а) көлемді-жобалау шешімінің үнемділігі;

№2 дәріс. Тақырып. Ғимараттардың көлемдік-жобалық шешімі. Ғимараттарды жобалаудың негіздері, ғимараттарға қойылатын талаптар.

Дәрістің жоспары:

1. Өнеркәсіп ғимараттарының және үймереттерінің көлемдік-жобалықшешімі.

2. Өндірістік кәсіпорынның көлемді-жобалау шешіміне өндіріс технологиясы мен қоршаған ортаның әсері

3. Жобалау түрлері және ғимараттарға қойылатын талаптар

 

Жаңа өндірістің көпшілігі, яғни технологиялық процесстер, өзара өндіріс ғимараттарының құрама және көлемдік-жобалықшешімдерін негіздейді.

Жобалауға кірісу кезінде ең алдымен өндіріс процессін меңгеру керек, және оны анықтау үшін ғимарат арналған, яғни содан кейін ол анықтайтын және көлемдік-жобалық, құрама шешімдер анықтайтын талаптарды анықтау керек.

Бірақ өндіріс түріне байланысты, яғни технологиялық процесстің мінездемесіне байланысты олар түрлі болуы мүмкін. Кейбір жағдайларда шешуші болып, ауа құрамы мен метеорологиялық кондицинерленгендік ортамен қанағаттандыруға байланысты сұрақтар болуы мүмкін, мысалы, мәжбүрленген аэрациямен қанағаттандыруға байланысты талап ету (ыстық цехтар); келесі жағдайда өнім өлшемдері керекті аумақты анықтайды (самолет жинайтын цехтар немесе қайық құрайтын, басқаларында – қондырғылардың өлшемдері (мысалы, прокатты цехтар).

Өндірістің көпшілігі, сәйкесінше көлемді-жобалық және ғимараттардың құрама шешімдерінің көпшілігіне қарамастан, осы шешімдердің кейбір жалпы принциптері оқшаулануы мүмкін. Осылардың ішінде ең алдымен жалғыз өндіріс ғимаратында кейбір өндіріс орындарын шектеуді көрсетуге болады, жалғыз технологиялық процесстері бар кейбір цехтар немесе әртүрлі өндіріс орындарының қызмет көрсетуі.

 

1 Сурет. Екі мекеме текстильді фабрика мен электротехникалық бұйымдар зауыты блокталған ғимараттың жоспары мен қимасы.

Технологиялық қондырғыны эксплуатациялық және климаттық шарттар мүмкіндік берген жағдайда ғимараттар тыс ашық аумақта орналастырады.

Өнеркәсіп ғимараттардың көлемдік-жобалау және конструктивті көлемдеріне құрылыс орнының температуралық және желдік режимдер бойынша, жауын –шашын мөлшері мен басқа көрсеткіштері бойынша, табиғи-климаттық сипаттамалары әсер етеді.

Қатаң климаттық шарттарда жылу жоғалтуды азайту мақсатымен және эксплутация кезіндегі ғимараттың үнемділігін арттыру мақсатында сыртқы қоршау конструкцияларының (блокты, көпқабатты) азырақ ауданды ғимараттары болған жөн.

Қайталанушылық, желдің жылдамдығы мен бағыты, қартасымалылығының заңдылығы аэрация мен шам арқылы табиғи жарықтандыруды ескерсе төсеніш төсеніш профилін тандауына әсер етеді. Жарықтың климатының сипаттамасы табиғи жарықтандыркдың шешуін жарық саңылаулары мен шамдардың өлшемдерін анықтайды. Айтылғандардан жобалық шешімдерді қабылдау кезінде климаттық сипаттамаларды мұқият айқындайтыны және ескеретіні жайында қорытынды жасау керек.

Көлемдік жобалау және конструктивті шешімге өрт қауіпсіздігінің талаптары маңызды әсер етеді. Олар бойынша ғимараттардың ең үлкен жіберілетін қабаттылығы конструкциялардың талапты отқа төзімділігінің дәрежесі және өртке қарсы кедергілердің арасындағы қабаттың ең үлкен жіберілетін ауданы анықталады.

Егер технологиялық үрдіс мүмкіндік берсе, от қатынасындағы қауіпті өндірісті жайларды бір қабатты ғимараттарда сыртқы қабырғаның бойында, ал көпқабатты ғимараттарда – жоғарғы қабаттарда орналастырылады. Өрттің пайда болуы жағдайында ғимараттан адамдардың қауіпсіз – эвакуациясы мүмкіндігін қарастырады. Ол үшін эвакуациялық жолдар мен шығуды жобалайды.

Өндірістік гимараттары үшін темірбетон конструкциялары. Өнеркэсіптік ғимараттарына азаматтық үйлер құрылысындағы темірбетон номенклатурасына ұқсас бұйымдары мен конструкцияларын қолданады, бұлар тек өлшемдерімен, арматурасымен және пішіндерімен ерекшеленеді. Өнеркәсіптік ғимараттары бірқабатты, бір – және көпаралықтықтары, биіктігі 3,6 -18 м көпқабаттылар болулары мүмкін.

Биіктігі 10,8 м жэне жүккөтерімдігі 20 т дейінгі крандары бар үйлер үшін қимасы тікбұрышты 40x60, 40x80 және 50x80 см жэне биіктігі 4,5 - 11,8 м темірбетон бағаналарын жасайды; биіктігі (құрылыс конструкциясы астына дейінгі 10,8-И8 м жүккөтерімдігі 50 т дейінгі көпірлік крандары бар үйлер үшін - екітармақты (двухветвовые), ұзындығы 11,85 - 19,35 м, кранастындағы бөлігінің қимасы 40x100 жэне 60 - 190 см бағаналар жасалынады. Қолданылатын бетон маркалары М300 - М500. Массасын төмендету мақсатында алдын - ала кернеуленген, қимасы екітавролық жэне сақиналық бағаналар жасалынып практикада қолдаңуда. Бірқабатты үйлер үщін, сурет 16.4. көрсетілгеңдей, темірбетон іргетастық блоктары жэне арқалары, итарқа жэне итарқа асты арқалықтары, фермалары, жамылтқы плиталары жэне кабырға панельдері шығарылады. Іргетастық арқалықтарын бағаналары 6 жэне 12 м қадамдарындағы ішкі жэне сыртқы қабырғалары астына қолданады. Тиісінше ұзындығы 5,95 және 11,96 м қимасы трапеция тәрізді немесе тавролық түріндегі арқаларды кернеуленбеген немесе алдын - ала кернеуленген арматурасымен жасайды. Крансаты арқаларын алдын - ала кернеулеп, тавролық қимасымен ұзындығы 5,95 м жэне екітавролық қимасымен ұзындығы 11,95 м маркалары М 400- М600 бетоңнан жасайды. 6 м аралық үшін - арқа биіктігі 80 см текше ені 60 см және қалыңдығы - 12 см. Қабырға қалыңдығы 20 см, үстіне қарай қалыңдалуы 25 см жэне таянышында 30 см дейінгі қалыңдалуы болатын - конструкциялары да пайдаланады.

12 м аралық үшін - арқа биіктігі 120 см үстіңгі текше ені 65 және төменгі текше ені 34 см. Кранасты рельстерді бекіту үшін арқалар текшелерінде крандық жүкті беру үщін құбырлар кесінділері бекітілген ұзьшдығы 75 см тесіктері орналастырылған.

 

Әрбір ғимараттың қанағаттандыратын негізгі талабы – оның мақсатқа лайықтылығы, өзі атқаратын міндетіне толық сәйкестігі. Бұл талапқа бүтіннен ғимараттың көлемі, жоспарлау және оның бөлмелерінің мөлшерлері, конструктивті шешімдердің сипаттамасы, санитарлық-техникалық және инженерлік жабдықтау, сонымен қатар сыртқы және ішкі түрі бағынышты болуы тиісті.

Олардың ішінде өте маңыздылары:

1) беріктік және тұрақтылық,

2) қажетті ­күрделілік,

3) ішкі сәулеттендіру,

4) үнемділік,

5) сәулеттік айқындық.

Беріктік және ғимарат тұрақтылығы өзара тығыз байланысты және бірін бірі қамтамасыз етеді. Ғимараттың беріктігі оның контрукцияларының беріктігі мен ғимаратқа көлемдік қаттылықты қамтамасыз ететін олардың өзара қатынасынан тәуелді. Ғимараттың және оның элементтерінің тұрақтылығына, яғни олардың аудару жігерлер қарсылығына, ғимарат мөлшерлерінің дұрыс арақатынасымен, оның бөлімдерінің өзара байланысымен, контрукциялардың және негіздің сенімділігімен жетуге болады.

Ғимараттың күрделілігі оның ұзақ өмірлілігі мен отқа төзімділік дәрежесі арқылы сипатталады. Ғимараттың ұзақ өмірлілігі, яғни ұзақ уақытта беріктік пен тұрақтылықты сақтау қабілеті, оның негізгі контрукцияларының ұзақ өмірлілігімен қамтамасыз етіледі. Ол, контрукциялар дайындайтын материалдардың, әртүрлі физикалық және химиялық әсерлерге қарсылығынан тәуелді болады, яғни су және аязға төзімділігі, коррозияға және шіруге қарсы және басқа материалдардың қасиеттерінен тәуелді.

Ұзақ өмірлік сонымен бірге ғимараттарды құруда құрылыс пен монтаж жұмыстарының сапасынан, яғни конструкцияларды мұқият дайындағанда, өзара құрастырғанда және құрылыс ісінің теориясы мен іс-тәжірибесі өңдеген басқа барлық өндіріс техникалық ережелерінен тәуелді.

Ғимарат қоршаушы контрукцияларына арналған ұзақ өмірліктің келесі дәрежелері анықталған: 1- ші дәреже қызмет мезгілі 100 жылдан кем емес; 2- ші дәре-же - 50 жылдан кем емес; 3- ші дәреже - 20 жылдан кем емес. Конструкцияның қызмет мерзімі 20 жылдан кем болса, оларды тек уақытша имараттарға қолданады.

Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі оның негізгі контрукцияларының өрт-ке қарсы сақтық қасиеттерінен тәуелді болады. Бұндай қасиеттерге жанғыштық дәреже және отқа төзімділік шегі жатады.

Жанғыштық дәрежесі бойынша барлық құрылыс контрукциялары дайындал-ған материалына байланысты, жанғыштығына сәйкес үш топқа бөлінеді.­

Жанбайтын деп, жанбайтын материалдардан орындалған (мысалы, кірпіш қабырға) конструкцияларды атайды.

Жануы қыйын деп, жануы қыйын материалдардан (мысалы, фибролит қал-қа), сонымен қатар оттан сылақпен қорғалған немесе жанбайтын материалдармен қапталған (мысалы екі жағы сыланған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.

Жанатын деп, жанатын материалдардан орындалған және оттан қорғалмаған (мысалы, сыланбаған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.

Контрукцияның отқа төзімділігі деп, сынақ басынан келесі белгілердің біреуі (жарып өтетін жырық; опырылыс; жылытылмайтын бетте температураның орташа 140^оС жоғарылауы немесе сынақ басталардан бұрынғы температурамен салыстырғанда кез келген нүктеде 180^оС немесе сынақ басталар алдындағы температурадан тәуелсіз 220^оС) пайда болғанша өткен уақыт (сағат) шегін атайды.

Отқа төзімділік шегі контрукцияның сипаттамасынан, оның материалынан,көлденең қима мөлшерлерінен және басқа факторлардан тәуелді болады.

Құрылыс контрукцияларының жанғыштық топтары және отқа төзімділік шектері сынақ мәліметтері негізінде нормалармен орналастырылады. Бұл нормалар ғимараттардың отқа төзімділік дәрежесін жанғыштық тобына және олардың негізгі конструкцияларының отқа төзімділік шектеріне сәйкес орнатады. ­

Отқа төзімділіктің бес дәрежесі анықталған:

- I және II отқа төзімділік дәрежесіне отқа төзімділіктің әртүрлі шекті жан-байтын негізгі конструкциялары бар тастан құрылған ғимараттар жатады;

- III дәрежеге – жанбайтын, қыйын жанатан және жанатын конструкциялар-дан құрылған тас ғимараттар;

- IV дәрежеге – жанудан сылақпен қорғалған ағаш ғимарат;

- V дәрежеге – сыланбаған ағаш ғимараттар.

Материалдар мен конструкцияларды таңдауды тек техникалық емес, соны-мен қатар экономикалық жақтан да, яғни таңдаудың мүмкін түрлерін техника-экономикалық салыстырумен негіздеу керек. Әсіресе, құрылыс ауданында шыға-рылатын, көлік шығынын едәуір төмендетуге мүмкіндік беретің жергілікті матери-алдарды қолдану мағынасын атап өту керек.

Ғимараттың сәулетшілік айқындығына оның бөлімдерінің пропорциональдығымен, әрлеуге арналған материалдардың лайықтысын қолданумен, сонымен қатар жұмыстардың жоғары сапасымен қол жеткізуге болады. Сонымен бірге сәулеттік пішіндер қарапайым, қатал, қымбат бағалы сәндендірусіз болуы тиіс.

Жоғарыда келтірілген талаптар барлық ғимараттарға тиесілі. Бірақ қайсы да болса ғимараттарға олардың міндеті мен халықшаруашылық мағнасына тәуелсіз қойылатын сапасы бірдей талаптар, экономикалық тараптан мақсатқа лайықты емес болар еді.

Сондықтан «Құрылыс нормалары және ережелері» ғимараттар мен имарат-тарды кластарға бөлуді қарастырады. Әрбір ғимаратқа немесе имаратқа класты таңдау оны жобалауға тапсырма құрастыру барысында жасалады. Бұл жағдайда ғимараттың өзінің мағынасымен қатар (ондағы заттық құндылықтар мен өте сирек кездесетін жабдықтың, талап етілетін ұзақ өмірлілік және ұсынылатын қалалық құрылыс талаптарының шоғырлану көзқарасына сәйкес), халықшаруашылық мағ-насы, сол құрама объектінің (қоныстанған орын, өнеркәсіп мекемелері және тағы басқалар) құрамында тұрғызылатын құрылыстың мөлшері мен қуаттылығы есеп-теледі.

Осы нышандар жиынтығы бойынша ғимараттар мен әр түрлі имараттар төрт класқа бөлінеді. Сонымен I класс ғимараттары жоғары талаптарды, ал IV клас – ең төмен талаптарды қанағаттандыруы тиісті.

Құрылыс жобалау нормалары міндетіне тәуелді ғимараттардың әрбір класы үшін отқа төзімділік қажетті дәрежелерін, қоршаушы контрукциялардың ұзақ өмірлік дәрежелерін және ішкі сәулеттендірудің нақтылы талаптарын ескеріп орнықтырады.

Ғимараттарға қойылатын талаптарды шартты түрде төрт түрге бөлуге болады: технологиялық, техникалық (функционалдық), сәулет-көркемдік және экономикалық.

Технологиялық талаптарға:

а) кеңістікке –технологиялық және жүк көтергіш-транспорттық қондырғыларын сыйғыздыраитынжәне материал мен бұйымның, сонымен қатар технологиялық қондырғылардың жөндеу кезіндегі орын ауыстыруын қамтамасыз ететін жеткілікті өлшемдері болуы қажет;

б) жұмыс кеңістігі- өндірістегі адамдармен бөлімдегі немесе бөлме кеңістігінде адамдардың жүруіне арналған;

в) ауалық орта– ауа температурасымен ылғалдың әсер ететін технологиялық қондырғысын қорғап, сақтап және керекті сапалы өнімді алу кезінде адамның еңбек жағдайын жақсарту үшін қамтамасыз етуге арналған;

г) жарық режимі –цехтің кеңістігін, жұмыс орнын және керекті спектрлі шам құрамын жарықтандырумен қамтамасыз ету;

д) акустикалық режим –жұмыскерлердің халін төмендететін және техникалық процеске кедергі келтіретін шудың деңгейінен асатын жағдайда шу деңгейінің және айналадағы дыбыс изоляциясын керекті деңгейде қамтамасыз ету.

Техникалық талаптарға кіретіндер:

а) ғимараттың құрылыстық конструкциясының талаптарына қолданылатын материалдың және конструкция типіне байланысты оларға түсетін әсерді қабылдау – күштік (техникалық құралдардан) және күшсіз (температурадан, ылғалдан, ауада болатын агресивті химиялық қопалардан) әсерлерге тәуелді бетон беріктігі;

б) азаматтық ғимаратарға қарағанда өнеркәсіп ғимараттардың құрылыс конструкцияларының беріктігіне қойылытын талабы маңызды мәнге ие, өйткені қондырғылардың жұмыстары кезінде қауіпті вибрациялар тудырады.

в) жылжымалылық, аязға төзімділік, ылғалға төзімділік, коррозияға және био төзімділік сияқты факторлардың әсерінен ғимараттардың материалдары мен негізгі конструкциялардың ұзақ ғұмырлығына қойылатын талаптар.

г) жарылғыштық, өрт-жарылғыштық, өрт қауіптілігіне қойылытын талаптар, өйткені технологиялық процестер осындай қауіпті жағдайларға әкеп соқтырады.

д) желдету жүйесі және ауаның кондиционирленуі, сумен қамтамасыз ету, жұмыскер үшін шарт құүрылғысы және т.б. қарастыратын технологиялық процеске тәуелді санитар-технологиялық және ғимараттардың инженерлік қондырғысына қойылатын талаптар.

Өнеркәсіптік ғимараттар архитекторлық-композиционды шешімдерді ескеру керек:

а) егер өндірістік кәсіпорын мен өнеркәсіптік ғимараттарды қала жүйесінде орналастырса, қалақұрылыстық талаптар қойылады.

б) архитекторлық комплекске қойылатын талаптар, яғни өндірістік кәсіпорын өзімен бірге архитекторлық көркемдеу қатынасына алғанда, оның толық технологиялық мақсатын, қалақұрылыс талаптарын және табиғат ортасын қорғауды қамтамасыз ететін ансабль болуы тиіс.

в) өнеркәсіп комплексінің құрамына кіретін әрбір ғимараттар мен үймереттердің сыртқы келбетінің көркемдігіне байланысты, ғимараттардың архитектурасына қойылатын талаптар.

г) интерьерге қойылатын талаптар, яғни ол ғимараттардың ішкі бейнесі сияқты тартымды, барлық көрсеткіш бойынша ортаны құру (кеңістік, жарық, оның жоғарғы бетін шектейтін түс, интерьердің элемент композициясын құрайтын конструкция бойынша).

Экономикалық талаптарға: