Библиотечное обслуживание: теория и методика: учебник / под. Ред. А. Я. Айзенберга. – М. : изд-во мгук, 1996. – 200 С.

Библиотечное обслуживание: теория и методика: учебник / под. ред. А.Я.Айзенберга. – М.: Изд-во МГУК, 1996. – 200 с.

• Па-новаму асэнсаваны прынцыпы ўзаемаадносін паміж чытачом і бібліятэкарам, падкрэслены дыялангічны характар іх зносін;
• Падрабязна раскрыта роля бібліятэкі ў развіцці асобы;
• Бібліятэчнае абслугоўванне разглядалась у кантэксце тэорыі сацыялізацыі;
• Падкрэслівалась неабходнасць забеспячэння роўных магчымасцей доступу да інфармацыі;
• Важнае месца займалі пытанні тэхнілогіі бібліятэчнага абслугоўвання

 

Бородина, В.А. Библиотечное обслуживание: учебно-методическое пособие / В.А. Бородина. – М.: ЛИБЕРЕЯ, 2004. – 168 с.

• Адлюстроўваецца аўтарскі падаход да інтэрпрэтацыі тэорыі і методыкі абслугоўвання карыстальнікаў.
• Перспектывы развіцця бібліятэчнага абслугоўвання вызначаюцца патрабаваннямі праектнай дзейнасці.
• Аналізуюцца тэарэтыка-метадалагічныя асновы бібліятэчнага абслугоўвання: вызначэнне яго паняцця, функцый, прынцыпаў.
• Разглядаюцца змены ў канцэптуальных падыходах да абслугоўвання карыстальнікаў.
• Прыводзяцца разнастайныя структурна-лагічныя схемы, заданні, практыкумы.
• У тэрмінасістэму курса ўводзяцца паняцці «кваліталогія» і «кваліметрыя».

 

Мелентьева, Ю.П. Библиотечное обслуживание: учебник / Ю.П. Мелентьева. – М.: «Изд-во ФАИР», 2006. – 256 с. – (Специальный издательский проект для библиотек).

• Абслугоўванне падаецца як глабальны працэс з улікам міжнароднага вопыту.
• Прыводзяцца дакументы, якія забяспечваюць прававое рэгуляванне абслугоўвання карыстальнікаў.
• Распрацаваны канцэптуальныя асновы абслугоўвання на падставе канцэпцый чытача.
• Прыярытэтныя накірункі абслугоўвання вызначаны з улікам міжнародных нормаў і сучасных тэндэнцый.
• Узаемадзеянне бібліятэкара з карыстальнікам разглядаецца з улікам спецыфікі бібліятэчных зносін.
• Абслугоўванне карыстальнікаў разумеецца як сацыякультурны працэс.

Дзямешка, Л. А. Абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк: вучэбны дапаможнік / Л.А.Дзямешка, С.А.Паўлава. – Мінск: БДУКМ, 2007. – 111 с.

• Адлюстроўвае тэндэнцыі абслугоўвання карыстальнікаў у РБ.
• Абапіраецца на айчынны, расійскі і сусветны вопыт абслугоўвання карыстальнікаў.
• Разглядае змены, што адбыліся ў абслугоўванні карыстальнікаў ва ўмовах інфарматызацыі.
• Утрымлівае не толькі тэарэтычную, але і метадычную частку: распрацоўку семінарскіх і практычных заняткаў.
• Новае ў тэрмінасістэме курса
• Побач з тэрмінам «чытач» сталі ўжывацца такія паняцці, як «карыстальнік», «абанент», «спажывец інфармацыі».
• З’явіліся паняцці: «бібліятэчная паслуга», «бібліятэчна-інфармацыйнае асяроддзе».
• Вызначыліся такія аспекты бібліятэчнага абслугоўвання, як «бібліятэчная канфлікталогія», «бібліятэчная этыка», «бібліятэрапія», «электронная дастаўка дакументаў», «віртуальная даведка», «віртуальная чытальная зала», «удалены доступ» і г.д.

 

2. Канцэпцыі чытання і іх уплыў на абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк.

У аснове той ці іншай канцэпцыі абслугоўвання карыстальнікаў бібліятэк, прынятай грамадствам у адпаведны перыяд яго развіцця, ляжаць адносіны да чытача, альбо тая ці іншая канцэпцыя чытача

Аскарова, В.А. Динамика концепции российского читателя (конец Х – начало XXI вв.). – СПб., 2003. – С.364

На протяжении всего времени развития России, как читающего государства «бытовали и сложно, часто конфликтно взаимодействовали четыре концепции читателя: консервативно-охранительная, либеральная, революционно-радикальная и коммерческая».

Кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя чытача

Адносіны да чытача як да суб’екта выхавання; падзяленне кніг на карысныя і шкодныя; супрацьпастаўленне ведаў і веры, маральнасці; адносіны да чытання як да кантралюемай дзейнасці.

Ліберальная канцэпцыя чытача

Права чытача на свабоду доступа да ведаў. Прызнанне разнастайнасці чытацкіх патрэбнасцей, разуменне чытання як сродка развіцця асобы.

Рэвалюцыйна-радыкальная канцэпцыя чытача

Чытанне разглядалась як рэсурс радыкальнага пераўтварэння грамадства, сродак фарміравання рэвалюцыйнай ідэалогіі і радыкалізацыі народных мас.

Трансфармацыя канцэпцый

У сваім даследаванні «Дынаміка канцэпцый расійскага чытача (канец X – пачатак XXI ст.)» (СПб., 2003) В.Я.Аскарава вызначае чатыры канцэпцыі чытача: кансерватыўна-ахоўваючую, ліберальную, рэвалюцыйна-радыкальную і камерцыйную. Кожная з іх прайшла адпаведны шлях развіцця, і ў розныя гістарычныя перыяды галоўнай станавілася тая канцэпцыя, якая найбольш поўна адпавядала сацыяльнай і культурнай сітуацыі ў грамадстве. Так, у перыяд ліберальных рэформ панавала ліберальная канцэпцыя чытача, у перыяд рэакцыі і падаўлення вольнадумства ўмацоўвала свае пазіцыі кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя, у часы станаўлення і развіцця рынкавых адносін развівалась камерцыйная канцэпцыя, напярэданні і падчас рэвалюцыйнай сітуацыі яскрава праяўлялась рэвалюцыйна-радыкальная канцэпцыя. Але ўсё гэта не перашкаджала ім існаваць побач, канфліктаваць і ўзаемадзейнічаць.

Кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя бярэ свой пачатак са старажытных часоў. Сутнасць гэтай канцэпцыі ў тым, што кніга разглядаецца як сродак уплыву на чытача: станоўчага, альбо адмоўнага. Адсюль і падзяленне кніг на карысныя і шкодныя. У царскай Расіі кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя была накіравана на захаванне народнай свядомасці ў межах праваслаўных каштоўнасцяў, на прадухіленне, сацыяльных зрухаў і канфліктаў. Яе прыхільнікамі былі К.Н Леонц’еў і К.П.Пабеданосцеў. Пасля перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі дадзеная канцэпцыя атрымала новае развіццё, але з іншым зместам. Галоўным стала ўкараненне камуністычнай ідэалогіі. Усё, што звязана з літаратурнай і кніжнай справай, падлягала жорсткай цэнзуры. Абгрунтаванне і здзяйсненне такой палітыкі знаходзім у работах У.І.Леніна, Н.К.Крупскай. І.В.Сталіна і інш.

Сучасныя даследчыкі, побач з адмоўнымі, бачаць і станоўчыя бакі кансерватыўнай канцэпцыі. Гэта – ахова стабільнасці, захаванне маральных каштоўнасцяў, абарона ад інфармацыйнага тэрарызму і прадухіленне выкарыстання інфармацыі ў антыгуманных і антыграмадскіх мэтах. Але сам прынцып кансервацыі супярэчыць непарыўнай зменлівасці жыцця.

Ліберальная канцэпцыя чытача зарадзілася ў эпоху Адраджэння. Асвета разумелась як засваенне ўсіх ведаў, назапашаных чалавецтвам, а кніга і чытанне – як сродак асветы. У аснове ліберальнай канцэпцыі чытача ляжыць філасофія лібералізма і асноўныя ліберальныя каштоўнасці: свабода асобы і яе права на індывідуальнае і незалежнае развіццё, гуманістычныя погляды на выхаванне, уяўленне аб ведах як найбольшай каштоўнасці. Сутнасць ліберальнай канцэпцыі чытача заключаецца ў асэнсаванні права чытача на свабоду доступа да ведаў, прызнанні разнастайнасці чытацкіх парэбнасцяў, разуменні чытання як сродка развіцця асобы. Найбольш яскрава і абгрунтавана ліберальная канцэпцыя чытача адлюстравана ў работах М.А.Рубакіна. Зараз ліберальная канцэпцыя чытача выходзіць на першы план.

Радыкальна-рэвалюцыйня канцэпцыя сфарміравалась у дваранскім (дэкабрысцкім) і разначынскім асяроддзях, потым яе падхапілі і развівалі рэвалюцыйныя сацыял-дэмакраты, бальшавікі. Чытанне разглядалась як сродак пераўтварэння грамадства, як рэсурс, што дазваляе ўплываць на рэальныя паводзіны чалавека, накіроўваючы іх на рэвалюцыйныя пераўтварэнні. Дадзеная канцэпцыя была рэзка апазіцыйнай у адносінах да кансерватыўна-ахоўваючай і палемічнай – да ліберальнай. Сацыяльнай базай радыкальна-рэвалюцыйнай канцэпцыі быў народны чытач. Радыкалы заклікалі да выдання карыснай народу літаратуры, але карыснымі яны лічылі творы, якія распальвалі класавую нянавісць, клікалі да тэрору і гвалтоўнай змены ўлады.

Камерцыйная канцэпцыя чытача прадугледжвае арыентацыю на чытацкі інтарэс і попыт як на крыніцу камерцыйнай выгады і прыбытку. Сутнасць камерцыйнай канцэпцыі чытача ва ўяўленні аб ім як аб спажыуцы спецыфічнага тавару – кнігі, каштоўнасць якой вызначаецца сумай вытворчых затрат і значнасцю зместа. Асновай дадзенай канцэпцыі быў прыбытак ад рэалізацыі любой кнігі, запатрабаванай чытачом.

У сучасным грамадстве прысутнічаюць так, альбо інакш, усе чатыры канцэпцыі чытача. Найбольш распаўсюджанымі з’яўляюцца ліберальная і камерцыйная канцэпцыі.

 

4. Мэты, задачы і прынцыпы абслугоўвання карыстальнікаў бібліятэк.

Мэта, задачы і прынцыпыабслугоўвання карыстальнікаў вызначаюцца ў залежнасці ад разумення ролі бібліятэкі і пануючай у грамадстве канцэпцыі чытача, што абумоўлена пануючымі ў грамадстве палітычнымі тэорыямі, таму што мэты бібліятэкі напрамкі залежаць ад мэтаў самаго грамадства.

Навуковыя прынцыпы абслугоўвання карыстальнікаў. На сістэму прынцыпаў бібліятэчнага абслугоўвання існавалі і існуюць розныя пункты гледжання. У першым падручніку “Работа з чытачамі” (1961 г.) былі дакладна сфармуляваны толькі прынцыпы вывучэння чытацкіх інтарэсаў. У наступным падручніку (1970 г.) з’явілась асобная глава, у якой разгледжаны наступныя прынцыпы: камуністычнай ідэйнасці работы з чытачамі, дыферэнцаванага падыходу да чытачоў на падставе іх вывучэння, развіцця свядомых і творчых адносін чытача да кнігі, сістэматычнасці ў рабоце з чытачамі, нагляднасці прапаганды літаратуры. У трэцім выданні падручніка (1981 г.) з’явілісь прынцыпы комплекснага падыходу і навуковасці, а таксама змены ў фармулёўцы іншых прынцыпаў, якія былі ў падручніку 1970 г.

У падручніку “Бібліятэчнае абслугоўванне: тэорыя і методыка” разглядаюцца наступныя прынцыпы: кангруэнтнасці; паўнаты і аператыўнасці абслугоўвання; дыферэнцаванага падыходу да чытачоў; камфортнасці абслугоўвання. Паняцце “кангруэнтнасць” разглядаецца як закон, з якога вынікаюць асаблівасці бібліятэчнага абслугоўвання ў залежнасці ад пануючага палітычнага рэжыму. Акрамя адзначаных, прапанаваны прынцыпы: сістэматычнасці, плюралізму, дыялагічнасці, нагляднасці, краязнаўчага падыходу. Яны разглядаюцца і ў спалучынні з уласцівасцямі сістэмы бібліятэчнага абслугоўвання. Гэта: цэласнасць; закон адпаведнасці абслугоўвання чытацкім патрэбнасцям; універсалізацыя і спецыялізацыя; цэнтралізацыя і дэцэнтралізацыя як механізм падтрымання дынамізму сістэмы; сувязь са знешнім асяроддзем. Прапанаваны прынцыпы прыярытэту чытацкіх патрэбнасцей, запытаў, правоў чытача, даступнасці бібліятэчнага абслугоўвання (М.Я.Дворкіна, 1991 г)

Пры ўсіх разыходжаннях у фармулёўках, праяўляюцца агульныя правілы, якія сфармуляваў Ранганатан: кнігі для выкарыстання, бібліятэка – растучы арганізм, кожнаму чытачу – яго кнігу, кожнай кнізе – яе чытача, берагчы час чытача. Шматлікія прынцыпы з некаторымі ўдакладненнямі і дапаўненнямі можна сістэматызаваць у чатыры групы: мэтазгоднасці, развіцця, дэмакратызацыі, камфортнасці (тэхналагічнай і псіхолага-педагагічнай). Кожны з іх уключае яшчэ некалькі прынцыпаў.

Прынцып мэтазгоднасці ўтрымлівае кангруэнтнасць, запатрабаванасць, уключанасць, узнаўляемасць, краязнаўчы падыход, сацыяльную і псіхолага-педагагічную эфектыўнасць, эканамічнасць.

Прынцып развіцця ўключае развіццё мэтаў, сродкаў, метадаў і тэхналогій абслугоўвання, інфармацыйных патрэб карыстальнікаў, інфармацыйнай культуры чытачоў і бібліятэкараў, інфармацыйных рэсурсаў і паслуг, бібліятэчнага асяроддзя ў залежнасці ад знешніх абставін, універсалізацыі і спецыялізацыі, цэнтралізацыі і дэцэнтралізацыі ў іх адзінстве.

Прынцып дэмакратызацыі прадугледжвае наяўнасць плюралізму ў ідэялагічным, змястоўным і арганізацыйна-метадычным аспектах, сацыяльнай справядлівасці, суверэнітэту, даступнасці інфармацыйных прадуктаў і паслуг, іх набліжэнне да карыстальнікаў, разумнага спалучэння ў прадастаўленні платных і бясплатных паслуг на падставе раўнапраўя.

Прынцып камфортнасці (тэхналагічнай і псіхолага-педагагічнай) грунтуецца на актыўнасці, камунікатыўнасці, супольнасці, кампетэнтнасці, прафесіяналізме, супрацоўніцтве, карпаратыўнасці, сістэматычнасці, нагляднасці, аператыўнасці, прыярытэтнасці, індывідуалізацыі і дыферэнцыяцыі, цэласнасці і выбіральнасці, шматпрофільнасці.

Такую канцэпцыю абгрунтоўвае В.А.Барадзіна.

Ю.П.Меленц’ева лічыць, што прынцыпы абслугоўвання могуць быць сфармуляваны наступным чынам:

v прынцып кангруэнтнасці бібліятэчнага абслугоўвання;

v прынцып талерантнасці і прыярытэтаў асобы карыстальніка;

v прынцып дыялагічнасці бібліятэчнага абслугоўвання;

v прынцып індывідуалізацыі і спецыалізацыі бібліятэчнага абслугоўвання.

У праграме нашага курса вызначаны наступныя прынцыпы: дыферэнцаванага падыходу да карыстальнікаў, сістэматычнасці, плюралізму, дыялагічнасці, двайнога ўплыву, краязнаўчага падыходу, нагляднасці.

 

Самаадукацыйнае чытанне:

Самастойнае, мэтанакіраванае і планамернае набыццё сістэматызаваных ведаў з дапамогаю чытання.

Области усовершенствования

Во-первых, физический доступ должен быть предоставлен всем членам общества без исключения, начиная от тех, кто лишь временно ограничен в возможности ходить и ориентироваться в пространстве, и заканчивая теми, кому необходимо пользоваться инвалидным креслом.
Во-вторых, библиотеки должны быть способны гарантировать интеллектуальный доступ, предоставляя материалы в альтернативных форматах или обеспечивая специальным техническим оборудованием для того, чтобы сделать печатные публикации доступными для людей с плохим зрением ограниченной способностью к чтению и тех, кто испытывает трудности в обучении.
В-третьих, должна развиваться культура осознания проблем инвалидности, и персонал библиотеки должен ясно понимать потребности людей-инвалидов. Тренинг в вопросах осознания проблем инвалидности должен стать неотъемлемой частью начального образования библиотекарей и также входить как отдельный элемент в непрерывную программу переподготовки кадров.

Доступ и услуги в публичных библиотеках должны основываться на трех основных принципах: включенность, равенство и независимость. «Инвалиды должны быть включены в число полноправных пользователей библиотеки посредством соответствующей политики и проектов; они должны иметь равные права как на общее обслуживание, так и на отдельные информационные услуги; они должны иметь возможность получать доступ и пользоваться услугами самостоятельно, без дополнительных посредников. Те руководители, которые не обеспечивают данные условия, могут значительно сократить число людей c ограниченными возможностями, пользующихся информационными и библиотечными услугами». Проф. Эндрю Макдональд. ((Library Service Policy and Management.) Prof. Andrew McDonald. Политика обслуживания библиотеки и управления)

С позиции трех составляющих, рассматриваемых в данном руководстве, это означает:

Физический доступ
В то время как, в большинстве случаев, удаление всех конструкционных препятствий затруднительно, или вообще невозможно, особенно важно избавиться от таких помех, которые вполне можно устранить.
В их число может входить:

· входы с удобными и четкими дверными проемами или автоматическими дверями (предпочтительная ширина дверного проема 900 мм);

· рампы снаружи и внутри здания; при наличии лестниц: никаких открытых ступенек, поручни по обеим сторонам; в идеале: лифты

· беспрепятственные проходы в коридорах (никаких ковриков или мебели)

· необходимость контраста в цвете стен и напольного покрытия (также действующего в качестве предупреждающего сигнала вблизи лестниц и дверных проемов)

· эффективное освещение

· доступные столы, рабочие станции и места обслуживания читателей (высота и ширина стола, пространство для поворотных движений, эргономичные стулья, освещение)

· доступные общественные места, такие как туалет и телефон

· расположение полок: в идеале должны находиться в пределах 750-2000 мм от пола

· шрифт: ясно различимый (гротесковый шрифт, такой как Helvetica, Univers or Arial) на табличках и Web-сайтах;

· удобная стоянка для машин

· визуально различимые сигнальные системы оповещения о тревоге.

Если предоставляются услуги обслуживания на дому, они должны обеспечивать такой же по качеству доступ к информационному фонду, как и обслуживание непосредственно в здании библиотеки, и те же возможности для резервирования и запроса книг. Компактные портативные компьютеры могут использоваться для поиска по каталогу, а мобильные телефоны могут обеспечивать быстрый ответ на запросы.
Реальная достижимость и финансовые затраты на выполнение вышеперечисленных требований будут сильно различаться в зависимости от существующей инфраструктуры и ресурсов, а также от демографических показателей существующих или потенциальных пользователей, которым выгодно, чтобы эти меры были приняты. В данном руководстве предоставить исчерпывающую информацию не представляется возможным.

Интеллектуальный доступ

Доступ должен быть облегчен на различных уровнях, требуя затрат как технических так и человеческих ресурсов. Материалы в альтернативных форматах, включая систему Брайля, крупный шрифт в пособиях к аудиокассетам и цифровым файлам составляют часть решения данного вопроса (см. П. Краддок и М. Уоллас. «Материалы в альтернативных форматах». Alternative Format Materials P Craddock & Wallace M). Но пока процент всех печатных изданий, издаваемых в каком-либо альтернативном формате все еще, к сожалению, низок (между 2-5% в самых развитых странах), стабильный рост показателей перевода в цифровой формат открывает новые возможности для работы в данном направлении.

При помощи специального оборудования (см. ниже), цифровые документы (например, электронные книги) можно сделать доступными и преобразовать в форматы, переделанные в расчете на индивидуальные требования читателя, например в систему Брайля или крупный шрифт. Цифровые документы также предоставляют библиотекам возможность находить, пересылать и воспроизводить материал в специальных форматах. Необходимо отметить, что Директива ЕС по авторскому праву 2001/29/EC может стать важной законодательной базой для увеличения создания материалов в альтернативных форматах и доступа к ним инвалидов.
Специальное оборудование необходимое для того, чтобы делать цифровые документы доступными

Для общего доступа к компьютеру:

адаптированная клавиатура

специальные клавишные панели

альтернативные «компьютерные мыши»

голосовой ввод информации

поддерживающее программное обеспечение

Для слепых и людей со слабым зрением (многие из данных решений также подходят и для людей, страдающих дислексией или трудно обучаемых):

аудиоматериалы;

ярко-защитные экраны и широкоэкранные мониторы с высоким
разрешением;

системные возможности, позволяющие пользователю изменять
контрастность экрана, размер и цвет шрифта;

устройства увеличения шрифта типа «экранная лупа»;

программное обеспечение считывания с экрана;

оборудование считывания текстов (перевод текста в аудио формат);

системы оптического распознавания символов (сканирует текст и
обеспечивает возможности эхосчитывания);

программное обеспечение по переводу с/ на систему Брайля;

аппаратное и программное обеспечение позволяющее осуществлять
непосредственный ввод системы Брайля в компьютер;

В соответствии с условиями своей страны публичным библиотекам рекомендуется проконсультироваться с Национальной библиотекой для слепых для выяснения предпочтительного/ поддерживаемого технического оборудования и программного обеспечения.

Любая библиотека, которая работает с цифровыми документами и/ или обеспечивает информацией в режиме онлайн (например, каталогами, и общей информацией для пользователей) должна осознавать крайнюю важность доступности Сети (web accessibility). Это подразумевает то, что любой человек, использующий любую систему поиска и просмотра информации в Web должен иметь возможность посетить любой сайт и полностью понять находящуюся на нем информацию, а также иметь возможность полноценно работать с сайтом в интерактивном режиме. Недоступные Web-сайты не только представляют серьезную проблему для людей-инвалидов, особенно страдающих зрением, но также и для тех, кто использует текстовые браузеры, людей с медленным модемным соединением, и не имеющих прикладных программ для работы с аудио-визуальными материалами. Хорошим инструментом для быстрой и эффективной проверки степени доступности отдельных Web-страниц является ’ Bobby ’.

Подготовка кадров

Весь штат, вне зависимости от места работы в библиотеки должен проявлять чуткость и обладать базовыми знаниями относительно различных форм инвалидности и того, как различные условия влияют на способность пользоваться услугами и ориентироваться в физическом окружении рассчитанного на обычное население.

Специальные тренинги должны составлять неотъемлемую часть, как программы начального образования библиотекарей, так и входить в периодические программы повышения квалификации, включая вопросы общения с инвалидами (особенно с инвалидами по зрению, глухими, или слепо-глухими людьми), этикет, использование специальных языковых и описательных техник для работы с людьми, страдающих зрением. Владение навыками альтернативной коммуникации, например, языком жестов, было бы значительным подспорьем.

Сотрудничество: Планируя усовершенствовать любой из вышеперечисленных аспектов, публичные библиотеки должны принять во внимание необходимость тесного сотрудничества с местными специальными организациями (ассоциациями инвалидов, спецшколами-интернатами, центрами по уходу за больными, заинтересованными группами людей и т.д.). Библиотеки могли бы получать ценную экспертную консультацию по вопросам существующих и воспринимаемых как таковые физических и интеллектуальных барьеров, соответствующих коммуникационных навыков, чуткости и т.д.. В дополнении к этому совместное использование пространства, ресурсов и сотрудников с другими соответствующими организациями создало бы возможность для инициирования совместных проектов, осуществить которые по отдельности были бы ни в силах ни сами библиотеки, ни данные организации.

Реклама: Поскольку наша цель — включить инвалидов в число посетителей библиотек, любое улучшение доступа или услуг, или мероприятие, организованное с целью вовлечения инвалидов должны рекламироваться, например, в местных газетах, через внутребиблиотечную систему звукового оповещения, а также среди учреждений и организаций, о которых упоминалось ранее. Более подробную информацию вы найдете в электронном издании Джиллиан Барингтон «Дизайн и адаптация библиотек и сервиса».

 

12. Фарміраванне культуры чытання і інфармацыйнай культуры карыстальнікаў ва ўмовах пабудовы грамадства ведаў.

Культура чытання – гэта аснова, на якой будуецца і бібліятэчна-бібліяграфічная пісьменнасць, і інфармацыйная культура асобы.

Культура чытання – гэта сістэма ведаў, уменняў, навыкаў, неабходных чытачу для работы з кнігай у бібліятэцы.

Культура чытання ўключае:

Асэнсаванне чытачом ролі кнігі і чытання ў сваім жыцці і жыцці грамадства;

Асэнсаванне мэтаў звароту да пэўнага выдання;

Уменне арыентавацца ў крыніцах інфармацыі аб творах друку;

Уменне арыентавацца ў самім выданні, яго даведачным апараце;

Культура чытання ўключае:

Разуменне, высокі ўзровень успрымання і засваення прачытанага;

Навыкі работы з тэкстам, уменне арганізаваць працэс чытання (зрабіць канспект, тэзісы, выпіскі і г.д.);

Саблюдзенне гігіены чытання;

Уменне вар’іраваць тэмп чытання ў залежнасці ад яго мэты.

Інфармацыйная культура

Сукупнасць ведаў, правілаў, нормаў, каштоўнасцей, створаных у ходзе інфармацыйнай дзейнасці і адлюстроўваючых узровень яе развіцця

 

13. Вывучэнне карыстальніка як аснова абслугоўвання.

У выніку даследавання

Падрыхтаваны прапановы, накіраваныя на перагляд структуры бібліятэкі з улікам зменаў у складзе чытацкай аўдыторыі і характары чытацкіх паводзін.

Бібліятэка пачала стварэнне прынцыпова новага даведачна-пошукавага апарату на базе аўтаматызацыі.

Уплыў вынікаў даследавання

Па ступені ўздзеяння на кіраванне якасцю бібліятэчна-інфармацыйнага абслугоўвання даследаванне не мае сабе роўных.

Вынікі паўплывалі на фарміраванне новай стратэгіі развіцця НББ, распрацоўку новай комплекснай праграмы ўзаемадзеяння бібліятэк рэспублікі.

 

25. Найбольш распаўсюджаныя праблемы сацыялагічных даследванняў у бібліятэцы.

Акрамя НББ, даследаваннямі чытання займаюцца: ЦБ НАН РБ, Кніжная палата Рэспублікі Беларусь, кафедры БДУ культуры і мастацтваў, бібліятэкі ВНУ, абласныя бібліятэкі, ЦБС, шэраг іншых устаноў, звязаных з кнігавыдавецтвам і кнігараспаўсюджаннем. Сацыялогія чытання на Беларусі ўжо прайшла перыяд станаўлення і можа вырашаць не толькі вузка практычныя, прыкладныя, але і буйныя сацыяльныя задачы, спрыяючыя развіццю бібліятэчнага абслугоўвання карыстальнікаў.

Вынікі даследавання

· Створана мадэль інфармацыйных рэсурсаў, найбольш запатрабаваных жыхарамі аграгарадкоў.

· Складзены спіс папулярных аўтараў, назваў кніг, часопісаў, газет з мэтаю рацыянальнага камплектавання фондаў бібліятэк аграгарадкоў.

· Выпрацаваны рэкамендацыі па матэрыяльна-тэхнічнаму абсталяванню бібліятэк.

· Вызначаны тэмы для павышэння кваліфікацыі бібліятэкараў.

Адлюстраванне вынікаў даследавання:

Вынікі даследвання адлюстраваны ў электронным выданні:

Библиотеки агрогородков как объект «Государственной программы возрождения и развития села на 2005 – 2010 гг.» [Электронный ресурс] / Национальная библиотека Беларуси; сост. А.Ю.Масловская; ред.: Л.Г.Кирюхина и др.; программирование: А.А.Гришель. – Минск: НББ, 2008. – 1 электронный оптический диск (CD-ROM): цв.; 12 см.

Сучасны стан і тэндэнцыі развіцця дзіцячага чытання ў Рэспубліцы Беларусь

Рэспубліканскае сацыялагічнае даследаванне дзіцячага чытання праводзілася у 2009-2010 гг. Вынікі апублікаваны ў 2011 годзе.

Вывучаліся:

· сучасны стан чытання дзяцей і падлеткаў,

· роля сям’і ў падтрымцы і развіцці дзіцячага чытання,

· меркаванні экспертаў аб стане дзіцячага чытання.

· Вынікі даследавання:

· Даследаванне паказала, што чытанне займае трывалую пазіцыю ў структуры вольнага часу сучасных дзяцей.

· Існуе залежнасць паміж узростам дзіцяці і месцам чытання ў структуры дасуга: чым меньш узрост, тым больш часу адводзіцца чытанню.

Вынікі даследавання

· Зніжэнне з узростам інтарэсу дзяцей да чытання друкаваных твораў звязана са зваротам да альтэрнатыўных крыніц інфармацыі, перш за ўсё – Інтэрнэта.

· Друкаваныя крыніцы ўступаюць месца электронным. У той жа час інфармацыя з электронных і папяровых крыніц успрымаецца па-рознаму.

· Чытанне «з экрана» з’яўляецца больш павярхоўным. У выніку не развіваецца здольнасць адбіраць і аналізаваць матэрыял, пераходзіць ад дэталі тэкста да цэлага і наадварот.

· Уплыў сям’і на чытанне з узростам зніжаецца, таксама як і роля настаўнікаў. На першае месца выходізць аўтарытэт сяброў.

· Бібліятэкар займае чацвёртае месца сярод аўтарытэтных парадчыкаў у выбары кніг, незалежна ад узросту рэспандэнтаў.

· Даследчыкі прыйшлі да высновы аб неабходнасці стварэння дзяржаўнай праграмы падтрымкі і развіцця чытання.

Інфармацыйныя паводзіны карыстальнікаў бібліятэк Беларусі

У 2011 г. НББ прыступіла да правядзення рэспубліканскага даследавання.

Задачы:

· Вывучыць паслядоўнасць дзеянняў карыстальнікаў по пошуку, збору і выкарыстанні інфармацыі

· Вывучыць матывы інфармацыйнай дзейнасці і іх уплыў на інфармацыйныя паводзіны

· Прааналізаваць залежнасць паміж інфармацыйнымі паводзінамі і сацыяльна-дэмаграфічнымі характарыстыкамі карыстальнікоў

Інфармацыйныя паводзіны карыстальнікаў бібліятэк Беларусі

· Вывучыць матывы выбару паміж бібліятэкай і Інтэрнэтам для вырашэння карнрэтных інфармацыйных задач

· Вызначыць узровень інфармацыйнай пісьменнасці карыстальнікаў

· Выявіць супярэчнасці паміж інфармацыйнымі чаканнямі карыстальнікаў і магчымасцямі бібліятэк па іх задавальненні

· Пабудаваць тыповыя мадэлі інфармацыйных паводзін карыстальнікаў

· Вызначыць стратэгічныя накірункі развіцця інфармацыйна-бібліятэчнага абслугоўвання

 

26. Навуковыя прынцыпы бібліятэчных сацыялагічных даследванняў.

У метадалагічных прынцыпах вывучэння чытачоў адлюстроўваюцца істотныя патрабаванні да даследвання, стратэгія навуковага пошуку ў галіне сацыялагічнага асэнсавання сутнасці чытання.

1. Прынцып навуковай аб’ектыўнасці. Раней падкрэслівалася неабходнасць спалучэння навуковай аб’ектыўнасці з ідэйнай накіраванасцю вывучэння чытачоў, лічылася, што высвятленне аб’ектыўнай карціны чытання не можа служыць самамэтай дзеля даследчыка. Такім чынам адбывалася падмена функцый сацыялогіі чытання. Замест аналізу рэальных працэсаў яна павінна была здабываць тую інфармацыю, якая з’яўлялася падцверджаннем афіцыйнага пункту гледжання. Вяртанне да прынцыпу навуковай аб’ектыўнасці патрабуе ад сацыелага паслядоўнага і няўхільнага выканання навуковай тэхналогіі дабыцця сацыялагічных ведаў, грунтоўнага аналізу атрыманай інфармацыі. Аб’ектыўнасць вывадаў знаходзіцца у цеснай сувязі з усебаковым, шматаспектным вывучэннем чытачоў, што увасабляецца у наступным прынцыпе:

2. Прынцып сістэмна-структурнага падыходу да аналізу з’яў у галіне чытання. Каб глыбока вывучаць прадмет даследвання, неабходна выявіць усе яго істотныя бакі, усе элементы, з якіх ен складаецца. Трэба вызначыць усе сувязі паміж імі. Але ніводная з’ява не існуе сама па сабе, а заўседы ў сувязі з іншымі, з’яўляючыся падсістэмай больш буйной сістэмы. Сістэмна-структурны падыход да вывучэння чытання прадугледжвае таксама аналіз знешніх сувязей і ўплывае на яго. Вядома, нішто так не ўплывае на духоўнае жыцце, як канкрэтна-гістарычныя ўмовы. Таму лагічна вызначэнне прынцыпу гістарызма.

3. Прынцып гістарызму патрабуе вывучаць чытанне і чытачоў з улікам канкрэтнай гістарычнай сітуацыі, у развіцці, у суадносінах да сацыяльных умоў, улічваць непазбежныя змены ў чытацкай псіхалогіі, захоўваць пераймальнасць паміж назіраннямі і вывадамі розных часоў. Нават павярхоўны аналіз чытання за некалькі год сведчыць аб зменах у яго змесце і характары, паказвае як уплываюць на яго канкрэтныя абставіны жыцця і лесу чалавека, краіны, супольніцтва. Адсюль і вызначэнне наступнага прынцыпа:

4. Прынцып адзінства асабовага і сацыяльна-псіхалагічнага падыходаў да вывучэння чытання. Дадзены прынцып абумоўлены патрабаваннем разглядаць чытанне як на асабовым узроўні, так і на ўзроўні аналізу духоўнага жыцця адпаведнай рэферэнтнай групы, якая ўплывае на выбар кнігі і ўспрыняцце яе чытачом. Даследванні сведчаць, што міжасабовыя чытацкія зносіны, парады сяброў, калег па рабоце адыгрываюць выдучую ролю сярод стымулаў у выбары твораў друку.

Такім чынам вывучэнне чытачоў можа прынесці істотныя вынікі толькі пры ўмове, калі ўвесь ход даследвання строга падпарадкаваны навуковым патрабаванням. Выкарыстанне недабраякаснай інфармацыі не толькі не прынясе карысці бібліятэкарам і чытачам, але і можа аказаць адваротны ўплыў.

 

27. Распрацоўка агульнай канцэпцыі даследвання і яе адлюстраванне ў метадалагічным раздзеле праграмы.

Сацыялагічнае даследванне пачынаецца не з састаўлення анкеты, як гэта часта адбываецца на практыцы.

Сацыялагічнае даследванне чытання – гэта шэраг лагічна паслядоўных аперацый, арганічна звязаных паміж сабой агульнай мэтаю: неабходнасцю атрымання даставерных дадзеных аб вывучаемым працэсе альбо з’яве.

Усе гэтыя мерапрыемствы аб’ядноўваюцца ў адзіную сістэму галоўным сацыялагічным дакументам – праграмай даследвання.

Пабудова праграмы – гэта выкладанне логікі і метадаў аналізу аб’екта даследвання ў адпаведнасці з вырашаемымі задачамі. Праграма даследвання чытання – тэарэтычны дакумент, які павінен адпавядаць шэрагу неабходных патрабаванняў. Лёс усяго даследвання наогул, значнасць яго вынікаў залежаць ад узроўню тэарэтычнага абгрунтавання, распрацоўкі праграмы, удалага выбару сістэмы паказчыкаў і рабочых гіпотэз.

Праграма сацыялагічнага даследвання ўключае наступныя асноўныя элементы:

Метадалагічны раздзел:

1. Вызначэнне праблемы, аб’екта і прадмета даследвання.

2. Вылучэнне мэты і задач даследвання.

3. Інтэрпрэтацыя асноўных паняццяў.

4. Сістэмны аналіз аб’екта даследвання.

5. Стварэнне рабочых гіпотэз.

Працэдурны раздзел:

6. Прынцыповы (стратэгічны) план даследвання.

7. Абгрунтаванне сістэмы выбаркі адзінак назірання.

8. Пералік асноўных працэдур збору і аналізу дадзеных.

Звычайна праграма дапаўняецца рабочым планам, у якім вызначаюцца асноўныя этапы даследвання, яго тэрміны, ацэньваюцца матэрыяльныя магчымасці.

Першапачатковым пунктам усялякага даследвання з’яўляецца праблемная сітуацыя. Даследчая праблема служыць выражэннем патрэбы ў вывучэнні адпаведнай галіны бібліятэчнай дзейнасці, альбо чытацкіх паводзін, з тым каб актыўна ўплываць на вырашэнне тых супярэчнасцяў, прырода і асаблівасці якіх нам не зусім зразумелыя, і таму не паддаюцца рэгуляванню.

Скажам, мы бачым, што чытач пакідае бібліятэку, але не ведаем, што неабходна зрабіць, каб гэтага не адбывалася? Вывучэнне праблемы дазволіць нам вызначыць прычыны гэтай з’явы, акрэсліць фактары, якія ўздзейнічаюць на яе. На падставе здабытых ведаў мы здолеем распрацаваць эфектыўныя меры па “замацаванню” за бібліятэкай яе чытачоў і прывабліванню новых.

Іншымі словамі, праблемная сітуацыя – гэта недастатковасць ведаў аб рэальнай сацыяльнай сітуацыі, у выніку чаго немагчыма выкарыстоўваць ужо існуючыя веды для рэгулявання адпаведных працэсаў. Наяўнасць з’яў, прырода якіх тэарэтычна не высветлена, таксама параджае праблему, таму што немагчыма прагназаваць уздзеянне на іх з боку грамадства.

Фармулеўка праблемы вядзе за сабой выбар аб’екта даследвання. Ім можа быць сацыяльны працэс, вобласць рэчаіснасці, адносіны, якія маюць у сабе сацыяльную супярэчнасць. Словам, усе, што параджае праблемную сітуацыю.

Напрыклад, калі праблема ў тым, што чытачы не жадаюць хадзіць у бібліятэку так часта, як нам хацелася б, то аб’ектам даследвання будзе чытач, які і стварае нам вызначаную праблему.

Акрамя аб’екта, акрэсліваецца таксама прадмет вывучэння, альбо найбольш значныя з практычнага і тэарэтычнага пункту гледжання ўласцівасці, бакі, асаблівасці аб’екта, якія неабходна вывучаць. Паколькі аб’ект – гэта тое, у чым есць сацыяльная супярэчнасць, прадмет – гэта тыя ўласцівасці і бакі, якія найбольш выпукла гэтую супярэчнасць адлюстроўваюць.

У нашым выпадку прадметам даследвання будуць адносіны чытачоў да бібліятэкі і фактары, якія на іх уздзейнічаюць.