Сәндегі «Модерн» стилі.

Модерн стилі тарихы

МОДЕРН (фр. moderne — қазіргі) — өнер бағыты, ХІХ ғасырдың екінші жартысында ең танымал - ХХ ғ. Оның айрықша ерекшеліктері мыналар болып табылады: (әсіресе сәулет) жаңа технологияларды неғұрлым табиғи, «табиғи» сызықтар, қызығушылық пайдасына тікелей сызықтар мен бұрыштары бас тарту, сәндік-қолданбалы өнер гүлденуі. Қазіргі заманғы көркем және құралдық функциялары сұлулық саласындағы адам қызметінің барлық саласын айналысуға шығармалар біріктіруге тырысты.

Модерн тілі - бағзы нысаны болып табылады, бірақ тірі, органикалық, тыныс және өсіп келе жатқан. Қазіргі заманның арасындағы тез түрлі типтегі және өнер жанрлары ескі және жаңа көркемдік нысандары мен әдістерін ашу, жақындасу және синтез қайта қарастыруды орын алды. Модерн стиліндегі суретшілер батыл кәдімгі ережелер мен шекарасын бұзды.

Модерн стиліндегі адам қоршаған ортаның барлық элементтері бір жолмен жүзеге асырылған бір синтетикалық стилі болуға ұмтылды. Сондықтан, сәндік-қолданбалы өнер өсті қызығушылық осы кезеңде: интерьер дизайны, керамика, кітап графика.

Модерн[1] , модерн стилі (фр. moderne – ең жаңа, қазіргі) – XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Еуропа және Америка елдері өнерінде орын алған стильдік ағым.

Модерн Бельгия, Ұлыбритания мен АҚШ-та – “жаңа өнер”, Германияда – “югенд-стиль”, Австрияда – “сецессион стилі”, Италияда “либерти стилі”, Испанияда – “модернизм” деген атпен белгілі.

Ол символизм мен эстетизм идеяларын, Ф.Ницшенің “өмір философиясын” дамытты.

16. Киімдегі ұлттық салттар.Қазақтың ұлттық киімдерінде, оның этникалық тарихы мен экономикалық, әлеуметтік және табиғи ортаның ерекшеліктерінен туындайтын көне дәстүрлері бой көрсетеді. Қазақтың қандай киімі болмасын, онда халықтың әсемдік талғамы, өмір салты, өткендегі хал-ахуалы да суреттеледі. Олар пайдаланылуы мен қолданылу ерекшеліктеріне де байланысты топталып отырды. Қазақ киімдерінің практикалық, эстетикалық, ғұрыптық және магиялық маңызы болумен қатар жас ерекшеліктері мен кәсіби деңгейіне қарай этноәсер етуші белгілерді де ұстанды. Киімдердің мұндай қызметтері дәстүрлі далалық этикалық нормалармен де байланыстырылып, әлеуметтік-тұрмыс мәселесі шеңберінде қарастырылды.

Қазақтың дәстүрлі киімдерінің ішінде жас ерекшеліктеріне байланысты балалар киімі ерекше саналды. Бала дүниеге келгенде, ол жолдасында туса, онда онымен бірге бақ-дәулет, бақыт келді, - деп сол кезде «көйлегінде туған» деп айтқан. Туғаннан кейін, жолдасын алып кептіріп, бақыт үшін сандықта сақтаған. Бұл әдет Сібірдегі түркі халықтарының арасында да кездеседі. Ал баланы тұзды суға шомылдырып, денесі жара болмас үшін және жылы, әрі жұмсақ болсын деген ниетпен қойдың жабағы жүніне аунатып алатын салт болған. Сондай-ақ нәрестенің ең алғаш киетін киімдерінің бірі – иткөйлек. Ол жұмсақ сисадан не жұқа бәтестен жеңі мен бойын тұтас пішіп, жағасын ойып алатын да, шет-шетін бүкпей, екі жанын қолмен тепшіп жас баланың нәзік етіне тігістің батпауы үшін дайындалатын. Иткөйлектің етегін бүкпеу әдеті – баланың жақсы өсіп, жасының ұзақ болуын тілеген ырымнан туындады. Сондай-ақ ұлды болғысы келген жағдайда, сол жанұядағы қыз балаларды 12-15 жасқа дейін ұл бала сияқты киіндіріп, оған Ұлжан, Ұлтуар сияқты есімдер қойған. Әдетте, қыз балаға әшекей бұйым ретінде 3-5 жасынан, кейде 1 жасқа жетпей-ақ сырға тағып қойған.

Сондай-ақ «Тымақ ұру» немесе «тымақ тастап кешірім сұрау» дәстүрі дау жанжал кезінде қолданылатын әдет. Бұл бойынша кінәлілер арызданушылардың алдына барып, кешірім сұрайтын болған. Ол бітімге шақырудың ең үлкен көрінісі. Қызды алып қашу үрдісінде де қыз жағының «аяғына жығыла» барған кездейсоқ құдалар да бас киімін жерге, алдына тастайтындығы тағы бар. 

Аяқ киімді төңкеріп қоюға, теріс киюге болмайды. Ұлтарақты етікке салмай тұрып, ұлтарақтың алдыңғы жағы, яғни жол бағытына қараған басын бойлата тілу әдеті бар. Оны ұлтарақтың иесінің «жолын ашу» дейді. Сондай-ақ тіл, сұқ тиген баланы ұлтарақпен үш мәрте ұрса, ұшығы шығып, айғып кетеді деп сенген. Киімдердің етек жеңіне рәміздік ұғымды тұспалдайтын ою-өрнек элементтерін салу, үкі тағу, жын перілерден, пәле жаладан, ауру сырқаудан қорғайды, магиялық күш әсер етеді деген сенімнен туған.

Киімге қатысты аталған дәстүрлер мен салттар, сенімдер мен тыйымдар қазақ этнографиясы үшін маңызы бар құбылыстар ретінде бүгінде отбасылық тұрмыста практикалық маңызға ие.