам.

У восьмым класе кожны сам вырашаў, з кім яму сядзець за адной партай. Вядома, Сяргей хацеў бы зноў сядзець з Наташай.

Таму знарок зайшоў у клас апошнім з хлопцаў, спадзеючыся, што ўсе да гэтага часу разаб'юцца па парах. Але яго месца ўжо заняла Гра Скакун.

Калі ён праходзіў міма, Наташа ўсміхнулася, і ад гэтага на сэрды стала хораша. У яго кішэні была жменька карамелек, і спачатку Сяргей думаў проста пачаставаць Наташу. Але, па­куль цягнуўся ўрок, яму ў галаву прыйшла ідэя: ён непрыкмет-на пакладзе цукеркі ў кішэню яе курткі. Яна знойдзе іх па даро-зе дадому і, вядома ж, здагадаецца, хто іх туды паклаў. А заутра пры сустрэчы яны зноў усміхнуцца адзін аднаму, але больш загадкава, бо цяпер паміж імі будзе адна маленькая таямніца.

На перапынку ён збег з трэцяга паверха ўніз. Узрадаваны, што ў гардэробе нікога не было, знайшоў яе сінюю куртку і сы-пануў у кішэню ўсе свае карамелькі. I толькі пасля гэтага паду-маў, што адна карамелька была без абгорткі, ад яе можа зліп-нуцца кішэня. Ён хутчэй засунуў руку назад, каб дастаць гэту карамельку, але цукерак там не аказалася. У кішэні была до-сыць вялікая дзірка, якая імгненна праглынула ўсе цукеркі.

I тут за спінай Сяргея з'явілася тэхнічка. Ён быў прыніжаны тым, што тэхнічка палічыла яго злодзеем, які лазіць па чужых кішэнях. Яна пацягнула хлопца да дырэктара.

Дырэктар сядзела за стадом, а побач з ёй стаяла незнаемая дзяўчына з залацістымі валасамі. Тэхнічка заявіла, што прывя-ла злодзея. Сяргею трэба было што-небудзь гаварыць, апраўд-вацца, але нехта нябачны схапіў яго за горла так моцна, што стала цяжка дыхаць. Хлопец заўважыў на твары незнаёмай дзяўчыны здзіўленне. Ён маўчаў, спадзеючыся, што дырэктар не паверыць тэхнічцы. Але дырэктар сказала, што пагаворыць пра гэта потым, бо зараз пачнецца урок.

Другім урокам у восьмым класе была біялогія. Хвіліны праз дзве пасля званка дзверы к ласа расчыніліся. Дырэктар прадста-віла вучням Таццяну Антонаўну, новую настаўніцу біялогіі.

Сяргею хацелася хутчэй даказаць ёй, што ён не такі, як яна пра яго падумала ў кабінеце дырэктара. На кожны урок ён пры-ходзіў старанна падрыхтаваным, але за месяц Таццяна Анто-наўна ні разу яго не выклікала. I калі ў адным з кастрычніцкіх нумароў газеты «Піянер Беларусі» надрукавалі цэлую падборку яго вершаў, Сяргей прынёс газету ў школу. Ледзь толькі пачаўся ўрок біялогіі, хлопец разгарнуў газету, стараючыся прыцягнуць да сябе ўвагу настаўніцы. Яна зрабіла Сяргею заўвагу, але праз хвіліну ён зноў стаў шамацець старонкамі. Хлопец чакаў, што на гэты раз Таццяна Антонаўна загадае пакласці газету на яе стол. I Сяргей зробіць гэта з таемнай радасцю, пакладзе газету так, каб настаўніца, кінуўшы на яе свой позірк, адразу ўбачыла яго прозвішча. Аднак Таццяна Антонаўна не зауважала сёння ні яго, ні газеты.

Грошы

3 суседам Аркадзем мы не бачыліся пяць гадоў. Я вучыўся ў інстытуце ў Мінску. Аркадзь працаваў загадчыкам буйной базы. Сусед сустрэў мяне радасна, падышоў бліжэй і, пільна аглядаючы з галавы да ног, паляпаў па плячы.

Рухавая цётка Зося, Аркадзева маці, паставіла перад намі міскі з агуркамі, шаткаванаю капустай, парэзаным на скрылі салам, патэльню з падсмажаным колцам свойскай каўбасы.

Пачуўшы пра маю вучобу, Аркадзь скептычна ўсміхнуўся. Ён наваліўся грудзьмі на стол, загаварыў горача, нібы працяг-ваючы нейкую даўнюю спрэчку:

— Інстытут — гэта, канечне, добра. Толькі скажу я табе, да-рагі мой сусед, ніякія інстытуты, ніякія акадэміі не зробяць нікога чалавекам, калі ён не ўмее жыць.

Аркадзь паклаў мне на плячо руку і, нахіліўшыся, даверліва зазірнуў у вочы:

— Скажы мне чэсна, хіба дыплом — гэта галоўнае ў жыцці? Не разумеючы, да чаго ён хіліць, я паціснуў плячыма. Па-

свойму зразумеўшы маю няпэўнасць, Аркадзь зазначыў:

— Галоўнае ў нашым жыцці — грошы. Яны з'яўляюцца і маім дабрабытам, і маім гонарам, і маёй свабодай. Паглядзі на мяне.

Аркадзь нават ступіў крок назад, каб я мог лепш яго разгле-дзець. Ён паведаміў, што кашуля на ім каштуе амаль сто дола-раў. Прадэманстраваў фірменныя штаны, мадэльныя туфлі, замежны гадзіннік з залатым бранзалетам.

Аркадзь, якога выгналі калісьці са школы, з задавальненнем расказаў, што нядаўна да яго на паклон прыходзіў дырэктар. Я запытальна паглядзеў на Аркадзя. Высветлілася, што мой сусед паехаў на грузавіку ў камандзіроўку, скарыстаў момант і ўкінуў у кузаў сотню-другую лістоў шыферу. Аркадзь ведаў, што ў вёсцы шыфер за любую цану возьмуць. Першы прыйшоў Мікалай Сцяпанавіч, якому спатрэбіўся шыфер для школы. Аркадзь назваў такую цану, што ў дырэктара аж дыхание пера-хапіла.

Мне ўспомнілася, як у дзяцінстве Аркадзь падбіў нас, сусед-скіх падлеткаў, гуляць у краму. Паставіў перад намі шклянку з калодзежнай вадой, падфарбаванай вішнямі, і аб'явіў, што гэта морс. Прадаваў шклянку морсу за яйка. У тое лета суседкі не раз скардзіліся адна адной, што куры чамусьці раптам пера-сталі несціся. I толькі наш «прадавец» хадзіў задаволены.

У дзявятым класе за двойкі Аркадзя выключылі са школы, і ён вымушаны быў пайсці ў калгас. Знайшоў падыход да бры-гадзіра, і той пасылаў хлопца на працу толькі з канём. Амаль кожны вечар пасля работы Аркадзь заязджаў у свой двор і скід-ваў то нейкія мяшкі, то дошкі, то сена. Аднойчы Аркадзь вёз дадому дровы. Нагрузіў звыш меры. Бедны конік ажио клаўся ў аглоблях, цягнучы па пясчанай дарозе цяжкі воз. Каля брамы конь спатыкнуўся і ўпаў. Аркадзь пачаў лупцаваць яго пугай па спіне, па галаве. Конь падняўся, але скрануць воз з месца ўжо не было сілы, і ён толькі паволі махаў галавою. А ў яго вялікіх разумных вачах блішчэлі слёзы.

Мне раптам падалося, што ў хаце нясцерпна душна, няма чым дыхаць. Я падняўся з-за стала і, не падаючы Аркадзю рукі, пайшоў да дзвярэй. На дварэ ўдыхнуў на поўныя грудзі свежага паветра.

Восенню, калі я ўжо зноў быў у Мінску, прыйшло пісьмо з вёскі. Сястра пісала, што цётка Зося моцна застудзілася і ля-жыць у бальніцы. Давалі тэлеграму Аркадзю. Ад яго прыйшоў кароткі адказ: «Прыехаць не магу. Надзвычайныя абставіны». Але ў вёсцы ўсе казалі, што пашкадаваў грошай.

Знаходка

Андрэю Васільевічу і Любові Захараўне выдзелілі ўчастак пад дачу. Людзі сталыя, яны радаваліся так, як ніколі ў мала-досці. Былыя вяскоўцы, Андрэй Васільевіч і Любоў Захараўна доўгі час з цяжкасцю прывыкалі да горада, да пылу і пастаян-нага шуму. Цяпер у іх з'явілася магчымасць пабудаваць свой невялікі дамок, дзе можна правесці лета сярод цішыні прыро­ды. Іх сябар са Стоўбцаў назваў вёску, дзе можна было купіць матэрыял на дачу.

Летнім ранкам муж з жонкай селі ў электрычку, што ішла ў Стоўбцы. За вокнамі мільгалі бярозы, у вагон залятаў лугавы вецер, бегла за цягніком сонца, высвечваючы залацістыя палі збажыны, гонкія сосны. Пахла смалой-жывіцай, водарам бара-вых траў. Андрэй Васільевіч і Любоў Захараўна сядзелі ля акна і, адчуваючы спакой прыроды, адпачывалі душою. Прыходзілі мары аб сваім дамку, перад якім будзе ружова-белы сад, поўны ўвосень сакаўных яблыкаў.

У Стоўбцы прыехалі праз дзве гадзіны. 3 электрычкі трэба было перасесці на прыгарадны аўтобус. У вёсцы апынуліся ў по-лудзень. Веска спадабалася: акуратныя хаты, дрэвы ля сядзіб. Настрой, праўда, сапсаваўся, калі даведаліся, што патрэбных людзей сёння няма. Уздыхнулі, сабраліся назад.

У аўтобусе было шмат людзей. Любоў Захараўна апынулася ля жанчыны, побач з якой на сядзенні ля акна ляжала сумка. Любоў Захараўна здзівілася: сумка на сядзенні, а людзі стаяць? Адчуваючы стомленасць, ветліва папрасіла жанчыну крыху па-сунуцца. Адарваная ад размовы з суседкай наперадзе, жанчына злосна зіркнула на Любоў Захараўну і рэзка адказала:

— Хочаш — сама там сядай, а я са свайго месца не крануся.

3 цяжкасцю Любоў Захараўна прасунулася да акна. У шыбу свяціла сонца, сляпіла вочы. Вакол перагаворваліся жанчыны, у тым ліку яе няветлівая суседка Аніта (так яе называлі падчас размовы). Любоў Захараўна расшпіліла басаножкі, вызваліла стомленыя ад хадзьбы ногі, заплюшчыла вочы. У Стоўбцах усе хутка пачалі пакідаць аўтобус. Любоў Захараўна дачакалася, пакуль Аніта выйдзе, і тады пачала абувацца. Андрэй Васілье­_віч чакаў жонку каля аўтобуса. Любоў Захараўна зашпіліла басаножкі, паднялася з месца. Тут толькі заўважыла побач, дзе сядзела Аніта, маленькую касметычку. 3 жаночай цікавасцю адкрыла яе: касметычка была поўная грошай. Усхваляваная Дюбоў Захараўна паказала касметычку мужу.

— Бяры сабе, — сказаў Андрэй Васільевіч. — Я ўжо адной ясанчыне аддаў грошы, якія знайшоў у сталовай. Увесь аддзел з мяне пацяшаўся.

Любоў Захараўна добра памятала тую гісторыю, пасля якой Андрэй Васільевіч тыдзень хадзіў пахмурны і называў сябе дур­нем, бо людзі так аднесліся да гэтага ўчынку. I вось цяпер нібы паўтарэнне. Не дзіўна, што ён так адрэагаваў.