Типы сложноподчиненных предложений

В польском языке сложноподчиненные предложения пред­ставлены несколькими типами.

1) Определительные – с союзами który, jaki, co, например: To jest Warszawa, jaką pamiętamy z dawnyсh lat – ‘Это Варшава, которую мы помним с давних лет’; Wystąpił z propozycją, która znalazła gorącą aprobatę – ‘Он выступил с предложением, которое получило горячую поддержку’; W tobie jest trochę z liberała, trochę z polityka, trochę z humanisty, takiego co abonuje lewicowe gazety i boi się żony (I. Iredyński) – ‘В тебе есть что-то от либерала, что-то от политика, что-то от гуманиста, который выписывает демократические журналы и боится жены’. В определительных предложениях могут исполь­зоваться также союзы, которую имеют другую основную функ­цию, например: Nie wiedziała, jakich użyć słów, by nie zabrzmiały banalnie (T. Hołuj) – ‘Она не знала, какие употребить слова, чтобы они не звучали банально’(ср.: ‘такие слова, которые бы не звучали банально’); To jest miasto, gdzie się wychowałem – ‘Это город, где я вырос’(ср.: ‘город, в котором я вырос’); Książka ma tę zaletę, że jest napisana prostym językiem – ‘Кни­га имеет то преимущество, что написана простым языком’(‘пре­имущество, которое обусловлено ее простым языком’).

В определительных предложениях встречается также со­юз który to, например: Można spotkać... w salonie hrabiny D. w Warszawie, który to salon zresztą znam tylko ze słyszenia (S. Dygat) – ‘…Можно встретить в салоне графини Д. в Варша­ве, который известен мне только по слухам’; Znaleziono kartkę na stole, na której to kartce napis (I. Iredyński) – ‘На столе на­шли бумажку, на которой была надпись’; Za kontuarem siedzi staruszek w nienagannym surducie, przy którym to surducie mój wygląda jak daleki ubogi krewny (M. Słyk) – ‘За стойкой сидит старичок в отменном сюртуке, на фоне которого мой сюртук выглядит как далекий бедный родственник’.Употребление при союзе существительного позволяет подчеркнуть передаваемую им информацию, избежать неоднозначности сообщения (особен­но в тех случаях, когда оно перегружено существительными), например: Dziennikarz nawiązał do odpowiedzi G.P., oskarżo­nego w procesie koszalińskim, że dokonano przeniesienia ks. S.Z. z więzienia do klasztoru, której to wypowiedzi, jak stwierdził, zaprzeczył Episkopat – ‘Журналист сослался на показания осуж­денного в кошалинском процессе Г.П., касающиеся того, что ксендза С.З. перевели из тюрьмы в монастырь, что (показания) епископат оспорил’.

Обратите внимание!

Конструкции с глаголом dotyczyć – ‘касаться /иметь отношение’ типа w sprawie /na temat, która (y) dotyczy kogoś /czegoś могут быть выражены с помощью модели co do kogoś /czegoś, например: Wśród zwyciężców roz­gorzał konflikt co do podziału władzy – ‘Среди победителей разгорелся конфликт в связи с разделением власти’.

В отличие от русского языка в польском союз który нахо­дится в начале зависимого предложения, в том числе и в формах косвенных падежей, например: To był pisarz, którego powieści czytała cała młodzież – ‘Это был писатель, повести которого читала вся молодежь’; Tam jest Zamek Królewski, którego zwiedzanie zaplanowaliśmy na jutro – ‘Там Королевский замок, осмотр которого мы запланировали на завтра’.Исключение составляют конструкции союза który с предлогами, например: Kołysała się kurtyna, spoza której dobiegało stukanie młotków – ‘Колебалась занавеска, из-за которой доносился стук молотков’; Zostało nam tylko dwa dni, w czasie których możemy skończyć robotę – ‘Нам осталось только два дня, в течение которых мы можем кончить работу’.

Обратите внимание!

В польском языке грамматическая структура зависимого определитель­ного предложения допускает глагол в форме 1-го лица, что не характерно русскому синтаксису, например: Zdaję sobie więc sprawę: oto drzwi, oto ja, który nie patrzę (S. Mrożek) – ‘Я прекрасно понимаю: вот дверь, вот я, ко­торый не смотрит’.

2) Изъяснительные предложения – с союзами że, żeby, iż, aż, aby, czy, kto, co (два последние – в разных падежных формах), например: Wiedziałem, że ona pali – ‘Я знал, что она курит’; Przypuszcza się, iż problem jest już rozwiązany – ‘Счита­ется, что проблема уже решена’; Prosi o to, żeby /aby wszystko wypadło jak najlepiej – ‘Он просит о том, чтобы все было наи­лучшим образом’; Nie zgadłem, kto to powiedział – ‘Я не угадал, кто это сказал’.

Синтаксическая связь в изъяснительных предложениях за­висит не от союза, а от значения глагольного сказуемого, поэтому такие предложения включают довольно широкий набор разных союзов, например: Nie wiadomo, gdzie /kiеdy to znalazł – ‘Не известно, где /когда он это нашел’; Nie wiadomo, po co /skąd to przyniósł – ‘Не известно, зачем /откуда он это принес’.

В польском языке встречаются изъяснительные предло­жения типа żeby /aby + инфинитив, которым в русском языке обычно соответствуют простые предложения с составным гла­гольным сказуемым, например: Wie pan, że każdy tutaj chciał­by, aby go rozwiązać? (J. Krzysztoń) – ‘Здесь, знаете ли, каждый хотел бы его распустить’; Tońko zaproponował, żeby spoić ją winem (M. Nowakowski) – ‘Тонько предложил напоить ее ви­ном’; Prosił, żeby cię spytać, czy nie chciałbyś... (J. Hen) – ‘Он просил узнать у тебя, хочешь ли ты...’ Эту же грамматическую структуру (żeby /aby + инфинитив) могут иметь определительные предложения, например: Po pewnym czasie zrodziła się w nim żądza, żeby pójść w swoje “kraje” (S. Żeromski) – ‘Через некото­рое время у него появилось желание пойти по своим «местам»’; Ona miała już taki zwyczaj, żeby ciskać swoje rzeczy za kalory­fer! (A. Kuśniewicz) – ‘У нее была такая привычка – прятать свои вещи за калорифер’; Miał powody, aby się bać (T. Parnicki) – ‘У него были причины бояться’.

Некоторые глаголы или устойчивые глагольные сочетания требуют как раз придаточного предложения типа żeby + инфи­нитив и не допускают в качестве зависимого компонента оди­ночного инфинитива, например:

czuć się na siłach mieć okazję

marzyć mieć podstawy

mieć ambicję mieć polecenie

mieć chęć mieć powód

mieć czas mieć prawo

mieć możliwość mieć rozkaz

mieć obowiązek mieć siły

mieć odwagę starać się

mieć ochotę

В восточнославянских языках изъяснительные или опреде­лительные предложения типа чтобы + инфинитив встречаются эпизодически, например: Министр, вы мечтали, чтоб юнгой в Атлантике плавать. (А. Вознесенский)

Некоторые глаголы не допускают при себе придаточных предложений – они сочетаются либо с формами существитель­ных, либо с инфинитивом, например:

brzydzić się pоtrafić woleć

dać się przestać wydawać się

kończyć przeszkadzać zacząć

lubić raczyć zamierzać

musieć rozpocząć zaniedbać

należeć śmieć zaprzestać

nienawidzić uczyć zdawać się

nie znosić uczyć się zdążyć

podobać się umieć zdołać

pomagać usiłować życzyć sobie

В русском языке в изъяснительных предложениях встре­чается конструкция вместо того, чтобы, например: Вместо того, чтобы работать, ты смотришь телевизор. В польском языке ей соответствует конструкция zamiast + инфинитив /су­ществительное, ср.: Zamiast pracować przez cały dzień oglądasz telewizor. Ср. другие примеры: Wypił tylko herbatę, zamiast normalnie zjeść śniadanie – ‘Он выпил только чаю, вместо того, чтобы позавтракать’; Zamiast herbatą napojono mnie jałową wodą – ‘Вместо того, чтобы напоить меня чаем, предложили тольку воду’; Zamiast o zdobyczach napisała o stratach – ‘Вме­сто того, чтобы писать о приобретениях, написала о потерях’.Как видим, польские выражения выглядят более компактными и экономными.

3) Временные – с союзами kiedy, gdy, jak, dopóki, póki, podczas gdy, jak tylko, skoro, (za)ledwie, nim, zanim, aż, ilekroć, ile razy, odkąd. В таких предложениях употребляются соотносительные слова wtedy, wtenczas, dopóty, tak długo, co, tylekroć, tyle razy. Примеры: Wracałem, gdy było już ciemno – ‘Я возвращался, когда уже было темно’; Wypytywał dopóty, dopóki wszystkiego się nie dowiedział – ‘Расспрашивал до тех пор, пока не узнал всего’; Kiedy przyjedziesz, napisz list – ‘Ко­гда приедешь, напиши’; Jak zawoła, uciekaj – ‘Когда закричит – убегай’; Wyszli na polowanie, ledwie zaczynało świtać – ‘Они вышли на охоту, едва начинало светать’; Przygotowuj obiad, nim dzieci wrócą ze szkoły – ‘Приготовь обед, пока дети вернутся из школы’; Co podnosił głowę, widział wybuchy – ‘Каждый раз, поднимая голову, он видел взрывы’; Ilekroć prosił ją o pomoc, tylekroć odmawiała mu – ‘Сколько ни просил ее о помощи, каж­дый раз отказывала’; Odkąd jest księgarnia, oni przynajmniej czytają kryminały – ‘С того времени, когда открылся книжный магазин, они читают хотя бы детективы’.

Обратите внимание!

Союзы kiedy и gdy отличаются тем, что только первый может употребляться в качестве союзного слова и иметь логическое ударение, например: – Kiedy wróci? – Nie wiem, kiedy wróci – *Nie wiem, gdy wróci.

4) Предложения со значением места действия – с союзами gdzie, skąd, dokąd и др.Соотносительные слова – tam, stąd, tędy, tu. Примеры: Wróciłem tam, gdzie spędziłem lepsze lata – ‘Я вернулся туда, где провел лучшие годы’; Stoimy na wieży, skąd widać całe miasto – ‘Мы стоим на башне, откуда ви­ден весь город’.

5) Предложения со значением причины – с сою­зами bo, gdyż, ponieważ, bowiem, że, jako że. Соотносительные слова – dlatego, dzięki temu, wobec tego, w związku z tym, więc, zatem. Примеры: Spóźniłem się, bo musiałem czekać na kolegę – ‘Я опоздал, потому что вынужден был ждать товарища’; Zre­zygnował, dlatego że miał inne propozycje – ‘Он отказался, по­тому что у него были другие предложения’; Zapomniał parę szczegółów tego wypadku, gdyż to się działo wiele lat temu – ‘Он забыл некоторые подробности этого события, ведь это было много лет тому назад’; Ponieważ była piękna pogoda, więc wyb­raliśmy się na spacer – ‘Поскольку погода была прекрасная, мы собрались на прогулку’; Nie ma samochodu, dlatego jeździ do pracy tramwajem – ‘У него нет машины, поэтому он ездит на работу на трамвае’; Musiałem wrócić, jako że teatr miał w sierpniu urlop – ‘Я должен был вернуться, потому что театр в сентябре не работал’.

Обратите внимание!

Особенность союза bowiem заключается в том, что он не может зани­мать начальной позиции в зависимом предложении, например: Zrezygno­wałem z tej pracy, znalazłem bowiem inne zajęcie – ‘Я отказался от этой работы, потому что нашел другое занятие’. Союз ponieważ является, на­оборот, единственным показателем причинной связи, который может нахо­диться в абсолютном начале предложения, например: Ponieważ umówiłem się na trzecią, musiałem pojechać taksówką – *Bo /*gdzyż /*bowiem /*że umówiłem się na trzecią, musiałem pojechać taksówką – ‘Поскольку я дого­ворился о встрече на три часа, то вынужден был поехать на такси’.

Причинный союз że может выступать вместе с противи­тельными союзами ale, lecz, например: Ale że przyjechał, więc musiałem z nim rozmawiać – ‘Но, поскольку он приехал, я дол­жен был разговаривать с ним’.

6) Условные предложения – с союзами jeśli, jeżeli, jak, gdy, byle, chyba, chyba że, choćby, chociażby, skoro, jakkolwiek /skądkolwiek /cokolwiek /kiedykolwiek. Соотносительное слово – to. Примеры: Wyjedziemy do Malborka, jeżeli będzie pogodny dzień – ‘Мы поедем в Мальборк, если будет хорошая погода’; Lepiej będzie, jak tu zostanę – ‘Было бы лучше, если бы остал­ся’; Nie pojadę do Malborka, chyba że będzie bardzo pogodny dzień – ‘Я не поеду в Мальборк, разве что будет хорошая пого­да’; Możesz zajmować się sportem, byle tylko lekcje nie ucier­piały – ‘Можешь заниматься спортом, лишь бы это не мешало занятиям’; Chociażby Maria kochała Piotra, nie wyjdzie za nie­go – ‘Даже если бы Мария любила Петра, она не вышла бы за него замуж’; Skoro nie potrafisz, nie pchaj się na afisz – ‘Каждый сверчок знай свой шесток /Не умеешь, не берись’; Powiem mu o tym, jakkolwiek potoczy się rozmowa – ‘Я скажу ему это, как бы ни шел разговор’.

7) Предложения цели – с союзами żeby, by, aby, byle. Соотносительные слова – po to, tak, dlatego. Примеры: Przyszedł mechanik, aby przejrzeć krany – ‘Пришел механик, чтобы про­верить краны’; Starał się, żeby dziewczyna zwróciła na niego uwagę – ‘Он старался, чтобы девушка обратила на него внима­ние’; Zgodzi się na wszystkie warunki, byle tam pracować – ‘Он согласится на все условия, только бы там работать’.

Обратите внимание!

Целевые союзы, которые используются в предложениях с глаголами прош.вр., обязательно присоединяют к себе окончания 1-го и 2-го лица ед.ч. и мн.ч. этих глаголов, например: Mówię po to, żebyś zrozumiała – ‘Я говорю для того, чтобы ты поняла’; Mówię po to, żebyście zrozumieli – ‘Я говорю для того, чтобы вы поняли’; Mówi po to, żebym zrozumiał – ‘Он говорит для того, чтобы я понял’; Mówi po to, żebyśmy zrozumieli – ‘Он говорит для того, чтобы мы поняли’.

8) Уступительные – с союзами choć, chociaż, acz­kolwiek, mimo że. Примеры: Zmarzł, chociaż miał ciepły sweter – ‘Он замерз, хотя у него был теплый свитер’; Było zimno, choć świeciło słońce – ‘Было холодно, хотя светило солнце’; Wreszcie ustąpił, aczkolwiek zdania nie zmienił – ‘Наконец он уступил, хотя не изменил взглядов’; Nie posłuchał dobrej rady, mimo że wydawał się rozsądnym chłopcem – ‘Он не послушал доброго совета, хотя выглядел рассудительным человеком’.

9) Предложения со значением способа дейст­вия – с союзом jak. Соотносительное слово – tak, например: Rozmawiali dalej, jak gdyby nic nie zaszło – ‘Они разговаривали дальше, как будто между ними ничего не произошло’; Maria spojrzała na niego, jak się patrzy na głupca – ‘Мария посмотрела на него, как смотрят на дурака’.

10) Предложения со значением степени (интен­сивности) действия – с союзами jak, im, aż, że, żeby, aby. Соотносительные слова – tak, tyle, tym. Примеры: Zrobiłem to tak szybko, jak umiałem – ‘Я сделал это так быстро, как умел’; Im głębiej zapuszczaliśmy się w las, tym więcej było grzybów – ‘Чем мы заходили в лес, тем больше было грибов’; Jan na tyle zna francuski, aby swobodnie czytać w tym języku – ‘Ян так хо­рошо знает французский, что свободно читает на этом языке’.

упражнения

1. Составьте изъяснительные придаточные предложения, которые бы включали приведенные ниже глаголы и союзы. (Знак «–» в таблице означает, что данный глагол не присоединяет к себе изъяснительных предложений данного типа).

Образец: postanowić + ż e + личная форма глагола – Postano­wiłem, że jutro wrócę do Zakopanego.

	że + личная форма глагола	żeby + личная форма глагола
postanowić		–
rozkazać	–
obiecać		–
proponować		–
polecać	–
zabraniać	–
bać się		–
zobowiązać się		–
napierać się	–
pozwalać	–
zmuszać	–
wystarczyć		–

2. Автор юморески “Zmiana struktury” М. Пелехатый с иронией рассуждает о новых возможностях, которые «открываются» пе­ред людьми с высшим образованием после потери рабочего мес­та. Автор предлагает список профессий, на которые могли бы «претендовать» безработные с университетским дипломом.

 

Специальность	Вакансия
religioznawstwo sztuki piękne matematyka zoologia psychologia pedagogika nauki polityczne dziennikarstwo akademia muzyczna ekonomia obrotu rolnego biotechnologia mechanika stosowana	kościelny handlarz starzyzną kasjer hycel portier hotelowy milicjant żebrak gazeciarz grajek uliczny wagonowy w GS w asenizacji bagażowy

Составьте условные предложения по модели:

Jeśli ukończyłeś …, szukaj posady ….

3. Ниже приводятся афоризмы классика польской литературы Ю. Тувима (1894-1953). Выделите сложные предложения и раз­делите их на типы. Назовите союзы и соотносительные слова. Постарайтесь выучить некоторые афоризмы на память.

1. Jeżeli pan już z moją córką tańczył, to musi się pan ożenić. 2. Ko­bieta pisząca popełnia dwie zbrodnie: zwiększa ilość książek i zmniejsza ilość kobiet. 3. Są w życiu dwie sytuacje, kiedy nie można przewidzieć końca: gdy mężczyzna pije pierwszy kieliszek i gdy kobieta pije ostatni. 4. Nawet najpiękniejsze nogi gdzieś się kończą. 5. Kiedy przeskoczysz, to i wtedy nie mów hop. Zobacz najpierw w co wskoczyłeś. 6. Rzuć szczęściarza do wody, a wypłynie z rybą w zębach. 7. Gdyby jajko miało inną formę życie kury byłoby potwor­ne. 8. Głupstwa można mówić. Byle nie uroczystym tonem. 9. Nie odkładaj nigdy do jutra tego, co możesz wypić dzisiaj.

4. Некоторые подчинительные союзы в польском языке много­значны. Охарактеризуйте значения союзов że, gdy, kiedy, jak, skąd, żeby. Составьте с каждым союзом столько предложений, сколько значений он имеет.

5. Ниже приводятся сложные предложения с союзом aby. Переве­дите их на русский язык. Определите значение союза и тип сложного предложения.

1. Poszedł, aby to sprawdzić.

2. Prosił, abyś go odwiedziła.

3. Wezwał zebranych, aby poparli jego wniosek.

4. Usiadła na ławce, aby odpocząć.

5. Przyspieszył kroku, aby się z nią spotkać.

6. Znalazł w sobie siły, aby podnieść się.

7. Bacz, abyś tego nie żałował.

6*. Замените определения, выраженные с помощью сочетания су­ществительного с предлогом, определительными придаточными предложениями с союзом który.

Образец: Dziewczyna o jasnych włosach – Dzieczyna, która ma jasne włosy.

1. Materiał w kwiaty.

2. Mężczyzna w okularach.

3. Buty na gumie.

4. Bluzka z rękawami.

5. Duży pokój o dwóch oknach.

6. Kostium z futrzanym kołnierzem.

7. Kobieta w futrze.

8. Palto na futrze.

9. Sukienka z paskiem.

10. Starszy człowiek o smutnej twarzy.

11. Koszula w kratę.

12. Żołnierz w mundurze.

13. Płaszcz na jedwabnej podszewce.

7. Дополните предложения, в которых отсутствует главная или зависимая часть.

1...., abyś mi przyniósł trochę wody.

2. Cieszy mnie to, że...

3...., jak to smakuje.

4. Teraz Piotr dąży do tego, aby...

5. Byliśmy świadkami, jak...

6. To, że..., krępuje mnie.

7...., kiedy pada deszcz.

8...., co działo się w Sejmie.

9...., w jakich warunkach wracali z wakacji.

10. Kowalscy obiecują, że...

11. Rolnicy niepokoją się o to, że...

12. To, że był taki nieszczery,...

13...., że telefonuje do mnie codziennie.

14...., bo rozgłasza zwykle plotki o nich.

8*. Преобразуйте простые предложения в сложные.

1. Było upalnie. Nie było czym oddychać.

2. Pisz wyraźnie! Chciałbym zrozumieć twój list.

3. Po zajęciach poszliśmy do kawiarni na kawę.

4. Świeci słońce. Pada ulewny deszcz.

5. Dawniej była na tym miejscu pustynia. Teraz jest piękne osiedle.

6. Przydarzyło nam się wiele w podróży. Opowiadaliśmy o tym.

7. Starał się coraz więcej. Miał mniej sukcesów.

8. Lekarze zrobili wszystko, co tylko było możliwe. Pacjent umarł.

9. Kraków jest dla Polski najważniejszym miastem. Rzym dla Europy jest najważniejszym miastem.

9*. Дополните сложные предложения союзами.

1. Wyszedł z domu, … odetchnąć świeżym powietrzem.

2. Mówił, … mi pomoże.

3. Nie można wyjść z domu, … pada ulewny deszcz.

4. Miał wrogów, … któż ich nie ma!

5. … miał odpowiednie wykształcenie, mógłby dostać dobrą pracę.

6. … wracali ze spaceru, zaczynało się ściemniać.

7. Spóźnia się na pociąg, … za późno wyszła z domu.

8. Bardzo rzadko jest w domu, … dużo pracuje.

9. Okazało się, … rozwiązałem poprawnie zadanie.

10. Budził się, … znów zasnąć.

11. Nie znosiła, … ją ośmieszano.

12. Było ciemno, … wróciłem do domu.

13. Nie mam ochoty tańczyć, … chętnie porozmawiam z tobą.

Пунктуация