Тасқын және су басу нәтижесінде пайда болған инфекциялық аурулырдың таралу жолдары

Бұл құбылыс та біздің елімізде жерімізде жиі болып тұрады. Тек соңғы бес жылдың ішінде, Атырау облысының өзінде ғана бірнеше су тасқыны болды. Бұл өзгерістердің барлығы тек абиғат күштерімен ғана болып жататын құбылыстар. Әсіресе, Каспий теңізінің тасуынан Құрманғазы, Исатай аудандары көп зиян шегуде. Мал, қора, қыстақтар, үйлер суға кетуде.

Жайық, Ойыл, Эмбі өзедерінің суының көтерілуінен Қызыл-қоға, Жылой, Махамбет аудандары көп зиян шегіп отыр. Каспий теңізі мен Жайық өзендері Атырау қаласына қауіп төндіруде. Бұған қарсы облыс басшылары тиісті шаралар қолданып (жағаны бекіту, елді мекендерді қауіпсіз орындарға көшіруді), күрес жүргізуде. Осындай жағдай 2003-2004 жж. Шардара су қоймасында, Сырдария өзенінің батысында болып, үлкен материалдық шығын әкелді.

Су басу — өзен, көл немесе теңіз суының деңгейінің көтеріліп, жердің белгілі бір бөлігінің су астында қалуы. Ол елді мекендердің су астына қалуына, адам мен малдың өлім-жітіміне алып келеді.

Көптеген су басудың негізгі себептеріне нөсер жаңбыр жаууы, қардың, мұздақтардың үздіксіз еруі жатады.

Сырғымалар, бөгеттерден, тоғандардан кенет бұзылуынан пайда болатын су басу өте қауіпті болады.

Судың көтерілуінен болатын су басуы Қазақстанның барлық аймақтарындағы өзендерде болып тұрады. Оңтүстік Қазақстан өзендерінде мұндай құбылыстар ақпан-наурыздан, оңтүстік-шығыс және Шығыс Қазақстанда — наурыз – шілдеде, республиканың жазықтағы өзендерінде – наурыз-маусым айларында болады.

Кәсіпорын мен мекемелер су қауіпі төнген жағдайда жұмыс тәртібін өзгертеді, ал кей жағдайда жұмыс мүлдем тоқтайды. Су басу ықтимал аймақта мектептер мен балалардың мектепке дейінгі мекемелері уақытша жұмысын тоқтатып, балалар қауіпсіз жерге орналасқан ментеп пен балалар мекемесіне ауыстырылады. Егер төменгі қабатта тұратын және кешенді адамдар судың көтерілуін байқаса, жоғарғы қабаттарға көтерілуге, егер үй бір қабатты болса, шатырға шығу тиіс. Жұмыста әкімшілік нұсқауымен белгіленген тәртіпті сақтап, биік орналасқан орындарға көтерілу керек. Далада кенеттен су басқан кезде дөңеске немесе ағашқа шығып, әр тұрлі жүзу құралдарын пайдаланған жөн.
Үйден (пәтерден) шыққан кезде өзіңізбен бірге құжаттарыңызды, құнды заттарды, аса қажетті заттарды, екі-үш тәулікке жеткілікті азық-түлік қорын алу ұсынылады.
Судың басуынан сақтауды қажет ететін және алу мүмкін емес мүлікті жоғарғы қабатқа, шатырға шығару керек. Үйден (пәтерден) шығардың алдында электр мен газды ажырату, пешті өшіру, есікті, терезені, ғимараттағы желдеткішті және басқа да саңлауларды нығыздап жабу керек.

Су басқан аумақтағы ададмдарды іздеу шұғыл ұйымдастырылып осы жұмысқа АҚ және ТЖ құрамалары, әскери бөлімдері, жүзу құралдарының экипажы мен басқа барлық қолда бар күш пен құралдар тартылады. Құтқару жұмыстары кезінде ұстамдылық танытып, құтқарушылар талабын бұлжытпай орындау керек. Жүзу құралдарына (қатар, қайық, желкен және т.б.) шектен тыс салмақ алуға болмайды, өйткені бұл адамдардың өміріне қауіпті. Көмектің бірінші кезекте балаларға, ауру адамдар мен қарттарға көрсетілетінін есте ұстаған жөн.

Су тасқынынан болатын ықтимал залалды азайту мақсатында апатты су тасқыны аймағын ескере отырып, өндірістік ғимараттарды нығайтуға, халықпен, шаруашылық кешен объектілерінде жұмыс істейтін қызметкерлерді өз уақытында хабарлауға, бағытталған шаралар жүргізіледі, олардың ішінде:

- ықтимал апатты су тасқыны аймағында, елді мекендер мен шаруашылық кешен объекілерін орналастыруды шектеу;

- гидродинамикалық авариялар кезінде ықтимал залалды төмендету жөніндегі шараларды ескер отырып, гидротехникалық ғимараттарды жасау жөніндегі жобалық және құрылыс жұмыстарын орындау.

- Елді мекенер мен шаруашылық кешенді объектілерін елді мекендерді және жайылымдарды қорғай, гринаждық жүйені құру, жағалауды, суағарды бекіту, ұстау үшін бөгет орнату, жолды, көпірді, су келетін каналдар қондырғысын жөндеу, шұңқырларды жоюға арналған авариялық материалдарды жинақтау және бөгеттің, гидрооқшаулағыш қондырғысы мен ғимараттың биіктігін көтеру, аласа ағаштарды отырғызу жолымен қорғау.

- Ықтимал су басу аймағында орналасқан халықты, шаруашылық кешенін, объектілерінің гидротораппен сенімді байланысын қамтамасыз ету, су басу қауіпі немесе басталғандығы туралы оларға өз уақытында хабарлау.

- Гидротораптың /тоғанның/ астындағы су деңгейінің апатты көтерілуі туралы автматты дабылдау жүйесін құру, қала АҚ және ТЖ органдарының, елді – мекендер мен шарашылық кешені объектілерін, гидротораптық/тығынның / жойқындылықпен бұзылуы туралы хабарлау

- Су басқан уақытта тұтынушыларды энергиямен қамсыздандыру және кезектеп ажырату жөніндегі схемаларды әзірлеу.

- Гидроторап /тоған/ бұзылған кезде су көлігі тұрағының орнын дер кезінде таңдау және ұйымдастыру.