азақстан арқары — Казахстанский горный баран

Қазақстан арқары — Казахстанский горный баран

1-категория. Орталық Қазақстанның аласа қырат жоталарында мекендейді. 60-жылдары саны мен таралу аймағы қасақылық пен тіршілік етуге жарамды мекендердің тарылуына байланысты қысқарды. 90-жылдардың ортасына қарай оның саны 12 мыңға дейін өсіп, бұл түршені белгілі бір қорғалатын жерлерде олардың шектелген санын пайдалану жөнінде тәжірибелік жұмыстар басталды. Қорықшаларда арқарларды қорғауды күшейтіп, далалық қорықтар құрып, оларды Ұлытауға қайтадан жерсіндеру керек.

Тянь-Шань арқары — Тянь-шаньский горный баран

2-категория. Тянь-Шань мен Жоңғар Алатауында тараған. Бұл түршенің саны шапшаң төмендеп, қазір оның саны 1,5 мыңнан аспайды. Себеп-ері – басқа арқарларға әсер ететін факторлар. Ақсу-Жабағылы қорығына жақын жатқан арқардың қыстайтын жерлерін қосу, көршілес Қаратау жотасында бұл қорықтың бөлімшесін ашып, Жоңғар Алатауында қорық құруды жеделдету керек.

Қаратау арқары — Каратауский горный баран

1-категория. Тек Қазақстанда Қаратауда ғана мекендейтін бұл арқар қазіргі кезде толық жойылу шегінде, бар-жоғы 100-150-дей басы сақталған. Осындай өзіне тән ерекшелігі бар жануарды сақтап қалу үшін жеделдетіп Қаратау қорығын және осы жотаның солтүстік-батыс шетінде қорықшалар ұйымдастыру керек.

23.Биологиялық ластаушылардың адам денсаулығына әсерін түсіндіріңіз.

Қоршаған ортаны ластау үнемі әр түрлі аурулардың қауіпті көзі болған.
Адамдар, өздерінің тұтынуына және қолдануына қажет етілмеуіне қарамастан
едәуір көп заттарды, материалдар мен нәрселерді тарта отырып, бұрыннан
бастап өздерін шығарындылар мен қалдықтармен қоршаған. Ластанудың тағы
бір көзі болып саналатын үйретілген жануарлардан басқа, адамдарды үнемі
бізбен ұласқан организмдер қоса жүретін болды, яғни әр түрлі микробтар,
кемпірауыздар, биттер, тарақандар, шыбындар, тышқандар, егеуқұйрықтар,
сонымен қатар көптеген эндопаразиттер, гельминттер. Адамда тіршілік ете
немесе антропогенді органикамен қоректене отырып, олардың басым бөлігі
биотикалық айналымға соңғысын қосуға әсер етті, бірақ бір уақытта қауіпті
инфекциялардың көзі болып табылады.
Гигиена мен санитарияны дамыту, қатты дезинфекциялау құралдарын, ал
әрі қарай арнайы уларды - биоцидтерді және пестицидтерді қолдану адамның
қоршаған ортаның ластануының сапалы өзгеруіне әкелді. Онда биогенді
органика, патогенді организмдер мен оларды тасығыштар аз, не болмаса, қалай
болғанда да, олармен түйісу жиілігі төмендеді, бірақ синтетикалық ластаушы
заттар мен басқа да техногенді агенттер көбейді. Қазіргі ластағыштардың үлкен
қатарына қарай адам организмі тиімді иммундық қорғауға ие емес. Сонымен
қатар, ластағыштар мутагендер болып табылады және патогенді микробтар,
вирустар мен басқа агенттердің қауіпті модификацияларының пайда болуына
әсер етуі мүмкін.
Халықтың денсаулығына орта сапасының әсер етуінің едәуір сенімді
сандық бағасы қаланың әр түрлі аудандарындағы тұрғындардың аурушаңдығын
салыстыру кезінде алынды: ластану деңгейі қаншалықты жоғары болса,
халықтың аурушаңдығының көрсеткіші соншалықты жоғары.
Ерекше техногенді экопатологиялар, қатты уланулармен салыстырғанда,
шағын, субкритикалық және көбінесе сезілмейтін техногенді ластанулардың
нәтижесінде дамиды. Мысалы, қазіргі американдықтың қаңқасы бірінші
мыңжылдықтың ортасында Мексика аборигендерінің сүйектеріне қарағанда
1000 есе көп қорғасыннан тұратыны белгіленген. Өнеркәсіптік аудандардағы
адамдардың шаштары, тырнақтары құрамында қорғасын, кадмий және басқа да
элементтер бар. Көп жағдайларда бұл «симптомға дейінгі» улану. Бүгінде,
қазіргі адамзат көпшілігінің жалпы аурушаңдығына оның қосқан үлесі бар ма
және ол қаншалықты жоғары. Қандай да бір агенттің биоаккумуляциясының
сындарлы мәнінің жетістігі организмге ауруға әкеледі.
XXI ғасырдың басына қарай биоортаның тағдыры адами
құндылықтардың басымдылықтарына тәуелді екені анық болды. Қоршаған
ортаның техногенді өзгерістері адам организмдерінің бейімделу
мүмкіндіктерінен бірталай озып шығады.
Едәуір маңызды өзгерістер атмосфералық ауада - адам өмірінің негізгі
ортасында болады. Қарағанды облысының өзінде ғана ортамен атмосфераға
1400 мың тоннаға жуық әр түрлі ластағыш заттар (қатты заттар, күкірт
ангидриді, көміртек оксиді, азот оксиді және т.б) лақтырылады. Біздің аймақта
300 мыңға жуық адам демалу органдары ауруымен ауырады, 50 мыңға жуығы
тері және тері өзегі ауруларымен ауырады. Адам үшін әсіресе ауаны
уландырып ластау үлкен қауіп тудырады. Атмосфералық ауаны өте қауіпті
ластағыштардың бірі - диоксиндер. Бұл бүгінгі күннің белгілі уларының ішінде
ең улысы. Бала туу функциясының бұзылуымен қатар, олар адамның иммундық
жүйесіне кері әсер етеді, жүйке жүйесін, бауырды, миды, теріні бұзады,
канцерогендер болып табылады. Диоксиндер шығарындыларының көздері
химиялық, целлюлоза-қағаз және металлургия өндірістері, Еуропада – көбінесе
қоқыс жаққыш зауыттар болып табылады.