тарау. Ересектер тобы (5 - 6 жастағы балалар)

 5-тарау. Ересектер тобы (5 - 6 жастағы балалар)

 1-параграф. "Таным" білім беру саласы

270. "Таным" білім беру саласының мазмұны арнайы коррекциялық оқу іс-әрекетінде жүзеге асырылады - көру арқылы қабылдау (көрмейтін балалармен - түйсіну және ұсақ моторика), кеңістікте бағдарлау.

271. Мақсаты - полисенсорлы негізде қабылдаудың коррекциялық-компенсаторлық тәсілдерін дамыту, оларды балалардың өзіндік танымдық іс-әрекетінде қолдану үшін жағдай құру.

272. Міндеттері:

1) қоршаған әлемнің объектілеріне зерттеу тұғырын қалыптастыру;

2) алгоритмизация негізінде мақсатты бағытталған полисенсорлы қабылдау арқылы қоршаған кеңістіктің объектілері туралы ұғымдарды дамыту;

3) кеңістік және онда орналасқан объектілер туралы алынған полисенсорлы ақпаратты практикалық іс-әрекетте қолдануға үйрету;

4) ойлау операцияларын дамыту (анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, жіктеу).

 2-параграф. 1 - жартыжылдық

273. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекеті, сенсорлы эталондар (пішіні, көлем, түс), заттар мен заттық бейнелер, сюжеттік бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар, адам өміріндегі көру.

274. Көру-ізденістік іс-әрекеті. Қозғалатын көру мотивін іздеуді және көз қырында ұстауды жүзеге асыру білігін дамыту.

275. Сенсорлы эталондар. Біліктіліктерді жетілдіру:

1) көлемі бойынша айырмашылықты бірте-бірте азайтумен ұзындығы, биіктігі, ені, тығыздығы бойынша заттарды салыстыру;

2) бірдей орналасқан көпшілік заттардан көлемнің берілген параметрі бойынша заттарды жинақтап шектеу;

3) көпшіліктен көлемнің берілген параметрі бойынша бірдей заттарды таңдау;

4) ұзындығы, биіктігі, ені, тығыздығы бойынша артуы мен азаюы ретімен үш-бес заттан қатар құру;

5) түрлі-түсті объектілер арасындағы қашықтықты және қабылдау өрісін арттыруда, негізгі түстің 3 реңкін ажырату.

276. Тік төртбұрышты шаршымен салыстыру негізінде, сопақшаны шеңбермен салыстыру негізінде таныстыру. Геометриялық фигураларды (шеңбер, шаршы, үшбұрыш, тік төртбұрыш, сопақша) және көлемді денелерді (шар, куб, цилиндр) ажырату және атау білігіне арнаған жаттығу.

277. Біліктерге үйрету:

1) көпшілік шаршыдан силуэттік және контурлы бейнелеуде тік төртбұрышты шектеу;

2) көпшілік шеңберден силуэттік және контурлы бейнелеуде сопақшаны шектеу;

3) заттарға дейін қашықтықты бірте-бірте арттырумен көлемнің берілген параметрі бойынша үлкен кеңістіктің 2 біртекті объектілерін салыстыру;

4) сұр, көгілдір, күлгін түстерді ажырату және атау;

5) көгілдір-көк, көгілдір-ақ, көгілдір-сұр, күлгін-қара, күлгін-көк түстерді саралау;

6) көгілдір түсті көк-күлгін және сұр-ақ түстерден бөліп шығару; сұр түсті ақ-көгілдір түстен, күлгін түсті қызыл-көк және қара-көк түстерден бөліп шығару;

7) сұр, көгілдір, күлгін түстердің эталондарын қоршаған заттардың түстерімен салыстыру;

8) түстің қанықтылығын көбейту және азайту ретімен түрлі-түсті қатар құру (негізгі түстердің 3 градациясы);

9) қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің ашық және қою реңктерін ажырату;

10) қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің реңктерін жинақтау (2 реңктен).

278. Заттар және заттық бейнелер. Біліктіліктерді үйрету:

1) жоспар-алгоритм бойынша қабылдау объектісін қарау және сипаттау;

2) күрделі кескіндегі заттардың шынайы, силуэттік және контурлы бейнелерімен салыстыру;

3) әртүрлі ракурста заттарды тану (алдынан, артынан, жанынан, жоғарыдан, төменнен);

4) қозғалатын объектілерді тану;

5) күрделі кескіндегі затты және оның бейнесін салыстыру.

279. Сюжеттік бейнелер:

1) екі композициялық жоспары бар сюжеттік бейнені бірізді қабылдау дағдыларын қалыптастыру;

2) сюжетті ашатын информативті белгілер туралы білімді дамыту.

280. Кеңістікті қабылдау:

1) кеңістік тереңдігінің бейнелеуші белгілері туралы ұғымдарды қалыптастыру, қашықтықта орналасқан заттардың көлемін өзгерту; бір объектіні екіншісімен жабу;

2) баланың өзінен бір бағытта орналасқан үш-бес затқа дейін қашықтықты көру арқылы саралауға арналған жаттығу.

281. Көру-моторлы координациялар:

1) контур бойынша бейнелерді айналдырып белгілеу, сызықпен штрихтау дағдыларын жетілдіру;

2) үлгі бойынша графикалық тапсырмаларды орындау.

282. Адам өміріндегі көру. Балалардың көру мүмкіндіктері, көруді сақтау ережесі туралы ұғымдарды дамыту.

283. Күтілетін нәтижелер:

1) геометриялық фигураларды және көлемді денелерді, олардың түстері мен реңктерін, көлемін біледі;

2) біртипті белгілерді саралайды;

3) шынайы заттардың пішінін, түсін, көлемін талдайды;

4) сенсорлы эталондармен әрекет етеді (арақатынасын белгілейді, жинақтайды, жүйелейді);

5) объектіні сызба-алгоритмге сүйеніп қарастырады және сипаттайды;

6) әртүрлі ракурстағы заттарды таниды;

7) сюжетті түсінеді, информативті белгілерді табады;

8) кеңістіктің тереңдігінің бірқатар бейнелеуші белгілері туралы түсініктері бар;

9) үлгі бойынша графикалық тапсырмаларды орындайды.

284. Сипап-сезу және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

285. Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы. Дағдыларға үйрету:

1) алақандар мен саусақтарды шиыршық тәрізді сылау тәсілімен қолды өзіндік уқалауды (массаж) орындау;

2) екі қолдың саусақтарымен бір мезгілде әртипті қимылдарды орындау;

3) әртүрлі бағыттарда қолдың білезігімен толқын тәрізді қимылдарды орындау.

286. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері.

287. Сопақшамен, тік төртбұрышпен таныстыру.

288. Біліктерді жетілдіру:

1) сипап-сезу тәсілі арқылы геометриялық фигураларды (шеңбер, шаршы, үшбұрыш, сопақша, тік төртбұрыш) және көлемді денелерді (шар, куб, цилиндр) ажырату және атау;

2) кескіні бірнеше қарапайым формаларды қамтитын заттың бөлшектерінің пішінін анықтау;

3) заттардың сипап-сезу белгілері мен қасиеттерін қолмен сипау, ысқылау, ұрғылау, қысу, мыжғылау, қолмен өлшеу тәсілдерімен ажырату;

4) заттардың жазықтығының, температурасының, салмағының қарама-қарсы және аралық сипап-сезу сипаттамаларын дененің әртүрлі бөліктерімен ажырату;

5) заттардың жазықтығының, температурасының, салмағының сипап-сезу белгілері бойынша заттарды топтастыру.

289. Біліктерді үйрету:

1) алгоритм бойынша заттарды сипап-сезу арқылы зерттеуді орындау;

2) ені, қалыңдығы бойынша біртекті заттарды салыстыру;

3) ені, қалыңдығының артуы және азаюы ретімен үш заттан қатар құру.

290. Заттық-практикалық іс-әрекет. Біліктіліктерді үйрету:

1) берілген жағдайларға сәйкес жекеленген заттарды конструктордың бөлшектерінен жинау;

2) күрделі пішіндегі рельефті сурет салу үшін ермексаздан дайын бөлшектерді іріктеу, ермексазды рельефтің контуры аясында жағу;

3) геометриялық фигуралардан қарапайым өрнектерді фланелеграфта құрастыру;

4) магниттік тақтада таяқшалардан қарапайым өрнектерді құрастыру;

5) қырлары мен бұрыштарын қиылыстырумен қағазды ортасы және диагоналі бойынша бүктеу;

6) түйіндерді байлау және шешу;

7) ілгектердің алуан түрлерімен әрекет етуді орындау.

291. Тифлографика. Рельефті бейнені оқу. Оқу біліктерін жетілдіру:

1) әртүрлі жазықтықта әртүрлі тәсілдермен орындалған пішіні, ұзындығы, ені бойынша әртүрлі рельефті сызықтар;

2) сызықтардан орындалған суреттер;

3) әртүрлі көлемдегі және әртүрлі кеңістіктік қалыптағы геометриялық фигуралардың рельефті бейнелері (шеңбер, сопақша, үшбұрыш, шаршы, тік төртбұрыш);

4) геометриялық фигурасы бар заттардың суреттері;

5) бір жазықтықта 1 мм қашықтықта орналасқан екі, үш нүктелерден құрылған комбинациялар.

292. Рельефті-графикалық іс-әрекет. Біліктерді бекіту:

1) приборды жұмысқа дайындау;

2) трафарет, тіректі нүктелер бойынша әртүрлі сызықтарды жүргізу;

3) трафарет бойынша геометриялық фигуралардың контурын қаламмен қоршау және грифельмен тесу;

4) табиғи материалдан, таяқшалардан жайпақ заттардың контурын құру.

293. Біліктерді үйрету:

1) тіректі аппликацияны қолданып заттардың суретін аяқтау;

2) тіректі нүктелер бойынша бұрышты пішіндегі геометриялық фигуралардың суретін салу.

294. Күтілетін нәтижелер:

1) бірізді әрекеттер алгоритміне негізделген объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеу дағдылары бар;

2) сипап-сезу арқылы заттардың жазықтығының пішінін, көлемін, сипаттамасын анықтайды;

3) жазықтықтың пішіні, көлемі, қасиеттері бойынша заттарды салыстыра, топтастыра алады;

4) іс-әрекеттің алуан түрлерінде сипап-сезу ақпаратын қолданады;

5) нұсқау бойынша жетекші және бақылаушы қолды ажырату арқылы рельефті суретті зерттейді;

6) рельефті сызықтарды оқиды, оларды пішіні, ұзындығы, ені, орындау тәсілі бойынша саралайды; сызықтардан күрделі емес суреттерді оқиды;

7) орындалу тәсілі, көлемі және әртүрлі кеңістіктік қалыптағы алуан түрлі геометриялық фигураларды оқиды;

8) табиғи материалдан, таяқшалардан жалпақ заттардың контурын құруды біледі;

9) әртүрлі сызықтардың суретін сала алады, трафарет, тіректі нүктелер бойынша геометриялық фигуралардың суретін сала біледі;

10) педагогтың көмегімен тіректі аппликация бойынша заттың суретін салып аяқтайды.

295. Кеңістікте бағдарлау қамтиды: дененің сызбасында бағдарлау, өзіне және затқа қатысты бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс барысында бағдарлау, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау, кеңістіктің жоспары мен сызбаларының көмегімен бағдарлау.

296. Дененің сызбасында бағдарлау. Қарама-қарсы тұрған адамның денесінің жұптық-қарама-қарсы қырларын анықтау, оларды өз денесінің қырларымен салыстыру білігін қалыптастыру.

297. Өзіне және затқа қатысты бағдарлау:

1) позицияны алмастыруда өзіне қатысты кеңістіктің бағыттарында бағдарлау дағдыларын қалыптастыру;

2) заттар тобында әрбір заттың кеңістіктік орналасуын анықтау білігін дамыту;

3) кеңістіктің әртүрлі бағыттарында орналасқан, өзінен 2 затқа дейін қашықтықты (алыс-жақын) көрудің көмегімен анықтау білігін үйрету.

298. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Орын алмастырушы заттардың көмегімен заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар мен еркін кеңістіктің аумағын модельдеуге үйрету.

299. Қозғалыс барысында бағдарлау. Қозғалыстың бағытын сақтаумен және өзгертумен кез келген бастапқы бағдардан кеңістікте қозғалу дағдыларын дамыту.

300. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағытталу:

1) қоршаған кеңістікте кездесетін иістердің түрлерімен таныстыру;

2) иісті оның шығу көзімен салыстыру білігін жетілдіру, кеңістікте иістің шығу көзінің бағытын жинақтау;

3) әртүрлі заттардың бетінің қасиеттерін алақанмен, қол саусақтарымен сипап-сезу арқылы ажырату, бөлмедегі еденнің төсемін немесе аумақтағы грунттың бетін жалаңаяқ және аяқ-киімнің табанымен ажырату білігіне арналған жаттығу;

4) дыбысталатын заттың қашықтығын бағалау білігін үйрету.

301. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау:

1) балабақшаның кеңістігі туралы жалпылама ұғымдарды қалыптастыру;

2) балабақшаның ғимаратында әртүрлі бастапқы нүктелерден бағдарлау дағдысын жетілдіру.

302. Микрожазықтықта бағдарлау:

1) кеңістіктік ұғымдарды бекіту: оң-сол, жоғары-төмен, бұрыш, ортасы, оң жақ-сол жақ, ортасы, жоғары-төмен, орталық;

2) басқа объектілерге қатысты микрожазықтықта объектінің кеңістіктік орналасуын анықтау білігін дамыту (астында, үстінде, алдында, артында, сол жағында, жоғарыда, төменде, оң жағында, арасында, жанында).

303. Кеңістіктің жоспары мен сызбаларының көмегімен бағдарлау. Біліктерді үйрету:

1) кеңістіктің сызбасы мен кеңістіктің жоспарындағы айырмашылықты ажырату;

2) микрокеңістіктің сызбасы жоспарын құрастыру;

3) жоспар бойынша бағдарланып, шынайы микрокеңістікте заттарды табу және орналастыру.

304. Күтілетін нәтижелер:

1) позицияларды алмастыруда өзіне қатысты кеңістіктің бағытында бағдарлау дағдылары бар;

2) заттар тобындағы заттың кеңістіктік орналасуын анықтай алады;

3) орын алмастырушы заттардың көмегімен еркін кеңістіктің аумағын модельдеу дағдылары бар;

4) кез келген бастапқы бағдардан кеңістікте қозғалу дағдылары бар;

5) сақталған анализаторлардың көмегімен қоршаған кеңістікте бағдар болып саналатын заттарды ажырата алады;

6) балабақшаның кеңістігі туралы жалпылама түсініктері бар;

7) басқа объектілерге қатысты микрокеңістікте объектінің кеңістіктегі орналасуын анықтай алады;

8) сызбаның кеңістіктің жоспарынан айырмашылығы туралы түсініктері бар.